بریده‌هایی از کتاب حالات و مقامات م. امید

همین اخوانی که جز در دوره دبیرستان، آن هم از یکی دو استاد (کاویان جهرمی و شریعتی مزینانی) چیزی دیگر از کسی نیاموخته بود، به برکتِ قریحه ذاتی و پشتِکارِ عجیب و دیوانه‌وارش تمام متونِ ادبیاتِ فارسی را ــ از عصر رودکی تا دوران معاصر، چه نظم و چه نثر ــ به دقتی از نوع دقت‌های بدیع الزمان فروزانفر و علّامه قزوینی خوانده بود.

حقیقتِ امر این است که ما مردمی بسیار عاطفی و هیجانی‌ایم و همین حالاتِ عاطفی خود را «عقل» و «سیاست» نام می‌گذاریم و بعد پشیمان می‌شویم.

«او (در عصر ما) بزرگ‌ترین کیمیاگر زبان فارسی بود. کسی بود که با کلمات زبان فارسی طلا می‌ساخت و سکه می‌زد؛ سکه‌هایی که هیچ گاه از رواج نخواهد افتاد.»

راست می‌گفت: از میانِ خیلِ انبوهِ پیروان شاملو، نه یک شاعر بزرگ که حتی یک شعرِ درخشان هم ظهور نکرده است. اینها همه، به قولِ آن شاعر امریکایی، «تنیسِ بی‌تور» بازی می‌کنند و در مسابقه تنیسِ بی‌تور، همه کس برنده است و بازنده‌ای وجود ندارد. یعنی همه بازنده‌اند و عمرشان بر باد.

یک بار از او پرسیدم که در مجموع، این سفر فرنگ، کجایش برایت دلپذیرتر بود. گفت: سوئد، استکهلم یا اوپسالا (تردید از من است)

قابل هُدیتَ اباالعلاء نصیحتی بقبولها و بواجب الشکر لا تهجّونَّ اَسَنَّ مِنکَ، فربّما، تَهجُو اَباکَ و أنتَ لا تَدْرِی!»

هوادارانِ شعرِ شاملو تلقّی‌شان از شعر تلقی «مطالعه» کردن است. شعر را مثل رُمان مطالعه می‌کنند ولی طرفدارانِ اخوان شعر را «زمزمه» می‌کنند و شعرِ او را در حافظه‌ها دارند. درین عرصه نیز استثناها را به یک سوی نهید.

در شعرِ نو و قوالبِ آزاد نیمایی، هیچ شاعری به اندازه اخوان شعر درخشان ندارد حتی می‌توانم بگویم هر کس را بعد از او قرار دهیم نصفِ شعرهای اخوان را ندارد، ربعِ آنها را هم ندارد. بگذریم از اینکه بین شاهکارهای اخوان و شاهکارهای دیگران فاصله در حدی است که «گم شود خِرَد در انتهای او».

درباره بعضی از رفتارهای ضدِّ اخلاقی فریدون کار با فروغ فرّخ‌زاد، در روزگار نوجوانی فروغ، چیزهایی شنیده‌ام که حال آدم به هم می‌خورد. حیف که قابل نقل نیست. بگذریم

صُدور الأحرارِ قُبورُ الأَسرار!

اخوان تحصیلاتِ منظمی نداشت. جز همان دوره هنرستان در مشهد (رشته آهنگری)، که نوعی دیپلم دبیرستان به حساب می‌آمد، درس دیگری نخوانده بود و به همتِ ذوق و غریزه و تلاش شخصی، مطالعاتش در ادب فارسی از ۹۸% دکترهای ادبیات فارسی دانشگاه تهران علی الإِطلاق بیشتر بود.

«... نومید بودن و کردن نجیب‌تر و درست‌تر است از امید دروغین دادن و داشتن. حد اقل فایده این نجابت و درستی این است که آدم دروغ‌ها و پدرسوختگی‌ها را نخواسته و نیاراسته ...» (آخر شاهنامه، «مقدمه»)

ای آنکه زبان تو کریم است به گفتار دستِ تو هم ای کاش کمی یارِ زبان بود! دست و دلِ بخشنده تو را باید و کردار تنها به زبان حاتمِ طائی نتوان بود