بریده‌هایی از کتاب چشمان پوست

بینایی ما را از جهان جدا می‌کند، حال آن‌که حواس دیگر، ما را به آن پیوند می‌دهند و با آن یکی می‌کنند.

«دست‌ها می‌خواهند ببینند، چشم‌ها می‌خواهند نوازش کنند.»

غیرانسانی بودنِ معماری شهرهای امروزی را می‌توان نتیجهٔ نادیده گرفتن بدن و حواس و عدم تعادل در دستگاه حسی ما قلمداد کرد.

چشمْ عضوِ فاصله‌گذاری و جدایی است، حال آن‌که لامسه حسِ صمیمیت، پیوند و نزدیکی است. چشم سیر می‌کند، زیر سیطره می‌گیرد و وا می‌کاود، درحالی‌که لامسه نزدیکی می‌جوید و نوازش می‌کند. به هنگام تجربه‌های عاطفی بسیار عمیق ما همیشه میل داریم که حس فاصله‌گذارِ بینایی را فرو ببندیم؛ ما هنگامی که می‌خواهیم خیال‌پردازی کنیم یا به موسیقی گوش کنیم یا محبوب‌مان را نوازش کنیم، چشم‌ها را می‌بندیم.

سلطهٔ چشم و سرکوبی دیگر حواسْ ما را به جدایی، انزوا و احساس طرد و بیرون‌ماندگی می‌کشاند. هنرِ چشم‌محور قطعاً ساختارهایی خیره‌کننده و اندیشه‌انگیز پدید آورده است، اما نتوانسته ریشه‌های انسان در جهان را محکم‌تر کند.

ساختمان‌سازی در فرهنگ‌های سنتی با الگوگیری و پیروی از بدن انجام می‌شود، همان‌طور که یک پرنده لانه‌اش را با حرکت‌های بدنش شکل می‌دهد. به‌نظر می‌رسد که معماری‌های بومی خشت و گِلی در سراسر جهان بیش از آن‌که زاییدهٔ چشم باشند زاییدهٔ حواسِ عضلانی و لمسی ما هستند.

ساختمان‌ها به محصولات تصویری بدل شده‌اند که از ژرفای وجودی و اصالت به دورند.

معیار راستین سنجشِ کیفیت‌های یک شهر آن است که شخص بتواند تصور کند آیا می‌تواند در آن شهر عاشق شود یا نه.

انسان‌ها نیز به نوبهٔ خود، به کالاهایی بدل شده‌اند که بی‌تفاوت خود را به مصرف می‌رسانند، بی‌آن‌که جسارت آن را داشته باشند که با واقعیتِ وجودی خویش روبه‌رو شوند یا حتا این را ممکن بدانند.

در زمان ما، نور به یک امر کمّی محض بدل شده، پنجره ارزش خود را به عنوان واسطهٔ میانِ دو جهان، واسطهٔ میانِ فضای بسته و باز، میانِ درون‌بودگی و بیرون‌بودگی، میانِ فضای خصوصی و عمومی و میانِ سایه و نور از دست داده است.

رایانه میان سازنده و شیء فاصله پدید می‌آورد

دید پیرامونی، ما را با فضا یکپارچه و یکی می‌کند، درحالی‌که دید کانونی ما را از فضا بیرون می‌راند و به یک تماشاچی صرف تبدیل می‌کند.

چشمْ عضوِ فاصله‌گذاری و جدایی است، حال آن‌که لامسه حسِ صمیمیت، پیوند و نزدیکی است. چشم سیر می‌کند، زیر سیطره می‌گیرد و وا می‌کاود، درحالی‌که لامسه نزدیکی می‌جوید و نوازش می‌کند.

ساختمان‌های این عصر فن‌آوری معمولاً آگاهانه گرایش به یک کمال بی‌زمان دارند، آن‌ها بُعد زمان و حتا روند اجتناب‌ناپذیر و به لحاظ ذهنی، بسیار مهمی چون فرسودگی و گذر زمان را به پیکرهٔ خود راه نمی‌دهند. این ترس از فرسودگی و کهنگی با ترس ما از مرگ مرتبط است.

در فرهنگ تصویری ما، حتا نگاه نیز عمق و انعطافش را از دست داده و به تصویری تخت و یک‌رو تبدیل شده است. و ما به‌جای آن‌که بودن‌مان در جهان را احساس کنیم، مانند تماشاگرانی که به تصویرهای نقش‌بسته بر سطحِ پردهٔ شبکیه نگاه می‌کنند، از بیرون به جهان می‌نگریم

اگر فرهنگی در پی نظارت داشتن بر شهروندان خود باشد به احتمال زیاد در جهت خلافِ همبستگی و همکنشی، یعنی فاصله‌گیری از احساسِ یگانگی و صمیمیتِ میان‌فردی، حرکت خواهد کرد و به سوی فاصله‌گذاری و جدایی جمعی خواهد رفت. جامعهٔ تحت نظارتْ بی‌تردید جامعهٔ چشم‌های خیره، هرزه‌باره و آزارگر است

یکی از روش‌های بسیار کارآمدِ شکنجهٔ ذهنی استفاده از روشنایی مداوم و شدیدی است که هیچ فضایی برای خلوت‌گزینی و باخودبودگی باقی نمی‌گذارد و در آن حتا فضای تاریک و درونی «خود» نیز هتک می‌شود و در معرض تجاوز قرار می‌گیرد.

شعرانگی شعر نه در کلماتِ نقش‌بسته بر صفحات یک کتاب، بلکه در رویارویی میان خواننده و شعر نهفته است.

معماری فضای بی‌کران و زمان بی‌پایان را مأنوس می‌کند تا انسان بتواند آن را تاب آورد، در آن زندگی یا سَر کند و آن را بفهمد.

در سراسر جهان ما کالاهای مصرفی که با نیروی شگردهای تبلیغاتی اغراق‌آمیز در جریان‌اند و پیش می‌روند، می‌کوشند تا جایگزین آگاهی ما شوند و ظرفیت اندیشه‌ورزی ما را پخش و کم‌مایه کنند. در معماری کاربرد شیوه‌شگردهای دیجیتالی و فوق‌پیشرفته نیز دست‌به‌دست این جریان اغراق‌آمیز داده است.

امروز «عمق هستی» ما بر یخی نازک ایستاده است.

معیار راستین سنجشِ کیفیت‌های یک شهر آن است که شخص بتواند تصور کند آیا می‌تواند در آن شهر عاشق شود یا نه.

«چگونه یک شاعر یا یک نقاش، می‌تواند چیزی جز رویارویی‌اش با جهان را بیان کند؟»

استفادهٔ روزافزون از شیشه‌های آینه‌ای در معماری، این حس رویاگونگی، غیرواقعی بودن و بیگانگی را تقویت می‌کنند. ویژگی تناقض‌آمیز این ساختمان‌ها که هم‌هنگام، شفاف و مات هستند، نگاه را بازمی‌گرداند بی‌آن‌که تأثیری بر آن بگذارند یا هیجانی در آن برانگیزند؛ ما قادر نیستیم زندگی را در پشت این دیوارها ببینیم یا تصور کنیم. این معماری آینه‌ای که نگاه ما را بازمی‌گرداند و جهان را دوچندان می‌سازد، ابزاری مرموز و ترساننده است.

شهرهایی هستند که در یادآوری دوباره به صورت ا / نگاره‌های دیداری صرف باقی می‌مانند و شهرهایی نیز هستند که با تمام سرزندگی‌شان به خاطر آورده می‌شوند. خاطره، شهر زیبا را با تمام صداها و بوهایش و گوناگونی نور و سایه‌اش فرا می‌خواند و زنده می‌کند. من حتا می‌توانم در شهر مورد علاقه‌ای از خاطراتم، انتخاب کنم که در سمت آفتابگیرِ خیابان راه بروم یا در سمت سایه‌گیر آن. معیار راستین سنجشِ کیفیت‌های یک شهر آن است که شخص بتواند تصور کند آیا می‌تواند در آن شهر عاشق شود یا نه.

مرلوپونتی چنین نوشته است: «افق ــ به همان اندازهٔ آسمان و زمین ــ مجموعه‌ای از چیزها است که گرد هم آمده‌اند، و یا نام یک رده / طبقه [از چیزها یا پدیده‌ها]، یا یک امکانِ منطقی انگاشتن و اندیشیدن و یا نظامی از توانشِ‌های آگاهی: افق هستنده‌ای دیگرگونه است... هستنده‌ای که بارداری [آبستنی]، پُرروزنگی یا همگانگی [کلیت]‌... بخشی از هستی‌اش هستند...»

مرلوپونتی به نوعی رابطهٔ همتراوایی میان «خود» و «جهان» قایل است، زیرا این دو در یکدیگر متقابلاً نفوذ دارند و متقابلاً همدیگر را تعریف می‌کنند. او بر همزمانی و همکنشی حس‌ها این‌گونه تأکید می‌کند: «بنابراین، ادراک من، جمعِ داده‌های دیداری، لمسی و شنیداری نیست. من با تمام وجودم و به شکلی کلی ادراک می‌کنم. من ساختار یگانهٔ هر چیز را می‌فهمم، شیوهٔ یگانه‌ای از بودن که به‌یکباره با تمام حواسِ من سخن می‌گوید.»

چشم استیلاگر در پی سلطه‌یابی و اعمالِ قدرت بر تمامِ حوزه‌های فرهنگ و تولیداتِ آن‌ها است و به‌نظر می‌رسد که توانشِ همدلی، عطوفت و مشارکت ما را در جهان تضعیف کرده است. چشم خودگرا، معماری را تنها به مثابهٔ وسیله‌ای برای بیان خود و یک بازی فکری ـ هنری می‌بیند، که از پیوندهای اجتماعی و ذهنی بنیادینش جدا افتاده است. از این‌رو، معماری نیست‌گرا به‌جای آن‌که تجربهٔ یکپارچه و بدن‌محور فرد از جهان را تقویت کند، بدن را به حاشیه رانده، منزوی ساخته و به حال خود رها می‌کند و به‌جای آن‌که تلاش کند نظم فرهنگی را بازسازی کند، خوانشِ معنایی جمعی را ناممکن می‌سازد. این‌گونه، جهان به سِیری لذت‌جویانه اما بی‌معنا بدل می‌شود.

به‌نظر می‌رسد که سلطهٔ روبه‌گسترشِ چشم، همسو و همراستا با رشد خودآگاهی غربی و جدایی فزایندهٔ «خود» از جهان قرار دارد؛ بینایی ما را از جهان جدا می‌کند، حال آن‌که حواس دیگر، ما را به آن پیوند می‌دهند و با آن یکی می‌کنند.

من خود را در شهر تجربه می‌کنم، و شهر از طریق تجربهٔ بدنی من است که وجود دارد. شهر و بدن من یکدیگر را تعریف و تکمیل می‌کنند. من در شهر ساکنم و شهر در من.