بریده‌هایی از کتاب بررسی

تمام عقب ماندن و کندی پیشرفت اسلام، از همین آزادیی است که می‌دهد و از همین زمینه‌ای است که برای انتخاب انسان می‌سازد. اسلام اگر می‌خواست خلق را بغلطاند خیلی زودتر به مقصد می‌رسید. علی می‌توانست با یک‌صدم پولی که معاویه می‌داد، معاویه را با ریش و سبیلش خفه کند و از میدان به در برد. این‌ها نمی‌خواهند حکومت کنند. می‌خواهند خلق با انتخاب خویش آن‌ها را برگزینند. و این است که عقب می‌مانند، در حالی که دیگران جلودار شده‌اند

ما تا هنگامی در میان تضادِ خدا و خرما می‌مانیم که خدا بر ما شیرین نشده و خرما نشده، در این سطح دیگر تضادی نیست، که انسان به راحتی از آنچه دوست دارد، در راه آنچه که بیشتر دوست دارد می‌گذرد و به هوس‌هایش جهت می‌دهد و از آن‌ها بهره می‌گیرد.

مذاکره هنگامی امتیاز آفرین است که تو گلوی دشمن را فشرده باشی و نفسش را گرفته باشی وگرنه او جز منافع خودش دیدگاهی ندارد و به راحتی تو را وجه المصالحه قرار می‌دهد.

که ماندن، گندیدن است.

در جواب آن بی‌خبر که می‌پرسید من خدا را قبول ندارم؛ چون او را نمی‌بینم، من فقط پدیده‌ها را احساس می‌کنم، گفته شد که تو مثل آن گردن‌کشی هستی که عکس خودش را در آینه دیده و بانگ بر می‌دارد من فقط عکس خودم را می‌بینم. چه کسی می‌تواند نور را به من نشان بدهد؟! غافل از این که تو با نور می‌بینی و با این واسطه احساس می‌کنی و درک می‌کنی و خدا نور هستی و گواه هستی و شاهد هستی است.

ما باید در پاسخ‌گویی، تنها سؤال را در نظر نگیریم، که انگیزه و عامل آن را هم منظور بداریم. باید در پاسخ، جواب عامل و انگیزهٔ سؤال هم داده شود. پاسخی که عامل‌ها را در نظر نمی‌گیرد به حالت بچه‌هایی می‌ماند که دست‌ها را مؤدب می‌اندازند و با حالت معصومی دهان‌ها را باز می‌کنند و سرود می‌خوانند.

حرکت از لحظه‌ای آغاز می‌شود که تو میان آنچه که هستی و آنچه که باید باشی، فاصله را احساس می‌کنی.

انسانی که خودش را هرز کرده و خوش بوده و کیف کرده، در واقع از آنجا لذت برده که نمی‌داند چه از دست داده، فقط حساب کرده که چه به دست آورده است.

ما تا هنگامی در میان تضادِ خدا و خرما می‌مانیم که خدا بر ما شیرین نشده و خرما نشده، در این سطح دیگر تضادی نیست، که انسان به راحتی از آنچه دوست دارد، در راه آنچه که بیشتر دوست دارد می‌گذرد و به هوس‌هایش جهت می‌دهد و از آن‌ها بهره می‌گیرد.

هیچ گاه نمی‌توان آزاده‌ای را به بردگی گرفت حتی اگر خودش بخواهد.

انسان از مغز و قلب و عقل و روحی برخوردار است که به آموزش و عشق و یقین و وسعت و قدرت نیازمند است. انسان چگونه زندگی کردن و چگونه مردن را باید بیاموزد. او به روشنفکری و روشندلی نیاز دارد. نیاز او در سطح سواد و خواندن و نوشتن نیست. در سطح علوم و معارف نیست؛ که او به بینش‌ها، بیش از دانش‌ها نیاز دارد.

آن عملی که در شناخت و علاقهٔ ما ریشه ندارد، جز سنگینی و خستگی و وازدگی و نفرت، ثمری نخواهد داد.

هیچ کس دشمن را آزاد نمی‌گذارد تا خودش به اسارت برود. و هیچ احمقی آزادی را در این نمی‌بیند که پس از مشخص شدن جبهه‌ها، دشمن را در سینهٔ خویش و با شیرهٔ جان خویش، سیراب کند تا خود ریشه کن شود؛ آن هم دشمنانی که به تعبیر قرآن اگر به پیروزی برسند حتی به پیمان‌هاشان عمل نمی‌کنند. دل‌هاشان از کینه سرشار است، گرچه زبان‌هاشان به طرف ما می‌چرخد.

مسألهٔ برده‌داری اسلام، همان مسألهٔ اسرای جنگی است که فقط در جنگ‌های عقیدتی و پس از آگاهی و تبیین، تحقق می‌یابد، نه مسألهٔ شکار سیاهان آفریقا و داستان «کلبهٔ عمو تُم».

از آنجا که عمل بی‌نهایت رابطه دارد، ارزش عمل وابسته به بینشی است که تو از این رابطه‌ها داری. اگر می‌شنویم: «ضَرْبَةُ عَلی یوْمَ الْخَنْدَقِ اَفْضَل مِنْ عِبادَةِ الثَّقَلَینِ؛ یک ضربت علی در روز جنگ خندق از تمامی عبادت‌ها افضل است، با همین اصل می‌توانیم بفهمیم که چرا؛ چون علی رابطهٔ این ضربت را با عبادت تمامی خلق دیده و با این بینش این گام را برداشته و این ضربت را فرود آورده است.

پاکی دل، ناچار پاکی عمل را به دنبال خواهد آورد، که درخت زنده بار خواهد داد و دل پاک، عمل پاک خواهد آورد.

تو که هنوز نقش خودت را عوض نکرده‌ای، در هر لباسی همان خواهی بود و همان بازی‌ها را خواهی داشت و فقط با تنوع‌ها خودت را فریب خواهی داد و به ریش دیگران خواهی خندید.

امروز، همه آزادی می‌خواهند؛ مخصوصاً روشنفکرانی که بازی شیخ و محتسب و داروغهٔ حافظ را نمی‌خواهند در تکرار تاریخ ببینند و هی نق می‌زنند که حکومت اسلامی پشتوانهٔ اجرایی ندارد. گویا برای حکومت‌های دیگر، عزراییل ضامن اجراست.

ما تا هنگامی در میان تضادِ خدا و خرما می‌مانیم که خدا بر ما شیرین نشده

این‌ها اسلام را با مسلمان‌ها عوضی می‌گیرند