بریده‌هایی از کتاب دموکراسی ها چگونه می میرند

آدولف هیتلر (در آلمان)، ژتولیو وارگاس (در برزیل)، آلبرتو فوجیموری (در پرو) و هوگو چاوز (در ونزوئلا) از همین مسیر ـ یعنی از درون نظام یا از طریق انتخابات و یا ائتلاف با شخصیت‌های قدرتمند سیاسی ـ به قدرت رسیده‌اند. در تمامی این موارد، نخبگان بر این باور بودند که صِرف دعوت از چنین افرادی برای به‌دست‌گرفتن قدرت، آن‌ها را مهار خواهد کرد و نهایتاً کنترل اوضاع به دست سیاستمداران جریان اصلی خواهد افتاد. اما نقشهٔ آن‌ها نتیجهٔ عکس داشته است. ترکیب مرگباری از جاه‌طلبی، ترس و برآورد غلط، به اشتباهی مهلک منتهی شده است: سپردن داوطلبانه قدرت به دست فردی که در مسیر استبداد گام برخواهد داشت.

پیش‌بینی بحران کار ساده‌ای نیست ولی عواقب سیاسی بحران‌ها را به‌آسانی می‌توان پیش‌بینی کرد. بحران‌ها تمرکز قدرت، و در اغلب موارد، سوءاستفاده از آن را تسهیل می‌کنند. جنگ و حملات تروریستی موجب افزایش ناگهانی حمایت مردم از دولت می‌شود. (در علوم سیاسی و امور بین‌الملل) این تاثیر به «اثر صف‌آرایی زیر پرچم»(۹۰) معروف است. در پی حملات یازدهم سپتامبر، میزان رضایت مردم از عملکرد جرج بوش از ۵۳ درصد به ۹۰ درصد افزایش یافت که بالاترین رقمی است که توسط مؤسسهٔ گالوپ به ثبت رسیده است. (۹۱) رکورد پیشین (۸۹ درصد) از آنِ جرج بوش پدر بود که در پی جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ به ثبت رسیده بود.

وقتی پوپولیست‌ها در انتخابات پیروز می‌شوند، اغلب نهادهای دموکراتیک را مورد حمله قرار می‌دهند. به عنوان مثال، در آمریکای لاتین، از پانزده رئیس‌جمهوری که در ونزوئلا، بولیوی، اکوادور و پرو بین سال‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۱۲ انتخاب شدند، پنج نفر، پوپولیست‌هایی بیگانه با دنیای سیاست بودند؛ افرادی چون آلبرتو فوجیموری (در پرو)، هوگو چاوز (در ونزوئلا)، اِوو مورالس (در بولیوی)، لوسیو گوتیرز و رافائل کوره‌آ (در اکوادور). درنهایت هر پنج نفر (۲۰) سبب تضعیف نهادهای دموکراتیک شدند.

چهار علامت هشداردهندهٔ رفتاری را گرد آورده‌ایم که با استفاده از آن می‌توان با دیدنِ فردی اقتدارگرا تمایلات وی را تشخیص داد. بر این اساس، دیدن علایم زیر نگران‌کننده است: هنگامی که یک سیاستمدار ۱) چه زبانی و چه در عمل قواعد بازی دموکراتیک را رد می‌کند، ۲) مشروعیت مخالفان را انکار می‌کند، ۳) با خشونت مدارا می‌کند یا آن را ترویج می‌دهد، یا ۴) تمایل دارد آزادی‌های مدنی مخالفان، از جمله رسانه‌ها، را محدود سازد.

برای دفاع از دموکراسی، ترس و خشم کافی نیست. باید متواضع و درعین‌حال جسور باشیم. باید نحوهٔ تشخیص علائم خطر و هشدارهای بی‌مورد را از کشورهای دیگر بیاموزیم. باید از اشتباهات مهلکی که موجب نابودی سایر دموکراسی‌ها شده خبر داشته باشیم. همچنین باید بدانیم چگونه در گذشته شهروندان به مقابله با بحران‌های بزرگ دموکراسی رفته و اختلافات عمیق را کنار گذاشته‌اند تا مانع زوال دموکراسی شوند. همهٔ تاریخ تکرار نمی‌شود، اما بخش‌هایی از آن تکرار می‌شود.

دیدن علایم زیر نگران‌کننده است: هنگامی که یک سیاستمدار ۱) چه زبانی و چه در عمل قواعد بازی دموکراتیک را رد می‌کند، ۲) مشروعیت مخالفان را انکار می‌کند، ۳) با خشونت مدارا می‌کند یا آن را ترویج می‌دهد، یا ۴) تمایل دارد آزادی‌های مدنی مخالفان، از جمله رسانه‌ها، را محدود سازد.

فدرالیست‌های طرفدار جان آدامز و جمهوری‌خواهان طرفدار توماس جفرسون بودند - هر حزب، دیگری را تهدیدی برای جمهوری نوپای آمریکا می‌خواند.

انتخابات در بیشتر کشورها به‌طور منظم برگزار می‌شود. با وجود این، دموکراسی‌ها هنوز هم می‌میرند، اما به شیوه‌ای متفاوت. از زمان پایان جنگ سرد، زوال دموکراسی اغلب به دست دولت‌های منتخب (۴) رقم خورده است و نه ژنرال‌های ارتش و سربازان آن‌ها.

اگرچه نوع واکنش عموم مردم به مطالب جذابِ مطرح‌شده توسط افراطیون حائز اهمیت است، اما آنچه بیشتر اهمیت دارد این است که آیا نخبگان سیاسی، به‌ویژه احزاب، به‌عنوان فیلتر عمل می‌کنند یا خیر. به عبارت ساده‌تر، احزاب سیاسی، دروازه‌بانان دموکراسی محسوب می‌شوند.

روند زوال دموکراتیک از طریق انتخابات، ظاهری بسیار فریبنده دارد. وقتی کودتایی تمام‌عیار سازماندهی می‌شود، همانند آنچه در شیلی دوران پینوشه اتفاق افتاد، مرگ دموکراسی آنی و عیان است؛ کاخ ریاست‌جمهوری در آتش می‌سوزد، رئیس‌جمهور کشته می‌شود - شاید هم زندانی یا تبعید شود - و قانون اساسی تعلیق یا به‌طور کامل کنار گذاشته می‌شود. اما در روش انتخاباتی، هیچ‌کدام این موارد اتفاق نمی‌افتد؛ هیچ تانکی در خیابان‌ها دیده نمی‌شود، قانون اساسی و سایر نهادهای به‌ظاهر دموکراتیک پابرجا می‌مانند، مردم کماکان رأی می‌دهند و خودکامگانِ منتخب، ظاهر دموکراتیک‌شان را حفظ می‌کنند ولی از درون، اصل و ماهیت دموکراسی را نابود می‌کنند.