بریده‌هایی از کتاب معلم مصلح

«از شما می‌خواهم در دانش‌سراهای تربیت معلم اعلام کنید استادانی که در رشته‌های علوم پایه و طبیعی درس می‌دهند و اعتقادات دینی و مذهبی خوبی دارند، بیایند از ما گواهی تدریس دینی بگیرند و در کنار دروس تخصصی خود، دو واحد هم دینی درس بدهند. چون من در طول سالیان عمرم به تجربه دریافته‌ام که اگر استادان و معلمان ریاضی، فیزیک، شیمی و زبان خارجه متدین باشند و دینی درس بدهند، تأثیر این درس در دانشجویان و دانش‌آموزان بیشتر از درسی است که معلمان تخصصی دینی می‌دهند.»

احمد صافی سخنرانی‌اش را آغاز کرد. او در بخشی از سخنانش گفت: «خدا را شاکریم که یاد گرفتن و یاد دادن را نصیب ما کرد. درست یاد گرفتن و درست یاددادن، فهمیدن و فهماندن، تربیت شدن و تربیت کردن همه نعمت‌هایی است که خداوند به انسان می‌دهد. اساساً مأموریت انسان در کرهٔ خاکی این است که خودش رشد کند و به رشد دیگران هم کمک کند. چنین مأموریتی زمان ندارد و کلام مشهور «ز گهواره تا گور دانش بجوی» بیانگر همین معناست.» او ادامه داد: «ما در آموختن، تعطیلی و بازنشستگی نداریم و همه باید دست‌به‌دست هم بدهیم تا نسلی معتقد، آگاه، با هدف و کمال یافته تحویل جامعه دهیم.»

اولین نکته‌ای که در مدارس ژاپن توجه آن‌ها را به خود جلب کرد، تمیزی فوق‌العادهٔ مدارس بود. مدارس معمولاً خدمتکار نداشتند و خود دانش‌آموزان با کمک و راهنمایی معلمان، صبح‌ها حدود نیم ساعت کلاس‌ها و حیاط مدرسه را نظافت می‌کردند و تا غروب فضای مدرسه را تمیز نگه می‌داشتند.

در ژاپن، معلمان محبوبیت فراوانی داشتند و حقوق بالایی می‌گرفتند. در هر مدرسه، عکس همهٔ مدیران، از ابتدای کار مدرسه تا آخرین مدیر، و معلمانی که از ابتدا در یک کلاس تدریس کرده‌اند، موجود بود.

برای جمعه نباید به دانش‌آموزان تکلیف زیادی داد. جمعه روز تفریح، معاشرت، بازی و روز عید است نه روز کار. حتی ما هم نباید جمعه‌ها کار کنیم. من آن بیت را نوشتم اما در کنارش این بیت را هم آوردم: درس معلم ار بود زمزمهٔ محبتی جمعه به مکتب آورد طفل گریز پای را

«معلم خوب کسی است که علاوه بر داشتن نظم، اخلاق خوب و شیوهٔ تدریس مناسب، به سه هنر نیز آراسته باشد: هنر خوشنویسی، هنر نقاشی و هنر حفظ شعر.»

احمد در میان حرف‌هایش از معلمان خویش در دبیرستان یاد کرد و گفت: «ای مسئولان، اگر مدیر خوب می‌خواهید، معلم را دریابید؛ اگر شاعر و نویسنده و هنرمند خوب می‌خواهید، معلم را دریابید؛ اگر فیزیک‌دان و شیمی‌دان و ریاضی‌دان خوب می‌خواهید، معلم را دریابید؛ اگر پدر و مادر خوب می‌خواهید، معلم را دریابید؛ معلم، معلم، معلم.»

انسان‌ها در دوران کودکی به چهار فضا احتیاج دارند: فضای قصه، فضای شعر، فضای نقاشی، و فضای بازی. او حتی برای حل بسیاری از مشکلات کودکان «بازی درمانی» را پیشنهاد می‌کند و معتقد است که بچه‌ها باید با شرکت در بازی‌های سالم، همیشه شاد و سرزنده باشند. بهترین مکان برای بازی بچه‌ها و پرورش روح و جسم آن‌ها هم فضای مدرسه است.

احمد صافی سخنرانی‌اش را آغاز کرد. او در بخشی از سخنانش گفت: «خدا را شاکریم که یاد گرفتن و یاد دادن را نصیب ما کرد. درست یاد گرفتن و درست یاددادن، فهمیدن و فهماندن، تربیت شدن و تربیت کردن همه نعمت‌هایی است که خداوند به انسان می‌دهد. اساساً مأموریت انسان در کرهٔ خاکی این است که خودش رشد کند و به رشد دیگران هم کمک کند. چنین مأموریتی زمان ندارد و کلام مشهور «ز گهواره تا گور دانش بجوی» بیانگر همین معناست.»

«معلم خوب کسی است که علاوه بر داشتن نظم، اخلاق خوب و شیوهٔ تدریس مناسب، به سه هنر نیز آراسته باشد: هنر خوشنویسی، هنر نقاشی و هنر حفظ شعر.»

سال ششم ابتدایی برای احمد با همهٔ سال‌های دیگر فرق می‌کرد. دیگر از آن همه شور و شوق تحصیل در او خبری نبود. دیگر با خواندن درس‌های جدید بر سر ذوق نمی‌آمد. عطش و اشتیاق آموختن چنان در او فروکش کرده بود که هیچ‌چیز مدرسه برایش جذابیتی نداشت جز صدای زنگ تعطیلی‌اش. مدرسه برایش مثلِ زندان شده بود. احمد دلیل همهٔ این مشکلات را معلم جدیدی می‌دانست که آن سال به شهر آن‌ها و به دبستان فردوسی آمده بود. آن معلم از اردبیل آمده و عضو حزب پیشه‌وری بود؛ حزبی که ساز جدایی آذربایجان از ایران را می‌زد. در واقع او را به شهر گلپایگان تبعید کرده بودند و حالا این معلم، دور از خانواده و شهر و دیار خود، قرار بود به دانش‌آموزان درس بدهد.

معلم جدید بسیار بداخلاق‌تر و خشن‌تر از همهٔ معلم‌هایی بود که دانش‌آموزان تا آن روز دیده بودند. کم‌کم برخی از دانش‌آموزان از مدرسه فراری شدند و یکی از آن‌ها نیز احمد بود. او بعداً اعتراف کرد که ۴۵ روز از مدرسه فراری بوده است.

در دبیرستان، معلمِ همهٔ درس‌ها یک نفر نبود و هر درسی، معلم مخصوص خودش را داشت. معلم‌ها هم با معلم‌های دبستان فرق‌های زیادی داشتند. اکثر آن‌ها فارغ‌التحصیل دانش‌سرای‌عالی بودند و با شیوه‌های نوین و پیشرفته درس می‌دادند. معلمانِ دبیرستان رابطهٔ صمیمی‌تری با بچه‌ها داشتند و با احترام با آن‌ها برخورد می‌کردند. در دبیرستان، به‌ندرت اتفاق می‌افتاد که دانش‌آموزی تنبیه شود.

دبیر زیست‌شناسی نقاش و هنرمند هم بود. او روزهایی که به کلاس می‌آمد، متناسب با درسی که می‌داد با گچ‌های رنگی، قلب، مغز یا اسکلت انسان را به بهترین شکل روی تخته می‌کشید. نقاشی‌هایش آن‌قدر زیبا و جان‌دار بودند که دانش‌آموزان دلشان نمی‌آمد آن‌ها را پاک کنند.

ای مسئولان، اگر مدیر خوب می‌خواهید، معلم را دریابید؛ اگر شاعر و نویسنده و هنرمند خوب می‌خواهید، معلم را دریابید؛ اگر فیزیک‌دان و شیمی‌دان و ریاضی‌دان خوب می‌خواهید، معلم را دریابید؛ اگر پدر و مادر خوب می‌خواهید، معلم را دریابید؛ معلم، معلم، معلم.

من به معلمی عشق می‌ورزم و اگر یک‌بار دیگر هم به دنیا بیایم و زندگی کنم، دوباره همین شغل را انتخاب خواهم کرد؛ چون شغلی بهتر از آن را نمی‌شناسم.

انسان‌ها در دوران کودکی به چهار فضا احتیاج دارند: فضای قصه، فضای شعر، فضای نقاشی، و فضای بازی.

او با واژه‌هایی همچون خستگی، تنبلی و ناامیدی بیگانه بود

در حالی‌که اغلب خانه‌های ژاپنی پنجاه یا شصت متری بودند، وسعت برخی از مدارس به پنجاه هزار مترمربع می‌رسید. زمین‌های ورزشی بزرگ، استخر، درختان سرسبز، باغچه‌های زیبا، آزمایشگاه، کارگاه و کلاس‌های درس با انبوه گل‌های رنگارنگ، بخشی از زیبایی‌ها و امکانات مدارس بود.

در ژاپن معلمان تمام‌وقت بودند؛ یعنی شغل دوم نداشتند و همهٔ روزهای هفته از ساعت هشت‌ونیم صبح تا ساعت چهار یا پنج بعدازظهر در مدرسه بودند. هر معلم حدود بیست ساعت در هفته کلاس داشت و بقیهٔ ساعات را در اتاق خود به کار مشغول بود. اتاق‌های معلمان کوچک اما مجهز به میز و صندلی، لپ‌تاب، دستگاه تکثیر، کتابخانه‌ای کوچک و حتی یک فلاسک چای و بساط صبحانه بود. هر معلم حدود ۲۰ تا ۲۴ ساعت فرصت داشت که در اتاق خود مطالعه کند، با خانوادهٔ دانش‌آموزان صحبت کند یا در حیاط مدرسه همراه بچه‌ها باشد.

در بعضی از مدارس ژاپن، معلم‌ها وقتی به کلاس می‌رفتند، در حدود بیست دقیقه درس نمی‌دادند. آن‌ها در این مدت فرصتی را در اختیار دانش‌آموزان می‌گذاشتند که با یکدیگر مشورت و تکالیفشان را تکمیل کنند و بعد درس را شروع می‌کردند. در هر مدرسه، چهار نفر متخصص بینایی، شنوایی، داخلی و دندان‌پزشک حضور داشتند که از اداره می‌آمدند و به مشکلات درمانی و بهداشت دانش‌آموزان رسیدگی می‌کردند.

در ژاپن، معلمان محبوبیت فراوانی داشتند و حقوق بالایی می‌گرفتند. در هر مدرسه، عکس همهٔ مدیران، از ابتدای کار مدرسه تا آخرین مدیر، و معلمانی که از ابتدا در یک کلاس تدریس کرده‌اند، موجود بود.

استاد در بین سخنانش گفت: «خواهران و برادران عزیز، سعی کنید فضای خانهٔ خود را به فضایی فرهنگی، علمی و سرشار از مطالعه و کتاب تبدیل کنید. در این صورت، افراد خانواده نیز با شما همراه خواهند شد.

هرجا مدرسه را با تربیت معلم پیوند دادید، تربیت معلمتان قوی خواهد بود.