بریده‌هایی از کتاب معرفت نفس (جلد سوم)

هدف از خلقت انسان، آن است که او، "خلیفة‌الله" شود: إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً اگر انسانی بخواهد خلیفهٔ خداوند متعال شود، باید با اختیار خودش، درخت رذالت را از دل بکند و درخت فضیلت به جای آن بکارد و به مرور زمان این شجرهٔ طیبه را میوه‌دار و باردار کند تا هم خود و هم دیگران از میوهٔ آن استفاده کنند.

باید توجّه داشت همان‌گونه که خدمت به خلق خدا در سرنوشت انسان مؤثر است، بی‌توجّهی به آنان هم عواقب خطرناکی دارد؛ بنابراین هرچه می‌توانید به خلق خدا خدمت کنید و اگر نشد، لاأقل به دیگران دعا کنید و برای آن‌ها دلسوزی نمایید. انسان واقعی، دلش برای همهٔ هم‌نوعانش می‌تپد و از فقر و احتیاج و گرفتاری‌های مردم، دل‌نگران است. حضرت امام(بارها و بارها در درس‌های اخلاق می‌گفتند: اگر بدانم کسی محتاج است، اگر لازم باشد، باید عبایم را هم بفروشم و او را از احتیاج درآورم. بنابر این توجّه به همهٔ مخلوقات الهی، به‌ویژه انسان‌ها، یک وظیفهٔ سنگین همگانی است.

جهل یک مسلمان، دنیا و آخرت او را به باد می‌دهد و حتّی قرآن کریم تصریح فرموده که برای مقابله با دشمن، باید عالم و دانشمند باشید: وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ

وقتی در جامعه‌ای زن حیا نداشت و مرد غیرت نداشت، آنگاه می‌توان سوار این جامعه شد؛ همین روشی که دنیای غرب امروزه در کشورهای مختلف، برای تسلّط بر آنان پیگیری می‌کند.

متأسّفانه ما خیلی غیبت می‌کنیم و اصلاً هم از آبروی دیگران دفاع نمی‌کنیم و این رفتارهای، در دنیا و آخرت، بلا به همراه خود دارد. لذا این قسم از امانت‌داری، مهم‌تر از حفظ امانت‌های مالی است؛ زیرا آبروی دیگران از مال آنها مهم‌تر است.

بالاترین لذّات برای اهل‌بیت (ع)، موقعی بود که به دیگران خدمت می‌کردند و انفاق می‌نمودند. برای حضرت زهرا (س) انفاق‌کردن و افطاری خود را برای خدا به دیگران دادن، بالاترین لذّات را دارد؛ گرچه افطار نکردند، امّا بالاترین لذّت‌ها را چشیدند: إِنَّما نُطْعِمُکمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُریدُ مِنْکمْ جَزاءً وَ لا شُکورا ما نیز اگر بتوانیم قانون مواسات را پیاده کنیم، بالاترین لذّت‌ها را پیدا خواهیم کرد؛

در روایات اهل‌بیت (ع)، وفای به عهد و نداشتن خلف وعده، از نشانه‌های مؤمن شمرده شده است: "الْکرِیمُ إِذَا وَعَدَ وَفَی" انسان کریم و گرامی، هرگاه وعده‌ای بکند، به آن وفادار خواهد بود و خلف وعده از او سر نمی‌زند. همچنین از واجبات مؤکّد، ادای شهادات در محاکم صالحه و نزد قاضی با شرایط خاصّ خود است که در مقابل آن، کتمان شهادت قرار دارد و از محرّمات شمرده می‌شود. قرآن شریف کتمان شهادت هنگام ادا را، گناه قلبی دانسته و آن را از علامت‌های پلیدی دل برمی‌شمرد: وَ لا تَکتُمُوا الشَّهادَةَ وَ مَنْ یکتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ

مرحوم نخودکی (ره) مرد عجیبی بوده است و در زمان پهلوی، برای اینکه در محیط گناه نباشد، به دهی به نام نخودک در نزدیکی مشهد رفت و در آنجا زندگی می‌کرد.

نماز هم در امور معنوی و هم در امور مادی اثرگذار است.

جوانان عزیز! هرچه می‌خواهید انجام دهید، امّا به این مطلب توجّه داشته باشید که در محضر خدا و پیغمبر اکرم (ص) و ائمّه طاهرین (ع) هستید؛ چنان‌که اکنون همهٔ ما در محضر امام زمان (عج) هستیم و عمل و نیّت ما در حضور ایشان است.

بنابراین برای رفع مفاسد اخلاقی، ابتدا باید مردها و زن‌ها، مراقب نگاه‌های خود باشند و از چشم‌چرانی و نگاه آلوده به‌شدّت برحذر باشند

روزی جوان فقیری که قصد ازدواج داشت و کار و درآمدی هم نداشت، خدمت مرحوم آقای نخودکی رفت و به ایشان گفت: آقا! من مجرّد هستم و شرایط ازدواجم فراهم نمی‌شود؛ فرمود نماز اوّل وقت بخوان.

در کتاب کافی شریف، در حالی که مرحوم محدّث کلینی (ره) می‌خواسته در موضوعات مختلف، موجز و مختصر بنویسد، امًا راجع به قانون مواسات، حدود پانصد روایت نقل کرده است، زیرا ائمّهٔ معصومین (ع) می‌دانستند که اگر قانون مواسات پیاده شود، زندگی خوب و بهشت‌گونه‌ای برای انسان‌ها فراهم خواهد شد.

در میان علمای علم اخلاق و روان‌شناسان و جامعه‌شناسان، اعمّ از مسلمان و غیرمسلمان، اختلافی دربارهٔ این موضوع وجود دارد که چه عاملی می‌تواند غرائز انسان را کنترل کند؟ حدود هشت عامل مهم برای این امر نام برده شده است که عبارتند از: "علم"، "عقل"، "وجدان اخلاقی"، "تربیت"، "قانون"، "نظارت ملّی"، "ایمان عقلی" و "ایمان قلبی".

قرآن کریم می‌فرماید که اگر فساد اخلاقی در جامعه‌ای زیاد شد، این جامعه باید گوشمالی شود و در دنیا و آخرت، عذاب داشته باشد: إِنَّ الَّذینَ یحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ آیهٔ شریفه نمی‌فرماید عذاب فقط مربوط به اخرت است، بلکه می‌فرماید عذاب دردناک فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ؛ یعنی علاوه بر جهنّم اخروی، دنیایش هم جهنّم می‌شود.

قرآن شریف در مرتبهٔ دوّم، به زنان می‌فرماید که بدانید زینت شما، فقط برای شوهران شماست؛ پس آن را برای دیگران نمایان نکنید: وَ لا یبْدینَ زینَتَهُنَ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَ‌ خانم‌ها! مواظب باشید که صورت زینت‌شده و آرایش شما را نامحرم نبیند.

در قرآن شریف نمی‌فرماید نماز بخوانید، بلکه می‌فرماید: نماز را اقامه کنید و نماز را زنده بدارید. معنای اینکه نماز در میان مردم زنده باشد، اینست که در اوّل وقت، همه چیز به جز نماز تعطیل باشد.

سبک‌شمردن نماز، به معنای نخواندن آن نیست، بلکه یعنی فرد نماز می‌خواند، امّا با جماعت و در مسجد نمی‌خواند؛ نماز می‌خواند، امّا اوّل وقت نیست

مؤمن آنست که نماز می‌خواند، امّا نه نماز معمولی، بلکه نماز مؤدّب و نماز با دل و خاشعانه..