بریده‌هایی از کتاب نماز در قرآن

الَّذِینَ یذْکرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ وَ یتَفَکرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَک فَقِنا عَذابَ النَّارِ (آل عمران، ۱۹۱) (خردمندان) کسانی هستند که ایستاده و نشسته و (خوابیده) بر پهلو یاد خدا می‌کنند و در آفرینش آسمان‌ها و زمین اندیشه می‌کنند (و از عمق جان می‌گویند:) پروردگارا! این هستی را باطل و بی هدف نیافریده‌ای، تو (از کار عبث) پاک و منزّهی، پس ما را از عذاب آتش نگهدار.

قُلْ لِعِبادِی الَّذِینَ آمَنُوا یقِیمُوا الصَّلاةَ وَ ینْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیةً مِنْ قَبْلِ أَنْ یأْتِی یوْمٌ لا بَیعٌ فِیهِ وَ لا خِلالٌ (ابراهیم، ۳۱) (ای پیامبر) به بندگان من (آنان) که ایمان آورده‌اند، بگو: نماز را برپا دارند، و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم، پنهان و آشکار انفاق کنند قبل از آن که روزی فرا رسد که در آن نه دادوستدی باشد و نه دوستی و رابطه‌ای. نکته‌ها: نماز یکی از برنامه‌های مومنین و نشان بندگی خدا و توشه آخرت است. انفاق آشکار، سبب تربیت نسل و تشویق دیگران و رفع تهمت از خود است و انفاق پنهانی عامل رشد و اخلاص است.

حضرت علی (ع) فرمود: «انّ اسْرَقَ النّاسِ مَنْ سَرِقَ صَلاتَهُ» سارق‌ترین و دزدترین افراد، آنانند که از نمازشان بکاهند و بدزدند.

إِنَّما یعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ وَ لَمْ یخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسی أُولئِک أَنْ یکونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ (توبه، ۱۸) مساجد خدا را تنها کسانی باید آباد کنند که به خدا و روز قیامت ایمان دارند و نماز را به پا داشته و زکات می‌پردازند و جز از خدا نمی‌ترسند. امید است که آنان از ره‌یافتگان باشند.

پیام‌ها: ۱. نشانهٔ خردمندی، یاد خدا در هر حال است. «لِأُولِی الْأَلْبابِ الَّذِینَ یذْکرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلی جُنُوبِهِمْ» ۲. اهل فکر، باید اهل ذکر باشند. «لِأُولِی الْأَلْبابِ الَّذِینَ یذْکرُونَ»، «وَ یتَفَکرُونَ» ۳. ایمان بر اساس فکر و اندیشه ارزشمند است. «یتَفَکرُونَ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا» ۴. ذکر و فکر، همراه یکدیگر ارزش است. متأسفانه کسانی ذکر می‌گویند، ولی اهل فکر نیستند و کسانی اهل فکر هستند، ولی اهل ذکر نیستند. «یذْکرُونَ»، «یتَفَکرُونَ»

از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که: همینکه انسان در نماز به غیر خدا توجّه می‌کند، خداوند به او می‌فرماید: «الی مَنْ تقصد؟ ارَبّاً غیری تُریدُ؟ وَ رَقیباً سوای تَطْلُبُ جواداً خَلای تَبْغی؟» به که توجّه می‌کنی؟ آیا پروردگار غیر از من سراغ داری؟ آیا مراقبی جز من در کار است؟ آیا به بخشنده‌ای غیر از من دل بسته‌ای؟ بخشنده‌ترین کس منم … اگر توجّه به من داشته باشی، من و فرشتگانم به تو توجّه داریم.

۷. یاد خدا، فلسفه نماز وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکرِی (طه، ۱۴) و نماز را بپادار تا به یاد من باشی. پیام‌ها: ۱. نماز، اوّلین دستور کار و برنامهٔ عملی انبیاست. «أَقِمِ الصَّلاةَ» ۲. نماز، در ادیان دیگر نیز بوده است زیرا در این آیه خطاب به حضرت موسی می‌کند و می‌فرماید: «أَقِمِ الصَّلاةَ» ۳. هدف از اقامه نماز، تنها رعایت قالب آن نیست، بلکه توجّه به قلب آن، یعنی احساس حضور است. «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکرِی» ۴. برپایی نماز به خاطر یاد اوست، «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکرِی» و یاد او موجب آرامش دلهاست. «أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» چنان که یاد ما از خدا، سبب یاد خدا از ماست. «فَاذْکرُونِی أَذْکرْکمْ»

الَّذِینَ إِنْ مَکنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ (حج، ۴۱) کسانی که اگر آنان را در زمین به قدرت رسانیم، نماز بر پا می‌دارند و زکات می‌دهند و (دیگران را) به خوبی‌ها دعوت می‌کنند و از بدی‌ها باز می‌دارند و پایان همهٔ امور برای خداست. نکته‌ها: اگر قدرت و امکانات، در دست افراد صالح باشد، بهره‌برداری صحیح می‌کنند و اگر در اختیار نااهلان قرار گیرد سوء استفاده می‌کنند. بنا بر این دنیا و قدرت، برای گروهی نعمت و برای گروهی وسیلهٔ بدبختی است و قرآن از هر دو نمونه یاد کرده است: اگر مؤمنان به قدرت برسند، به سراغ نماز و زکات و امر به معروف می‌روند ولی انسان‌های منحرف و نااهل، اگر قدرتمند شوند کارشان طغیان است،

کسانی که نماز را سبک می‌شمرند، مانند زنانی هستند که سقط جنین می‌کنند، نه می‌توان آنان را حامله نامید و نه می‌توان به آنان بچّه‌دار گفت.

کسانی که نماز را سبک می‌شمرند، مانند زنانی هستند که سقط جنین می‌کنند، نه می‌توان آنان را حامله نامید و نه می‌توان به آنان بچّه‌دار گفت.

قُلْ لِعِبادِی الَّذِینَ آمَنُوا یقِیمُوا الصَّلاةَ وَ ینْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیةً مِنْ قَبْلِ أَنْ یأْتِی یوْمٌ لا بَیعٌ فِیهِ وَ لا خِلالٌ (ابراهیم، ۳۱) (ای پیامبر) به بندگان من (آنان) که ایمان آورده‌اند، بگو: نماز را برپا دارند، و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم، پنهان و آشکار انفاق کنند قبل از آن که روزی فرا رسد که در آن نه دادوستدی باشد و نه دوستی و رابطه‌ای.

إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیرُ مَنُوعاً إِلَّا الْمُصَلِّینَ «معارج، ۱۹-۲۲» همانا انسان، بی‌تاب و حریص آفریده شده است. هرگاه بدی به او رسد، نالان است. و هرگاه خیری به او رسد، بخیل است. مگر نمازگزاران.

إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیرُ مَنُوعاً إِلَّا الْمُصَلِّینَ «معارج، ۱۹-۲۲» همانا انسان، بی‌تاب و حریص آفریده شده است. هرگاه بدی به او رسد، نالان است. و هرگاه خیری به او رسد، بخیل است. مگر نمازگزاران.

۳۹. نماز منافقان إِنَّ الْمُنافِقِینَ یخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ وَ إِذا قامُوا إِلَی الصَّلاةِ قامُوا کسالی یراؤُنَ النَّاسَ وَ لا یذْکرُونَ اللَّهَ إِلاَّ قَلِیلاً (نساء، ۱۴۲) همانا منافقان با خدا مکر و حیله می‌کنند در حالی که خداوند (به کیفر عملشان) با آنان مکر می‌کند. و هر گاه به نماز برخیزند با کسالت برخیزند، آن هم برای خودنمایی به مردم و خدا را جز اندکی یاد نمی‌کنند.

ریشهٔ تمام منکرات غفلت است و خداوند در آیه ۱۷۹ سورهٔ اعراف، انسان غافل را از حیوان بدتر شمرده است. «أُولئِک کالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِک هُمُ الْغافِلُونَ» و بر طبق آیه «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکرِی» نماز یاد خدا و بهترین وسیلهٔ غفلت‌زدایی است، پس زمینهٔ منکرات را از بین می‌برد.

پیام‌ها: ۱. تولیت و تعمیر مسجد شرایطی دارد: الف: از جهت اعتقادی، ایمان به مبدأ و معاد. «آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ» ب: از نظر عملی، برپا داشتن نماز و پرداخت زکات. «أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ» ج: از جهت روحی، شجاعت و نفوذناپذیری. «لَمْ یخْشَ إِلَّا اللَّهَ» (اگر متولّی مسجد، شجاع باشد، مسجد نیز کانون حرکت‌های ضدّ ظلم خواهد بود) ۲. وظیفهٔ متولّیان مساجد و تعمیرکنندگان آنها، رسیدگی به محرومان است. «إِنَّما یعْمُرُ» … «آتَی الزَّکاةَ» ۳. ایمان از عمل جدا نیست، «آمَنَ» … «وَ أَقامَ» نماز از زکات جدا نیست، «أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَی الزَّکاةَ» و مسجد از انقلاب جدا نیست. «مَساجِدَ اللَّهِ» … «وَ لَمْ یخْشَ» ۴. با وجود ایمان، عمل صالح، نماز، زکات و شجاعت، باز هم مغرور نشویم، هنوز خطر انحراف وجود دارد. «فَعَسی أُولئِک أَنْ یکونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ»

«أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوک الشَّمْسِ إِلی غَسَقِ اللَّیلِ وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً»

هر یک از ما نیز باید سعی کنیم در حد توان از مهجوریت قرآن بکاهیم تا مورد شکایت پیامبر واقع نشویم و چه بهتر که این سعی را با مطالعه و تدبر در آیات قرآن در خصوص اولین و مهمترین توصیه خداوند که اقامه نماز است داشته باشیم و از متن آیات قرآن علم و فهم و درک خود را نسبت به نماز بالا ببریم.

(مردان خدا برای زندگی مادّی خود تلاش می‌کنند، ولی از آخرت غافل نیستند.)

و نیز فرمود: «مَنْ ضَیعَ الصَلاةَ فَهُوَ لِغَیرِها اضْیعُ» کسی که نماز را سبک شمارد و ضایع کند، نسبت به غیر نماز، تضییع بیشتری خواهد داشت.

پیامبر اسلام (ص) فرمود: آنکه نماز خود را تباه سازد، در قیامت در کنار قارون و هامان خواهد بود. وای بر کسی که از نماز خود مواظبت نکند.

«وَ الَّذِینَ یمَسِّکونَ بِالْکتابِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ إِنَّا لا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ» و کسانی که به کتاب (آسمانی) تمسّک می‌جویند و نماز را به پا داشته‌اند (بدانند که ما) قطعاً پاداش اصلاح‌گران را تباه نخواهیم کرد.

الَّذِینَ إِنْ مَکنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ (حج، ۴۱) کسانی که اگر آنان را در زمین به قدرت رسانیم، نماز بر پا می‌دارند و زکات می‌دهند و (دیگران را) به خوبی‌ها دعوت می‌کنند و از بدی‌ها باز می‌دارند و پایان همهٔ امور برای خداست. نکته‌ها: اگر قدرت و امکانات، در دست افراد صالح باشد، بهره‌برداری صحیح می‌کنند و اگر در اختیار نااهلان قرار گیرد سوء استفاده می‌کنند. بنا بر این دنیا و قدرت، برای گروهی نعمت و برای گروهی وسیلهٔ بدبختی است و قرآن از هر دو نمونه یاد کرده است: اگر مؤمنان به قدرت برسند، به سراغ نماز و زکات و امر به معروف می‌روند ولی انسان‌های منحرف و نااهل، اگر قدرتمند شوند کارشان طغیان است،

۲۳. نماز و افزایش ظرفیت‌ها إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیرُ مَنُوعاً إِلَّا الْمُصَلِّینَ «معارج، ۱۹-۲۲» همانا انسان، بی‌تاب و حریص آفریده شده است. هرگاه بدی به او رسد، نالان است. و هرگاه خیری به او رسد، بخیل است. مگر نمازگزاران.

اوّلین ثمرهٔ حکومت صالحان، نماز و زکات و امر به معروف و نهی از منکر است.

حاکمان مؤمن، هم در فکر ارتقای روحی و رشد امور معنوی هستند و هم به دنبال رفاه و حل مشکلات اقتصادی و فقرزدایی و اصلاح جامعه.

در بیش از ۸۰ آیه از قرآن کریم بیش از ۹۰ بار واژه «صلوة» و مشتقات آن آمده است همچنین علاوه بر واژه «صلوة» نزدیک ۲۰ واژه در قرآن به کار رفته که مرتبط با نماز است مثل واژه‌های عبادت، رکوع، سجده، قنوت، ذکر، حمد، تسبیح، اذان، قبله، مسجد و … نماز و قرآن رابطه تنگاتنگی با هم دارند که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌گردد: