بریده‌هایی از کتاب مکانیزم‌های دفاع روانی

به رخ‌کشیدن قدرت و استعدادها، معمولاً نشانهٔ ضعف و کمبود است، زیرا کسی که واقعاً نیرومند است، نیاز به نشان دادن قدرت خود ندارد.

خودبزرگ‌بینی‌ها و ادعاها و لاف زدن‌ها، همه نمونه‌هایی از تلاش فرد در مخفی ساختن ضعف‌هایش به شمار می‌آیند.

۱ - لذت بردن از خود: در این مرحله کودک از اعضای بدن خود لذت می‌برد که از بدو تولد تا سن ۲ سالگی ادامه می‌یابد. ۲ - عشق ورزیدن به خود: که سن ۲ تا ۴ سالگی را در بر می‌گیرد. ۳ - عشق به پدر و مادر: که از سن ۴ تا ۷ سالگی است. ۴ - مرحلهٔ نهفته : در این مرحله انگیزه و هدف مشخصی برای محبت وجود ندارد و از سن ۷ تا ۱۲ سالگی است. ۵ - عشق ورزیدن به همجنس یا جنس مخالف: که از ۱۲ تا ۱۶ سالگی به بعد آغاز می‌گردد. با توجه به مراحل فوق مشخص می‌شود کسی که از مرحلهٔ "عشق ورزیدن به خود" نگذشته باشد، شور جنسی او در این مرحله متوقف شده است.

به طور مثال زنی که انگیزهٔ مادری‌اش در دورهٔ کودکی توسط انگیزهٔ قدرت‌طلبی‌اش سرکوب شده است، حتی اگر بعدها بتوان انگیزه را در او ایجاد کرد، مادر شایسته‌ای نخواهد بود.

بسیاری از جنبش‌های سیاسی و اجتماعی نیز حاصل رویاها و خیالپردازی‌های فیلسوفان رنج‌دیده‌اند؛ بنابراین خیالبافی تنها برای تسکین و آرامش فرد نیست بلکه می‌تواند به سازندگی و نبوغ اجتماعی نیز کمک کند.

با آن که «من» شخص نمی‌گذارد که افکار آزاردهنده و ناخوشایند به خودآگاه راه پیدا کند، اما همان‌طور که هر گاز فشرده شده‌ای از اولین شکاف ممکن بیرون می‌جهد، به همان شکل هم افکار سرکوب شده به دنبال مسیری برای راهیابی به دنیای خودآگاه هستند.

انسان به ندرت متوجه می‌شود که تمام فعالیت‌های او در جهت هرگونه خدمات، قدرت لازم را از انگیزه‌ها و تمایلات اولیهٔ خود که مقاصد خودخواهانه‌ای را در پی داشته است، به دست می‌آورد. دانشمندی که در حال تحقیق برای حل همهٔ مشکلات و سختی‌های بشر است نمی‌داند که تلاش‌های او، حس کنجکاوی برتری یافتهٔ درونی اوست.

هیچ کس به اندازهٔ افراد خودنما و متظاهر از عقدهٔ حقارت عذاب نمی‌کشد. او که در مقایسه با دیگران خشن‌تر و از احساسات به دور است، از همه احساساتی‌تر است.

درون افکنی زمانی شدت می‌یابد که انسان آن چه را که دوست می‌دارد از دست بدهد. در این مورد فرد، تصور ذهنی آن چه از دست داده را در روح خود جذب کرده و آن را به عنوان جزئی از «من» می‌پذیرد.

وجه اختلاف مکانیزم سرکوبی و منع را این‌گونه می‌توان بیان داشت که درسرکوبی شخص به عمل رخ‌داده آگاهی ندارد، زیرا واپس‌زدن واکنشی است ناخودآگاهانه، اما منع اقدامی است کاملاً ارادی و هوشیارانه. به عنوان مثال زمانی که تصمیم می‌گیریم به جای رفتن به گردش و تفریح به دروس عقب‌افتاده بپردازیم، میل به تفریح و گردش را منع کرده‌ایم، اما آن را سرکوب نساخته‌ایم؛ اما اگر این میل آن‌چنان بازداشته شود که حتی دیگر خود شخص نیز از وجود آن بی‌اطلاع باشد و آن را انکار کند، می‌توان اظهار داشت که این میل را در خود سرکوب کرده است. معمولاً آن‌چه را که شخص سرکوب ساخته و از خودآگاه خود دفع می‌کند، موضوعی آزاردهنده است و واپس زدن آن، به دلیل ایجاد آرامش روحی و روانی انجام می‌گیرد. اما در عمل منع، شخص به منظور پرهیز از سرزنش و تقبیح جامعه و احساس گناه و عذاب وجدان، آگاهانه به مخفی ساختن برخی از اندیشه‌ها و رفتارهای خود می‌پردازد.

در واقع می‌توان بیان داشت که هیچ عذابی دردناک‌تر از این نیست که عقیده شخصی یک فرد مورد قبول اجتماع نباشد و هیچ تنبیهی سخت‌تر از این نیست که کل اجتماع او را به باد انتقاد بگیرند.

در حقیقت در فراسوی شکوفایی هر قهرمان، کمبودها، تحقیرها، محرومیت‌ها و آمال ناکام‌ماندهٔ طرفداران آن‌ها پنهان شده است.

خودکشی انگیزه‌های گوناگونی دارد از قبیل جلب توجه، انتقام‌جویی، خودنمایی، دستیابی به شهرت، فشارهای اقتصادی یا اجتماعی و امثال آن؛ اما با وجود عوامل مرتبط در آن، نمی‌توان کیفیت روانی شخصی که مرتکب خودکشی شده است، نادیده گرفت. در واقع آن فرد تحت فشارهای روحی و روانی، برای فرار از تمام این فشارها، از بین راه‌حل‌های مختلف، خودکشی را برمی‌گزیند. در حقیقت خودکشی آخرین راه حل برای کسی است که توانایی مقاومت در برابر استرس‌ها و نگرانی و هیجانات روحی و ناملایمات زندگی را ندارد.

هنر و تمام آن چه از آن پدید می‌آید حاصل "برتری" ناکامی‌هاست؛ راهی که هنرمندان برای التیام بخشیدن به دردهای جانسوزشان انتخاب می‌کنند. نقاشی، شعر و ادبیات، موسیقی، تئاتر، مجسمه سازی و هنرهایی از این قبیل، هنرهایی هستند که به واسطهٔ آرزوهای سرکوب شدهٔ هنرمندان به وجود آمده‌اند.

قهرمان برای انسان محبوبیت دارد، زیرا قادر بوده به تمایلات ناکام ماندهٔ طرفداران خود جامهٔ عمل بپوشاند.

- جبران از طریق همدردی کردن زمانی که یک انسان از کمبود ارزش خویش در عذاب باشد، می‌کوشد تا با کسانی رابطه برقرار سازد که همانند او از همین احساس بی‌ارزش در رنج باشند؛ بنابراین گروه‌هایی تشکیل می‌شوند که در بدبختی و شکست خویش با هم اشتراک‌نظر دارند. هر یک از افراد گروه با تکیه به گروه خود، خود را التیام می‌بخشد و از این راه تا حدودی امنیت را برای خود فراهم می‌آورد. افراد یک گروه با مشاهدهٔ بدبختی یکی از اعضاء، شرایط وخیم زندگی خود را آسان‌تر می‌بینند و با همدردی کردن با وی، خود را تسکین می‌دهند و با دلسوزی به یاری او می‌شتابند.

خودبزرگ‌بینی‌ها و ادعاها و لاف زدن‌ها، همه نمونه‌هایی از تلاش فرد در مخفی ساختن ضعف‌هایش به شمار می‌آیند.

زیگموند فروید، پایه‌گذار علم روانشناسی نوین، در سال ۱۸۵۶ در شهر پریور واقع در جمهوری چک به دنیا آمد. او در ابتدا یک متخصص اعصاب بود، اما پس از مدتی به مطالعات روانشناسی پرداخت و مدرسهٔ روانکاوی را بر مبنای نظریه‌هایش بنیان نهاد.

بسیاری از رفتارهای انسان، به ویژه رفتارهای پرخاشگرانه که ریشهٔ اختلالات روانی هستند، تحت تأثیر انگیزه‌های ضمیر ناخودآگاه می‌باشند، اما می‌توانند با انتقال به بخش خودآگاه و از طریق معالجات روانکاوانه درمان شوند.

شخصیت از سه سطح تشکیل شده است: «نهاد» یا «اید» که با نیازهای جسمی سر و کار دارد و مطابق اصل لذت‌طلبی عمل می‌کند؛ «فرامن» یا «سوپرایگو» که همان وجدان است و با اخلاقیات در ارتباط، و «من» یا «ایگو» که وظیفه‌اش برقراری تعادل بین خواسته‌های «نهاد» و «فرامن» است.

دولت‌هایی که آزادی افراد را می‌گیرند و آن‌ها را از سرزمین خود بیرون می‌رانند و مطبوعات را گرفتار تحولی بدفرم می‌سازند و عقاید خودساخته‌شان را بر دیگران القاء می‌کنند، هرگز سازمان یا نهاد نیرومند و مستحکمی نیستند، زیرا اگر واقعاً قدرتمند بودند، نیاز به این اقدامات نداشتند.

قهرمان برای انسان محبوبیت دارد، زیرا قادر بوده به تمایلات ناکام ماندهٔ طرفداران خود جامهٔ عمل بپوشاند. البته قهرمان‌سازی از برخی جهات به بت‌سازی می‌ماند، یعنی همان کسی که آن را ساخته، می‌تواند آن را نابود هم بکند.

در همهٔ جوامع دیکتاتوری می‌توان گفت به دلیل فشارها و محرومیت‌های ایجاد شده توسط حکومت، نمی‌توان دشمنی‌ها را به طور علنی ابراز کرد و هر گونه انتقاد و اظهار مخالفت می‌تواند بیش از حد مخاطره‌آمیز باشد، بنابراین افراد در جستجوی شخص یا اشخاصی می‌گردند که بتوانند آن‌ها را قربانی کرده و با جابجاسازی خشونت خود تسکین یابند.

چه بسیار افراد بی‌خرد و ناآگاه در صحنهٔ سیاست هستند که با ظاهر غلط‌اندازشان به مقام‌های بالا دست می‌یابند.

واقعیت‌های تلخ زندگی ممکن است به طور کل مورد تکذیب واقع شوند و یا به شکل دیگری درآیند که دیگر آزاردهنده نباشند.

طبق اعتقاد بیش‌تر روانشناسان، سرمنشأ اصلی تکبر نوعی حقارت است که فرد متکبر در خود احساس می‌کند. شخص متکبر می‌خواهد از این راه بر دیگران تسلط یابد و آن‌ها را زیر نفوذ ساختگی خود درآورد.

بدترین درد فقر است و بدتر از فقر، نقصان در سلامت جسم و بدتر از آن، پریشانی و بیماری روح. امام علی (ع)

بشر از همان بدو کودکی، به آزادی بی‌قید و شرط تمایل دارد و آن را حق خود می‌داند،

این مکانیزم‌های دفاعی مورد استفادهٔ همهٔ ما انسان‌ها است، زیرا وجود آن‌ها برای بی‌اهمیت نشان دادن شکست‌ها و حمایت در برابر هیجانات و اضطراب‌ها و... احساس ارزشمندی است، به همین خاطر آن‌ها «واکنش‌های سازشی عادی» خوانده می‌شوند، مگر آن که به طرزی افراطی از آن‌ها استفاده شود که در نتیجه تمام آن حالات تدافعی که برای محافظت از ارزش‌های شخص ایجاد شده بودند، خود سبب ایجاد اختلالاتی می‌گردند و مانند ملتی که قسمت قابل توجهی از منابع مادی خود را صرف تجهیز نظامی و تسلیحاتی خود کند و با این کار از هزینه‌های ضروری‌تر مانند فرهنگ و بهداشت و غیره محروم بماند، شخص نیز به جهت فعالیت‌های سخت تدافعی روحی، برای ادامهٔ زندگی با کمبود نیروهای روانی مواجه می‌شود و همین او را از پا درمی‌آورد.

یکی از محرک‌های قوی برای واکنش‌های جبرانی، همین اجتماعات امروزی آکنده از رقابت‌هاست، زیرا اشخاص خود را در مقابل دیگران قرار داده و ارزش خود و دیگران را با درآمد، ملک و املاک، مشاغل و موقعیت‌های اجتماعی می‌سنجند.