بریده‌هایی از کتاب پیراهن‌های همیشه

زندگی در نمای دور کمدی می‌شد و در نمای نزدیک تراژدی.

فوتبال با رفتن مارادونا آخرین یاغی واقعی‌اش را از دست داد. آخرین نافرمانش را، آخرین شورشی‌اش را، آخرین لشکر یک‌نفره‌اش را.

فرانچسکو توتی: باد همه‌چیز را با خود نخواهد برد هر سفری پایانی دارد و سفر او جایی پایان یافت که از آن‌جا آغاز شده بود: در رم و با پیراهن رم. وقتی در مارس ۱۹۹۳ برابر برشا با پیراهن رم به میدان رفت شانزده سال داشت، همان پیراهن را که در مه ‌۲۰۱۷ برابر جنوا درآورد چهل‌ساله شده بود.

بدون قرص و شیمی‌درمانی. روی چمن سبز. وسط دروازه. با پیراهنی زرد یا سبز. با شورت ورزشی. با موهای کمی بلند. راست‌قامت. چابک و قبراق. سرزنده و شاداب. ناصرِ همیشگی. حجازیِ دوست‌داشتنی و خونسرد ما. آماده برای مهار ضربه‌ها. هوشیار برای دفع شوت‌ها. نگاه‌تان می‌کنیم آقای حجازی. نگاه‌تان می‌کنیم.

دلتنگی‌های همایون‌خان در سال‌های پس از انقلاب آن‌قدر عمیق بود که او را از خاطره‌های ورزشی‌اش، و همین‌طور خاطره‌های همه‌تان، دور کرد و دورتر. او هرگز دربارهٔ پروازهای چندمتری‌اش در هوا حرف نزد، هیچ‌وقت تعداد گل‌هایش را نشمرد، جزئیات قهرمانی‌اش در آسیا را توصیف نکرد و سه گلش برابر تاج / استقلال را به رخ نکشید. دیدار با او طی همهٔ این سال‌ها با دردِدل آغاز می‌شد و با دردِدل هم به‌پایان می‌رسید. به نظر می‌رسید همه‌چیز برایش بدل شده به سقوط از پرتگاهی بلند با حرکت آهسته. حالا، در این بعدازظهرِ زمستانیِ نکبتی، از پشت این پنجرهٔ کوچک، جایی در حوالی بوستون که برف آن‌سویش را در هوایی ده درجه زیر صفر سپید کرده، نگاهی به بیرون انداخته‌ای و زمزمه کرده‌ای «راحت شدی همایون‌خان، راحت شدی… ممنون برای همهٔ خاطره‌های شیرین. وداع طولانی‌ات سرانجام تمام شد، تمام.» بعد زده‌ای زیر گریه.

سوت پایان را که زدند، همه به سویش برگشتند: دوربین‌ها، میکروفُن‌ها. بغضش گرفت. برابر هزاران تماشاگری که روی سکوها چشم‌های‌شان خیس شده بود بی‌تابانه راه رفت. گفت «می‌دونید اهل حرف زدن نیستم» و ادامه داد «احساس بچه بودن رو که می‌فهمید، رؤیاپردازی رو... ولی این رؤیا نیست. این زندگی واقعیه.» زندگیِ توتی را بنری که طرف‌داران بالا بردند توصیف کرد «توتی خود رم است.» و «رم» یعنی هم باشگاهِ رم و هم شهر رم؛ رمِ جاودانه.

او قانون طلایی فوتبال را ترسیم کرد: بازیکن خوب آن بازیکنی است که بدون توپ هم خوب بازی کند.

«دو مسیح وجود دارد. یکی برای بارسا بازی می‌کند و دیگری در بهشت است.»

می‌گفت «کسی که عزمش را جزم کرده جهان را مطابق میلش عوض می‌کند.»

در روزهای سقوط، شکست یگانه گناهی است که آمرزیده نمی‌شود.

بازی زمانی تمام شده که توپ نخواسته برابر سرنوشتش کرنش کند، ولی سوت را کشیده‌اند و توپ آرام گرفته. همین‌طور بازیکن و عاشق سینه‌چاک. آفتاب رفته و پرده را پایین کشیده‌اند. بازیکن کفش‌ها را درآورده، بوسه‌ای بر توپ زده و در تاریکیِ مسیر رختکن گم شده. هم عاشق سینه‌چاک اشک ریخته و هم توپ. عاشق سینه‌چاک مانده و هزارهزار خاطره. این دفتر بازگوکنندهٔ چندتا از آن هزارهزار است، نه بیشتر.

«کسی که عزمش را جزم کرده جهان را مطابق میلش عوض می‌کند.

ای کاش ناصر حجازی را دوباره در میدان می‌دیدی. آن سال‌ها معمولاً یا پیراهن زرد می‌پوشید یا سبز. افسوس. افسوس. کمی بعد. یکی از آن روزهای نکبتی. یکی از آن شب‌های لعنتی. همه‌چیز تمام شده، تمام. بار سفر را بسته. دل کنده و چشم در چشم مرگ دوخته. برابر آن دروازهٔ بلند ایستاده. آغوش گشوده و از آن عبور کرده. رفته. صد قافله دل غمگین شده‌اند. هزاران چشم خیس.

فوتبال با رفتن مارادونا آخرین یاغی واقعی‌اش را از دست داد. آخرین نافرمانش را، آخرین شورشی‌اش را، آخرین لشکر یک‌نفره‌اش را.

گفت هر چه بیشتر زمان سپری شده، دریافته زندگی چیزی بیش از یک سیرک نیست. گفت به گذشته اهمیتی نداده. گفت نمی‌داند مدال‌هایش را کجا گذاشته، پیراهن‌هایش را. گفت نمی‌خواسته زندانی گذشته‌اش شود، اسیر خاطره‌ها. با این وصف هربار از او پرسیده‌اند «بهترین بازیکن فوتبال تاریخ فرانسه کی بوده، پلاتینی یا زیدان؟»، بلافاصله جواب داده «من، اریک کانتونا.»

پرندهٔ کوچک تلخیِ شکست را نمی‌فهمید.

آلفردو راهی اسپانیول شد، سانتیاگو برنابئو که گفته بود «سربازهای قدیمی هرگز نمی‌میرند» رفتنش را خیانت خواند و آلفردو هم جواب داد «خائن شماها هستید.» بسیاری از طرف‌داران رئال گفتند «به این زمین نگاه کنید، نصفش مال اوست، مال آلفردو.» آلفردو رفت و تا وقتی برنابئو زنده بود به مادرید برنگشت. هرگز. هیچ‌وقت.

رئال پیش از آلفردو چه داشت؟ هیچ. طی بیست سال قهرمان لیگ نشده بود، برخلاف بارسلونا، بیلبائو، آتلتیکو مادرید، والنسیا و سِویا. از پایان جنگ داخلی فقط دوبار جام حذفی را بالا برده بود و بارسلونا نُه‌بار. ولی آلفردو وارد شد و در همهٔ پست‌های وسط زمین برای رئال بازی کرد: لیبرو، مدافع میانی، مهاجم دوم، مهاجم اول. آلفردو همهٔ آن پست‌ها را ترکیبی بازی کرد. رئال با آلفردو در اکثر پست‌هایش دو بازیکن داشت. آلفردو همه‌چیز را در مادرید زیرورو کرد. رئال بلافاصله قهرمان لیگ شد و تا وقتی رفت هفت‌بار آن عنوان را به چنگ آورد. رئال با آلفردو جام‌های قهرمانی اروپا را درو کرد. سال‌به‌سال. فصل‌به‌فصل. یک‌به‌یک. هویت رئال برتافته از آلفردو شد. تاریخ نوین رئال با آلفردو فاخر شد. رئال بدون آلفردو نه آقای اروپا می‌شد و نه کهکشانی. نه شکوه و احتشام می‌یافت و نه دشمنی‌اش با بارسلونا جان تازه‌ای می‌گرفت.

بازیکن خوب آن بازیکنی است که بدون توپ هم خوب بازی کند.

«کسی که عزمش را جزم کرده جهان را مطابق میلش عوض می‌کند.»

برای توصیف گذر آلمان از دوران پیش از جنگ به پس از جنگ نمونه‌ای شایسته‌تر از قیصر وجود نداشت. او دقیقاً نُه روز پس از پایان جنگ جهانی دوم به دنیا آمده بود. در مونیخِ با خاک یکسان‌شده بزرگ شد، در مونیخِ دفن‌شده زیر ویرانه‌های رایش سوم؛ در مونیخی که طی پنج سال، هفتاد و یک حملهٔ هوایی بزرگ را تحمل کرده بود. مونیخ که نزد نازی‌ها شهر عزیزدردانه بود، پایتخت معنوی‌شان. حزب نازی آن‌جا زاده شده و برای اس‌اس‌ها نوعی معبد بود. اسارت‌گاه داخائو در شانزده‌کیلومتری شمال غربی مونیخ بنا شده و دست‌کم سی و دو هزار نفر را آن‌جا قتل‌عام کرده بودند. ولی حالا همهٔ مونیخ را با بایرن مونیخ تعریف می‌کنند، با فرانتس بکن‌بائر، با آن پسر مونیخی که تصویر دیگری از زادبومش ترسیم کرد.

افتخار فقط یک لحظه دوام می‌آورد.

«فکر کردن به گذشته به‌سان دویدن به دنبال باد است.»

وقتی ایتالیایی‌ها به خانه برگشتند، همه پی سلاخی‌اش بودند. نمی‌پرسیدند چه کسی ایتالیا را راهی فینال کرده؟ نمی‌گفتند سردار سقوط کرده همان فرشتهٔ نجات‌بخش بوده. باجو نشان داد در فوتبال مثل خیلی چیزهای دیگر باختن مجاز نیست. نشان داد در روزهای سقوط، شکست یگانه گناهی است که آمرزیده نمی‌شود.

تیری آنری سی و نُه گل زد و دو گلش برابر منچستر سیتی و لیورپول نامزد بهترین گل فصل شدند. وقتی پرسیدند «راز توفیقت چیست؟» جملهٔ مادرش طی سال‌های کودکی را تکرار کرد «تمام ذهنت رو روی کاری که داری می‌کنی متمرکز کن. پرتوهای نور خورشید تا متمرکز نشند چیزی رو نمی‌سوزونند.»

پپ گفت «آندره‌س موهاش رو رنگ نمی‌کنه، گوشواره آویزون نمی‌کنه، اهل خال‌کوبی هم نیست. به همین دلیل برای رسانه‌ها جذابیتی نداره، ولی برای همین هم محبوب طرف‌دارها شده، چرا که مثل خود اون‌هاست: ساده و بی‌ادا.»

«پدر فرگوسن» شیفتهٔ بازی‌اش در اسپورتینگ شد و او را برد به اولدترافورد و پسر را با بیش از دوازده میلیون پوند کرد گران‌ترین تین‌اِیجر تاریخ فوتبال بریتانیا. پسر پیراهن شمارهٔ بیست و هشت را می‌خواست، ولی پدر فرگوسن دستی به سروگوشش کشید و پیراهن شمارهٔ هفت را تنش کرد. پیراهنی که پیش‌تر به دیوید بکام تعلق داشت و قبل‌تر به اریک کانتونا و خیلی قبل‌ها به جُرج بست. پدر فرگوسن می‌گفت «پسر» هیجان‌انگیزترین بازیکن جوانی بوده که دیده. می‌گفت مهاجم دوپایی پیدا کرده که هم می‌تواند در جناح چپ بازی کند، هم راست و هم در نوک حمله. اوزه بیو به پدر فرگوسن گفته بود «منتظر یک شمایل باش.»

آن شب همه دل‌شان می‌خواست به چیزی وفادار مانده بودند تا مثل ال کاپیتانو آن را به رخ بکشند. ال کاپیتانو همه را شرمنده کرده بود، خیلی زیاد.

سانتیاگو برنابئو که گفته بود «سربازهای قدیمی هرگز نمی‌میرند» رفتنش را خیانت خواند و آلفردو هم جواب داد «خائن شماها هستید.» بسیاری از طرف‌داران رئال گفتند «به این زمین نگاه کنید، نصفش مال اوست، مال آلفردو.» آلفردو رفت و تا وقتی برنابئو زنده بود به مادرید برنگشت. هرگز. هیچ‌وقت.

آن‌هایی که بعدها خواهند آمد درک نخواهند کرد بارسا بدون پویول یعنی چه، بدون آن بازوبند کاپیتانی و بدون آن شمارهٔ پنج یعنی چه. بدون تو، بارسا آن بارسا نخواهد شد.