بریده‌هایی از کتاب صبر، کیمیای سعادت انسان

کسی که در طلب رسیدن به خداوند یگانه است و کامیابی روز قیامت را در سر می‌پروراند، باید صبر و شکیبائی پیامبر اکرم (ص) را سرمشق زندگی خود قرار دهد و از استقامت مسلمانان صدر اسلام پند بگیرد. پیامبر اکرم (ص) در طی بیست و سه سال که بار سنگین رسالت را به دوش می‌کشیدند، آن‌چنان آزار دیدند و اذیت شدند که فرمودند: «مَا أُوذِی نَبِی مِثْلَ مَا أُوذِیتُ»

نقل می‌کنند چندین سال پیش خانمی در فرانسه نیاز به جرّاحی مغز پیدا می‌کند. در حین عمل که آن خانم بیهوش بوده، ناگهان سرود آلمانی می‌خواند. بعد متوجّه می‌شوند که او با برخورد تیغ جرّاحی به یکی از رگ‌های مغز، آن سرود را می‌خواند. پس از اتمام عمل و بهبودی او، از وی می‌پرسند آیا زبان آلمانی می‌دانی یا سرودی به زبان آلمانی حفظ هستی؟ می‌گوید: خیر. تعجّب پزشکان بیشتر می‌شود و پس از تحقیق و بررسی می‌فهمند که در جنگ جهانی دوّم و هنگام حملهٔ آلمان به فرانسه، سربازان آلمانی مدتی در خانهٔ آن شخص که در آن زمان نوزاد بوده، مانده‌اند و در کنار گهوارهٔ کودک، مرتّب سرود پیروزی خوانده‌اند. شنیدن آن سرود، به طور ناخودآگاه بر روی مغز کودک در گهواره اثر گذاشته و موجب شده است که چندین سال بعد، حین عمل جراحی آن را بخواند. صرف‌نظر از این ماجرا، تأکید تعالیم دینی بر تلاوت قرآن در کنار کودک، حاکی از تأثیر عجیب آن بر ذهن و بر مغز کودک است. حتّی اگر کودک خواب باشد یا توجّهی به قرآن خواندن نداشته باشد، باز هم ثأثیر آن‌را می‌پذیرد.

جرق جرداق نصرانی در کتاب «امام علی، صوت العدالة الانسانیّة»، جمله‌ای عالی و جالب دارد. می‌نویسد: «انسان یک وقت به جایی می‌رسد که ولی خدا را در خانهٔ خدا «قربة الی الله» می‌کشد.»!

همهٔ سعادت‌ها در طول زندگی، مرهون تحمّل فشارها، سختی‌ها، تلاش و کوشش است.

در روایتی آمده است که رسول خدا (ص) فرمودند: در روز قیامت، هنگامی که دفترها گشوده می‌شود و ترازوهای حساب و کتاب را می‌آورند، برای اهل بلا و گرفتاری، ترازویی نصب نمی‌گردد و دفتری برای آنان گشوده نمی‌شود، سپس آیهٔ «إِنَّما یوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیرِ حِسابٍ» را قرائت فرمودند.

امیرالمؤمنین (ع) از قول پیامبر اکرم (ص) نقل می‌کنند که حضرت فرمودند: «الصَّبْرُ ثَلَاثَةٌ صَبْرٌ عِنْدَ الْمُصِیبَةِ وَ صَبْرٌ عَلَی الطَّاعَةِ وَ صَبْرٌ عَنِ الْمَعْصِیة» بر این اساس، صبر به سه قسم صبر در مصیبت، صبر در عبادت و صبر در برابر گناه منقسم می‌شود. البته این تقسیم‌بندی، مربوط به صبر فردی انسان است. در واقع، صبر به یک اعتبار، به سه قسم کلّیِ فردی، خانوادگی و اجتماعی تقسیم می‌شود و هریک از این سه قسم، خود به اقسامی منقسم می‌گردد.

مسلمانان و پیروان مکتب رسول‌الله (ص) در هشتاد و چهار جنگ طاقت‌فرسا شرکت کردند و با اینکه از لحاظ تعداد رزمندگان و تجهیزات جنگی، در مرتبه‌ای بسیار پائین‌تر از دشمن قرار داشتند، استقامت ورزیدند و پیروزی نهائی را به اسلام اختصاص دادند. در جنگ «ذات الرّقاع»، مسلمانان اسب و شتر نداشتند و باید مسیر جنگ را با پای پیاده طی می‌کردند و این در حالی بود که توان تهیه پای‌افزار نیز از آنان سلب شده بود و مجبور بودند مسیر ریگ‌زار را با پای برهنه طی کنند. برخی از آنان پارچه‌های کهنه که همراه داشتند را به پای خود بستند، ولی این پارچه‌ها نیز نتوانست از جراحت کف پای آنان بکاهد. با پای مجروح و بدنی خسته جنگیدند و میوه صبر و استقامت خود را هنگام پیروزی بر دشمن چیدند.

انسان باید صبوری را از دانهٔ گندم بیاموزد. هنگامی که دانهٔ گندم کاشته می‌شود، اوّل باید شکفته شود، بعد ریشه پیدا کند، سپس سر از خاک بیرون بیاورد و بعد سبزه پیدا کند و در میان گل و لای بماند، استقامت ورزد تا رشد پیدا کند و کم‌کم بزرگ شود و خوشه کند. پس از آن، همین خوشه می‌تواند استکمال داشته باشد. تکامل دانهٔ گندم در این است که پس از تحمّل مشکلات درون خاک و استقامت در برابر گرما و سرمای خارج خاک، رشد کند و آمادهٔ برداشت شود. پس از برداشت، گندم را به آسیاب می‌برند و زیر سنگ آسیاب به آرد مبدّل می‌کنند و پس از آنکه آرد را خمیر کردند، او را در آتش تنور می‌گدازند تا پخته شود. اگر گندم این مراحل سخت را صبورانه تحمّل ننماید، هیچگاه پخته نمی‌شود و نمی‌تواند در راه استکمال گام نهد. وقتی از زیر سنگ آسیاب و از درون آتش تنور با سربلندی خارج شود، آنگاه انسانی آن را می‌خورد و به جزئی از بدن انسان مبدّل می‌گردد و استکمال او آغاز خواهد شد. در این صورت، لیاقت استکمال و حرکت به سوی خدا را در بدن انسان، پیدا می‌کند و می‌تواند به لقاءالله نائل شود

تهمت و شایعه یا تعارف و احوال‌پرسی؟ مسلمانان صدر اسلام وقتی به همدیگر می‌رسیدند، پس از سلام، آیات سورهٔ «والعصر» را به عنوان تعارف و احوال‌پرسی برای هم می‌خواندند. امّا امروزه شاهد هستیم که بسیاری از افراد در مواجهه با هم، پس از سلام می‌گویند: چه خبر؟ دیگری نیز در پاسخ این سؤال، باب غیبت و تهمت و شایعه را باز می‌کند و در حقیقت زبان خود را رها می‌کند که هرچه می‌خواهد بگوید. ننگ است که مسلمان در جمهوری اسلامی، با تکیه بر خواندن یک خبر در روزنامه یا سایت یا شنیدن از دیگران به نقل آن بپردازد و گناه بزرگ شایعه پراکنی را در پروندهٔ خود ثبت کند. بسیاری از گرفتاری‌های فردی و اجتماعی که امروزه گریبان مردم را گرفته است، در اثر بی‌توجّهی و غفلت از این گناهان بزرگ است. در واقع اثر وضعی اهانت، تهمت و غیبت، گرفتاری و سرگردانی است که بسیاری از مردم به آن مبتلا شده‌اند.

امام حسن مجتبی (ع) وقتی قصد رفتن به مسجد داشتند، غسل می‌کردند، بهترین لباس‌ها را می‌پوشیدند و نظیر دامادی که به حجله می‌رود، آهسته آهسته به سمت مسجد حرکت می‌کردند.

روزی بهلول از جایی رد می‌شد. شخصی را دید که با افتخار، مشغول ساختن مسجدی است. نزدیک آن شخص رفت و گفت: اجازه می‌دهید من نیز به اندازهٔ یک خشت در ساخت این مسجد مشارکت کنم؟ آن شخص گفت: مانعی ندارد. بهلول خشتی تهیه کرد و روی آن نوشت: «مسجد بهلول»! سپس آن را بالای ورودی مسجد نصب کرد. فردا که سازندهٔ مسجد آمد، آن خشت را دید و بسیار عصبانی شد و دستور داد آن را بردارند. سپس با تندی به بهلول گفت: من مسجد می‌سازم، آن وقت به نام بهلول باشد؟ بهلول جلو آمد و گفت: آیا مسجد را برای مردم می‌سازی یا برای خدا؟ اگر برای مردم می‌سازی، مسجد نیست؛ امّا اگر برای خدا می‌سازی، اسم مسجد به نام من باشد یا به نام تو، چه تفاوتی دارد؟ مگر خدا نمی‌داند چه کسی مسجد را ساخته است؟ اینکه تو عصبانی هستی، معلوم می‌شود که مسجد نساخته‌ای! وقتی در عملی خلوص نباشد، آن عمل تاریک است. هنگامی عمل روشن می‌شود که نور الهی و رنگ خدایی به آن بتابد.

خلوص نیت، بسیار مشکل است؛ زیرا نفوذ ریا، مخفیانه و پنهانی است. در روایات آمده است: ورود شرک و ریا در اعمال، ناپیداتر از راه رفتن مورچهٔ سیاه روی سنگ سیاه در شب ظلمانی است

شخصی مرحوم آیت الله آقا سید محمّدباقر درچه‌ای (ره) را که یکی از علمای بزرگ اصفهان بودند، برای صرف غذا به منزل خود دعوت کرد. ایشان معمولاً منزل کسی نمی‌رفتند، امّا با اصرار و دعوت فراوان آن شخص، به منزل او رفتند. بعد از صرف غذا که میهمانی به پایان آمد و آیت الله دُرچه‌ای عازم رفتن شدند، صاحب‌خانه که تاجر بود، سندی را پیش‌روی ایشان گذاشت تا امضا کنند. آن عالم بزرگ احساس کردند که آن میهمانی و غذای آن، شبههٔ رشوه داشته است. نقل می‌کنند در آن هنگام، رنگ صورت ایشان تغییر کرده و شروع به لرزیدن کرده‌اند و به میزبان فرموده‌اند: من با تو چه کرده بودم که این زهرمار را به خورد من دادی؟! بعد بلافاصله از اتاق بیرون رفته، غذاهای خورده شده را برگردانده‌اند. سپس با گریه و ناراحتی گفته‌اند: ذرّه‌های غذا را که در دلم مانده، چه کنم؟ گاهی لقمه‌ای حرام یا یک تهمت و غیبت، می‌تواند انسان را به پرتگاه سقوط بکشاند؛

شخصی به مسجد می‌آمد و همیشه صف اوّل نماز می‌ایستاد و در اثر تداوم نماز جماعت، وجهه‌ای پیدا کرده بود. شبی دیر به مسجد رسید و دید جای همیشگی او را گرفته‌اند و به ناچار در صف دوّم ایستاد. مرتّب در دل خود از اینکه در صف دوّم ایستاده است، ناراحت بود. در این حین، ناگهان متوجّه شد که چرا اینقدر ناراحت است؟ پس از تأمّلی فهمید همهٔ این مدّت که در صف اوّل نماز جماعت می‌ایستاده، برای مردم بوده و همهٔ نمازهای قبلی او باطل است!

عدّه‌ای با این توجیه که «همه غرق گناهیم و یک حسین داریم» بی اهمیتی خود به نمازجماعت و سایر واجبات را توجیه می‌کنند

نجات آدمیان از خسارت و زیان و رهایی آن‌ها از شقاوت دنیا و آخرت، در گرو برخورداری از ایمان و عمل صالح از یک سو و پایبندی به فریضهٔ مهمّ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر از سوی دیگر است.

امروزه وضعیّت امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر به‌جایی رسیده است که بدحجابی و بی‌حجابی در جامعه فراوان است و گاهی همین گناه علنی مورد تحسین مردم واقع می‌شود! وضعیّت حجاب و عفاف، بسیار نامناسب است و همه ساکتند. فریضهٔ بزرگ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر ترک شده و کسی به آن اهمیت نمی‌دهد. وقتی فروع دین را می‌شمرند، در ردیف نماز و روزه و حج، امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر قرار دارد. مردم اشتیاق فراوانی برای حج دارند، امّا در برابر وظیفهٔ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر ساکت و بی‌تفاوتند و بدتر از آن، گاهی مشوّق گناه و مانع انجام واجبات می‌شوند.

صبر، کیمیای سعادت انسان نویسنده: مرجع عالیقدر حضرت آیة‌الله العظمی مظاهری (مدّظلّه‌العالی) مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا (سلام‌الله علیها)