بریده‌هایی از کتاب بفرمائید فلسفه! ۲؛ تاریخ فلسفه به روایت فیلسوفان معاصر

اسپینوزا معتقد است یکی از عواملی که چگونگی واکنش ما را تعیین می‌کند فرایندهای روانی‌ای است که ما اغلب از آنها ناآگاه‌ایم و اختیار و تسلط چندانی بر آنها نداریم. مثلاً اگر این اتاق قدری شبیه به اتاق دیگری باشد که پیش‌تر یک بار گفت‌وگوی بسیار دلچسبی در آن داشته‌ام، آن‌گاه اتاقی که اکنون در آن هستم تداعی‌گر همان تجربهٔ لذت‌بخشِ اتاقِ پیشین خواهد بود و همین علت آن می‌شود که اکنون احساس خوشی کنم. اما کلِ فرایندِ تداعی ممکن است بدون اینکه من به چگونگی تأثر خودم آگاهی داشته باشم رخ دهد.

"شاید من با خودم مخالفت کنم، اما با حقیقت هرگز مخالفت نمی‌ورزم".

دین در برابر بررسی و کاوش عقلانی تاب مقاومت ندارد.

اگر در این جهان زندگی شاد و پرهیجانی داشته باشید که از نگاه دینی بسیار ناپسند است

همهٔ شهروندان حق دارند باور مذهبی خود را داشته باشند و حق دارند تا جایی که با حقوق شهروندی دیگران تعارضی نداشته باشد، بر پایهٔ اعتقادات مذهبی‌شان عمل کنند. اما هیچ‌کس حق ندارد کاری کند که با حقوق اتباع یا شهروندان دیگر تعارض داشته باشد

مؤلفه‌ای بسیار مهم در روایت کانت از متافیزیک این است که متافیزیک به تقابل‌هایی که به معنای دقیق کلمه تناقض‌هایی حل‌نشدنی‌اند خاتمه می‌دهد. از نظر کانت، این فقط ناتوانیِ ذهن انسان در حل و فصل این پرسش‌ها را نشان می‌دهد، و همین‌طور تا اندازه‌ای نشان‌دهندهٔ آن است که پرسش‌هایی که ما انسان‌ها خود را به آنها مشغول می‌کنیم از جهتی بد یا مشکل‌دارند.

عملی، فعال است. کار او هم از جهت نظری و هم از لحاظ عملی بسیار مهم است.

پ م: در کلِ دورهٔ آغازین عصر مدرن، واکنش‌ها علیه جهان سده‌های میانه را، که عمدتاً بر پایهٔ کار ارسطو بنا شده بود، شاهدیم. نظریهٔ ارسطو دربارهٔ جهان مبتنی بر این اندیشه بود که هر رویدادی اساساً بر حسب مقصود و غایت قابل‌فهم است. مطابق این نظریه، نحوهٔ گردش امور در جهان را نه فقط بر پایهٔ نیات خداوند، بلکه بر اساس نیاتِ درون چیزها می‌توانید بفهمید. مثلاً اگر بپرسید چرا وقتی این سنگ را رها می‌کنید بر زمین سقوط می‌کند؟ پاسخ این است که سنگ میل دارد به مرکز عالم برسد. چرا اجرام آسمانی حرکت دایره‌ای دارند؟ چون می‌خواهند حرکت دایره‌ای داشته باشند تا تقلیدِ تا حد امکان دقیقی از کمال الاهی کرده باشند، و همین‌طور تا آخر.

اتفاقی که در آغاز عصر مدرن هم‌زمان با پیشرفت علم، و به‌ویژه سرنگونیِ نظریهٔ افلاک ارسطو (مشاهده‌های تلکسوپیِ گالیله در این مورد نقش مهمی داشت)، رخ داد این بود که دیدگاهی دربارهٔ جهان بر پایهٔ علم مکانیکی جایگزینِ این تصویر [مبتنی بر نیت و غایت] شد. کسانی مانند گالیله و دکارت، به جای اینکه رفتار چیزها را متأثر از غایات یا امیال بدانند، طبیعت را اساساً از دریچهٔ علّی، و به‌ویژه علیت مکانیکی می‌دیدند. چرا این چیز حرکت می‌کند؟ خب، چون چیز دیگری با برخورد به آن یا با هل دادنِ آن یا به هر طریق دیگر، علت حرکت آن شده است.

این نگاه را کسانی در بریتانیا، مانند رابرت بویل و جان لاک و آیزاک نیوتن، دنبال کردند. به نظر آنها به این ترتیب پیشرفت عظیمی نسبت به نظریات ارسطویی حاصل می‌شد، چون به جای اتکا به میان‌کنش‌های سرّی و نهانی میان چیزها - به جای توسل به این اندیشهٔ رازآمیز که مادّه میل دارد به مکان یا حیّز مشخصی برسد یا نظایر اینها - طبیعت در چارچوب قوانین مکانیکی قابل‌فهم می‌شود.

دستاورد بزرگ آکویناس آشتی دادنِ فلسفهٔ ارسطویی و الاهیات مسیحی بود. هنگام جوانی آکویناس، مقامات کلیسا آثار ارسطو را عمدتاً ممنوع ساخته بودند؛ اما زمان مرگ آکویناس، بیشتر کتاب‌های ارسطو جزء درس‌های اجباری دانشگاه‌ها قرار گرفته بود و این تغییر تا اندازهٔ زیادی در اثر نبوغ آکویناس بود.