بریده‌هایی از کتاب مهارت‌های تربیت کودک ۲ تا ۷ سال با رویکرد طیب‌گزینی

بر اساس روایات متعدد، هر کس بتواند در کلام، تقوای خود را فعال نماید در سایر امور زندگی نیز قدرت تقوا در او فعال می‌شود.

مهمترین اصل تربیت در همه دوره‌ها، التزام عملی والدین و مربیان به رفتارها و باورهایی است که از فرزندان خود انتظار دارند.

از آن‌جایی‌که کودک درکی درست از امور انتزاعی ندارد، والدین نباید در مورد آن امور مثلِ نظم از کودک انتظار داشته باشند و او را به خاطر عدم انجام آن توبیخ کنند.

دوره اول زندگی سال‌های طلایی یادگیری کلام است. کودکان به راحتی هر آنچه را می‌شنوند یادگرفته و بروز می‌دهند. همانطور که نوع زبان و گویش یادگرفته می‌شود، محتوای کلمات چه سخیف و چه زیبا نیز ثبت شده و در نطق کودک اثرات پایداری را برجای می‌گذارد. کلام در ورای ظاهر الفاظی که دارد و باید شمرده، رسا، ساده و بی‌تکلف ابراز شود، باید از درونی سالم، آرام، پاک و پرمغز خبردهد؛ تا شاکله کودکی پاک را شکل دهد.

والدینی که با تهیه اسباب‌بازی‌های بسیار، فرزند را به حال خود رها می‌کنند، عملا تأثیرگذاری والدین بر او را کم کرده و به عکس موجب تأثیرپذیری شدید او از محیط می‌شوند.

قابلیت نطق، تکلم و تجربه‌پذیری از طریق حواس سه توانمندی مهم‌اند که زمینه لازم برای بذرپاشی علم حقیقی را از همان سنین اولیه مهیا می‌سازند.

به عبارت دیگر خوب دیدن و خوب شنیدن گام اول تصدیق واقعیات و حقیقت‌های عالم است.

تعلیم حواس و در محدوده قرار دادن آن با محدود کردن محیط کودک و نه خود او، منجر به شکل‌گیری ذائقه خاصی برای حواس شده و از طریق انسی که برایش ایجاد می‌شود نسبت به تجربه طیبات گرایش داشته و از تجربه خبائث در همه سطح دیدنی، شنیدنی، چشایی، بویایی و لامسه پرهیز می‌کند.

ارتباط والدین با کودک در این دوره از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است به نحوی که ارتباط عاطفی و قوی مؤثر در این دوران، تبعیت و حرف شنوی در دوره‌های بعد را پیش‌بینی می‌کند.

ساختار کودک پیچیده نیست. به راحتی می‌توان با فهم توان‌های کودک و ارتباط میان آن‌ها تأثیری را ایجاد یا نشانه‌ای را برطرف ساخت و در عین حال از واکنش‌ها و بروزات کودک به فرایندهای خیالی و درون او پی برد.

برنامه‌ریز طفل، بیرونی است نه درونی. فطرت انسان نیازمند هدایت و شکوفایی است. درصورتیکه فطرت به حال خود رها شود به تدریج دراثر درگیر شدن با لعب، لهو و زینت دنیا به انحراف کشیده شده و یا در همان وضعیت بدوی در انسان باقی می‌ماند؛ بنابراین لازم است این برنامه‌ریزی از بیرون برای کودکی که خصوصا در دوره اول رشد، است، توسط والدین یا مربیان انجام شود.

والدینی که اصول خود را در تربیت فرزندان، بر اصول الهی منطبق نگردانند و بر طبق خواهش‌های نفسانی یا منابع دیگر باید و نبایدهای تربیتی را تعریف و اجرا کنند، از دایره ولایت و تربیت الهی خارج می‌گردند.

تحمل این صفات و توان‌ها به معنای برنامه نداشتن برای آن‌ها نیست. رفتارهای کودک را باید به نحوی صحیح و بدون اکراه هدایت کرد تا کم‌کم بتواند آن‌ها را کنترل کرده و ضابطه‌مند سازد. به عبارتی دیگر می‌توان از انرژی سرشار کودکانه به بهترین نحو استفاده نمود و از این طریق قدرت تفکر کودک را فعال کرد. پس باید قدر انرژی و زیرکی فرزندان خود را دانست و به بهترین شیوه تلاش کرد تا در مسیر فعال‌سازی تفکر از آن‌ها بهره گرفت.

گاهی کودک رفتارهایی دارد که والدین یا دیگران را آزار می‌دهد مانند جیغ‌کشیدن‌های زیاد، فعالیت بیش از حد و یا آزار دیگران و یا ممکن است در بعضی از توان‌هایش دچار ضعف و کندی باشد مانند کمرویی، کم‌تحرکی و غیره. اغلب این رفتارها اقتضای سن کودک است و در صورتی‌که از رفتارهای اطرافیان مانند پدر و مادر یادگیریِ مستقیم نشده باشند، از طریق واکنش‌های مناسب والدین و مربیان و همین‌طور در گذر زمان قابل هدایت و تعدیل‌اند. والدین می‌توانند این فرایند تعدیل و تغییر را تسریع کرده و با واکنش‌های مناسب توان‌های کودک را در مسیر درست قرار داده و یا ارتقاء بخشند.

والدین می‌توانند با برقراری ارتباطی دوسویه، این یادگیری را هدایت کنند؛ برای مثال می‌توان گفت‌وگویی به شکل زیر ترتیب داد: "این وسیله را تازه خریده‌ایم. برای اینکه مانند قبلی از آن بد استفاده نکنیم و زود خرابش نکنیم، موافقی باهم آن را ببینیم و طریقه استفاده از آن را یاد بگیریم؟ تصویری بر روی جعبه آن کشیده شده، می‌توانی سردربیاوری که هر کدام مربوط به چیست؟ و ...." بسیاری از اسباب‌بازی‌ها نیز ماهیت اکتشاف دارند؛ مانند انواع پازل‌ها و ساختنی‌ها. در انتخاب اسباب‌بازی دقت کنید. لزوما آن‌هایی که بزرگتر یا گران‌ترند بهتر نیستند.

در دسترس قرار دادن وسائل مختلف خانه و ابزارهای متنوع ساده و نه لزوما گران‌قیمت می‌تواند موجب افزایش خلاقیت و تجربه و یادگیری شود. برای مثال به کودک اجازه دهید از وسائلی که برای او خطرناک نبوده و نقص آن‌ها هزینه قابل توجهی را به خانواده تحمیل نمی‌کند، استفاده کند. بگذارید اسباب‌بازی‌ها و امکاناتی در معرض خراب شدن قرار بگیرند اما کودکِ قیمتی شما، امکان کشف و تجربه پیدا کند و امنیت روانی داشته باشد. اشیایی که نباید آسیب ببینند را زودتر از محل دسترسی خارج کنید و در مواردی با تغییر حواس او به سمتی دیگر، آن را از او بگیرید.

کودکی که از صبح تا شب با صدها پیام امر و نهی روبه رو می‌شود، طبیعی است که لجبازی‌هایی هم از خود نشان دهد و والدین را به انتقال پیام‌های دوباره و چندباره "امری" وادار سازد. هرقدر محرک‌های وارد شده و تحریک حواس بیشتر باشد، رشد و پویایی آن‌ها در سنین بعد بیشتر خواهد بود و زمینه یادگیری‌های بیشتر را فراهم خواهد کرد. ایجاد محدودیت‌های زیاد در این سنین آسیب‌هایی را در قوه خلاقیت، توان تفصیل امور، نشاط و پویایی، میل به یادگیری، اطاعت و حرف‌شنوی یا ولایت‌پذیری برجای خواهد گذاشت.

در سنین زیر ۷ سال، از آن‌جا که تفکر انتزاعی و فهم باید و نبایدها شکل نگرفته، طبیعی است که امر و نهی والدین را بی‌معنی می‌پندارند و در مقابل آن می‌ایستند. حتی المقدور شیوه والدین باید بر این باشد که به جای اینکه مستقیما به کودک امر و نهی کنند، شرایطی را در محیط فراهم کنند که نیاز به امر و نهی را از بین ببرند. در حقیقت باید و نباید به محیط وارد می‌شود نه به کودک! هرقدر والدین تلاش کنند با فراهم کردن محیطی آزاد، احساس رهایی و توان تجربه را برای کودک فراهم آورند، به ساخته شدن ساختار تفکر کودک کمک کرده‌اند.

محیطی که کودک در آن قرار دارد مانند خانه، مهد یا محیط‌های دیگر، تأثیری همه جانبه بر شکل‌گیری شاکله و ویژگی‌های پایدار او در آینده دارند.

هرآن چیزی که در درونیات، بسترهای بیرونی، در توانمندی‌ها، وسایل، موقعیت‌ها و مواردی از این قبیل انسان را در مسیر رضایت خداوند پیش برد، حکم طیب را دارد. بنابراین حقیقتِ طیّب به عملکرد و استفاده انسان مربوط است، در نتیجه انواع عملکرد یا استفاده‌های یک انسان، حکم انواع طیّبات را پیدا می‌کند مانند طیبات حسی، ذهنی، باوری، محبتی، توجهی، عزمی و عملی در سطوح فردی و اجتماعی.