بریده‌هایی از کتاب استاد و درس؛ روش آموزش

هر گاه برایم دو کار پیش می‌آمد به آن روی می‌آوردم که برای خدا محبوب‌تر بود و اگر در یک سطح بودند به آن روی می‌آوردم که بر من سخت‌تر بود

استاد باید پیش از شروع بر این نکته پافشاری کند، که اگر این حرکت تو اطاعت نیست، جز خستگی بهره‌ای نخواهی داشت. و هنگامی کار تو اطاعت خواهد بود، که از دستور برخوردار باشی و دستور خدا به مهم‌ترین کار ممکن تعلق خواهد گرفت. پس اگر تو این درس را می‌خوانی، معنای این کار این است که تو در این لحظه و در این مرحله، هیچ کار مهم‌تری نداری. و تو هنگامی می‌توانی این گونه محکم باشی که تمام جایگاه‌ها را در نظر بگیری. تو می‌توانی زیر زمین باشی و یا در روی آن، می‌توانی در سنگر باشی، می‌توانی در بیمارستان باشی، در اداره باشی، در کارخانه باشی و... هزارها جایگاه می‌توانی داشته باشی، پس اگر در میان این همه اینجا را گرفته‌ای دیگر فکرت نباید به جایی دیگر مشغول باشد؛ چون فکر تو همیشه به دنبال مهم‌ترین کاری خواهد بود که آن را یافته. اگر تمرکز نداری، از همین کشف کن که تو کاری مهم‌تر برای خود سراغ داری، پس یا به آن بپرداز و یا اهمیت کاری را که به آن مشغول هستی، برای خودت تحلیل کن تا فکرت با تو همراه شود که در این لحظه و با این بینش تو می‌توانی سریع و صحیح حرکت کنی.

باید دید و آمد نه این که آمد و دید...

ما داده‌ها و نعمت‌هایی داریم و از آنچه داده‌اند بازدهی می‌خواهند و نعمت‌ها مسؤولیت دارد. این‌ها از تو نیست تا به اختیار دل تو باشد، این‌ها از اوست و برای او باید خرج شود؛ یعنی برای خلق او؛ یعنی برای نیاز خلق او.

استاد باید پیش از شروع بر این نکته پافشاری کند، که اگر این حرکت تو اطاعت نیست، جز خستگی بهره‌ای نخواهی داشت. و هنگامی کار تو اطاعت خواهد بود، که از دستور برخوردار باشی و دستور خدا به مهم‌ترین کار ممکن تعلق خواهد گرفت. پس اگر تو این درس را می‌خوانی، معنای این کار این است که تو در این لحظه و در این مرحله، هیچ کار مهم‌تری نداری. و تو هنگامی می‌توانی این گونه محکم باشی که تمام جایگاه‌ها را در نظر بگیری. تو می‌توانی زیر زمین باشی و یا در روی آن، می‌توانی در سنگر باشی، می‌توانی در بیمارستان باشی، در اداره باشی، در کارخانه باشی و... هزارها جایگاه می‌توانی داشته باشی، پس اگر در میان این همه اینجا را گرفته‌ای دیگر فکرت نباید به جایی دیگر مشغول باشد؛ چون فکر تو همیشه به دنبال مهم‌ترین کاری خواهد بود که آن را یافته. اگر تمرکز نداری، از همین کشف کن که تو کاری مهم‌تر برای خود سراغ داری، پس یا به آن بپرداز و یا اهمیت کاری را که به آن مشغول هستی، برای خودت تحلیل کن تا فکرت با تو همراه شود که در این لحظه و با این بینش تو می‌توانی سریع و صحیح حرکت کنی.

برای ایجاد آمادگی و طلب باید به دانشجو شناخت‌هایی داد: ۱ ـ هدف ۲ ـ وظیفه ۳ ـ مراحل تا هدف ۴ ـ مسائل و سختی‌های راه

چرا سخت گیری کنم؟ من باید به تو هدفی می‌دادم و ملاکی و عشقی و شناختی و دردی تا تو خودت بر خودت سخت گیری کنی.

استاد خوب کسی نیست که فقط درسش را خوب بدهد و برود. یک استاد باید بیشتر از این که مدرس خوبی باشد مربی خوبی هم باشد. بتواند در دانش آموزان خود شناخت، عشق و استقامت و پشتکار و هماهنگی بوجود بیاورد. درس خوب هنگامی که در جایگاه خوبی ننشیند و با طلب و آمادگی نباشد، همچون وردی است با زبان بیگانه و یا سرودی و زمزمه‌ای در بازار مسگرها. آن درس در میان غوغای درونی دانشجو گم می‌شود و یا مفهوم نمی‌گردد.

اگر تمرکز نداری، از همین کشف کن که تو کاری مهم‌تر برای خود سراغ داری، پس یا به آن بپرداز و یا اهمیت کاری را که به آن مشغول هستی، برای خودت تحلیل کن تا فکرت با تو همراه شود که در این لحظه و با این بینش تو می‌توانی سریع و صحیح حرکت کنی.

فکر تو همیشه به دنبال مهم‌ترین کاری خواهد بود که آن را یافته. اگر تمرکز نداری، از همین کشف کن که تو کاری مهم‌تر برای خود سراغ داری، پس یا به آن بپرداز و یا اهمیت کاری را که به آن مشغول هستی، برای خودت تحلیل کن تا فکرت با تو همراه شود که در این لحظه و با این بینش تو می‌توانی سریع و صحیح حرکت کنی.

برای مشخص شدن سرمایه‌ها و استعدادهای اضافی انسان دو راه است؛ یکی مقایسه باجانورهای دیگر که نشان می‌دهد انسان اشتراک‌هایی دارد در پنج چیز: حواس، احساسات، ادراکات حسی، هوش، حافظه و امتیازهایی دارد در نتیجه گیری از معلومات ـ فکر ـ و سنجش ـعقل ـ و انتخاب. و دیگری شناخت نیازها که هر نیاز نمایانگر چند استعداد می‌تواند باشد.

شاید این بهترین روش باشد که استاد مطالعه‌اش را در حضور شاگردها انجام بدهد تا آنها از طرز شروع و حرکت او به روش او پی ببرند و با شناخت روش، خود به قدرت برسند. این گونه تدریس که امروز هست باعث تنبلی افراد و تورم مباحث شده، در حالی که با این گونه روش آموزی افراد هم زودتر به نتیجه می‌رسند و هم برداشت‌های عظیم‌تر و غنی‌تری بدست خواهد آمد.

ملاک‌ها با شناخت استعدادهای انسان و با شناخت رقابت و تضاد استعدادها، به نقش انسان پی می‌بریم که بیش از رفاه و خوش بودن است؛ چون برای خوشی به فکر و عقل نیاز نداشت و غرائز کافی بودند. در نتیجه از رقابت فکر و عقل و غرائز می‌یابیم که کار انسان حرکت است و آن هم حرکتی به سوی برتر و در نتیجه رشد. با این شناخت از کار انسان به ملاک‌ها می‌رسیم که: ۱ ـ ملاک اول در هر کار و در صحنه همین رشد است و نه خوشی و دلخواهی. باید انفاق و سلام کردن و احترام مؤمن و... با این ملاک بخواند و برای دو طرف رشد و حرکت بیاورد، نه رکود و خسارت.

مربی به وحی و به فرقان نیازمند است.

کسانی که خود را شناخته‌اند و خود را باور کرده‌اند و فهمیده‌اند، نه فقط برای شکم خودشان که برای تمام خودشان و تمام خلق استعداد دارند به اندازه همه وجود خود و همه وجودهای دیگر مایه دارند برای همه می‌کوشند.

درس خوب هنگامی که در جایگاه خوبی ننشیند و با طلب و آمادگی نباشد، همچون وردی است با زبان بیگانه و یا سرودی و زمزمه‌ای در بازار مسگرها. آن درس در میان غوغای درونی دانشجو گم می‌شود و یا مفهوم نمی‌گردد.

من افرادی را دیده‌ام که در دوره‌های بالا به حیرت رسیده‌اند که آخر چه کاره‌ایم و چه خاصیتی داریم و یا به نفرت دست داده‌اند که ما بی‌فایده‌ایم و انگل و حتی مضر و مفسدیم. و چرا؟ چون این سؤال‌ها باید از روز اول طرح شده باشد و جواب گرفته باشد. و باید استاد این مسأله را حل کرده باشد؛ آن هم نه به طور کلاسیک که بدان أَیدَک أللّه تَعالی، و تو باید این هدف را داشته باشی.

گفتم: با کسانی باش که تو را زیاد کنند و گفتم: هر کس جز حق از تو می‌کاهد و گفتم: ببین که هنگامی که با فلان شخص یا بهمان نفر می‌نشینی او چه چیزی را در تو بزرگ می‌کند، خودش را و یا خودت را و یا دنیا را یا خدا را. تو با این ملاک دوست بگیر و رفیق انتخاب کن و یا مرشد و پیر و مرجع بگیر.

با شناخت استعدادهای انسان و با شناخت رقابت و تضاد استعدادها، به نقش انسان پی می‌بریم که بیش از رفاه و خوش بودن است؛ چون برای خوشی به فکر و عقل نیاز نداشت و غرائز کافی بودند. در نتیجه از رقابت فکر و عقل و غرائز می‌یابیم که کار انسان حرکت است و آن هم حرکتی به سوی برتر و در نتیجه رشد.

۱ ـ هدف به رشد رسیدن و به رشد رساندن است. ۲ ـ هدف هماهنگ کردن نعمت‌ها با رسالت‌هاست.

ببین که هنگامی که با فلان شخص یا بهمان نفر می‌نشینی او چه چیزی را در تو بزرگ می‌کند، خودش را و یا خودت را و یا دنیا را یا خدا را. تو با این ملاک دوست بگیر و رفیق انتخاب کن و یا مرشد و پیر و مرجع بگیر.

ما داده‌ها و نعمت‌هایی داریم و از آنچه داده‌اند بازدهی می‌خواهند و نعمت‌ها مسؤولیت دارد. این‌ها از تو نیست تا به اختیار دل تو باشد، این‌ها از اوست و برای او باید خرج شود؛ یعنی برای خلق او؛ یعنی برای نیاز خلق او.

اگر شروع می‌کنند نه به خاطر این است که امکانات دارند بل به خاطر این است که تکلیفشان هست، پس باید شروع کنند. اگر رسیدند که مطلوب همین است و اگر ماندند که دیگر توبیخی نیست. عیب کار این است که ما در جا می‌سوزیم. می‌گوییم یک لیتر بنزین بیشتر نداریم. و در جا مصرف می‌شویم. در حالی که اگر اینجا ایستادن، به امید تهیه سوخت نیست باید پیش بروی؛ چون هنوز سوخت داری. آنجا که سوخت تو تمام شد برایت عذری هست. و چه بسا که با جریان خودت به پایگاه‌هایی برسی و سوخت‌هایی بیابی.

کسانی که این گونه نوشتن را نیاموخته‌اند و فقط با مونتاژ مقاله‌ها و خلاصه چند کتاب، خود را به نوشتن عادت داده‌اند، نه قلم آنها احساسی را زنده می‌کند و نه حرف تازه‌ای را می‌آموزد. و نه می‌تواند حرف‌های تازه‌ای را در خود بپروراند... کسانی که حرف زدن را نیاموخته‌اند، حرف‌هایشان مسخ می‌شود و نامفهوم می‌ماند.

صحبت از اصلاح کتاب‌های درسی زیاد شنیده‌ایم. از ضرورت این دگرگونی همه گفته‌اند و حتی کتاب‌های تازه‌ای را هم ارائه کرده‌اند و متن درسی گذاشته‌اند. آنچه پیش از دگوگونی کتاب‌ها ضرورت دارد، یکی روش آموزش است و دیگری اساس درس‌ها.

هدف تزریقی نیست و تحمیلی نیست و مربی آن نیست که هدف را به زور بقبولاند. مربی کسی است که مقدمات تصمیم را فراهم می‌کند و زمینه را می‌چیند تا طرف، خود تصمیم بگیرد و بیابد.

توجه به مشکلات خود باعث مجهز شدن و درگیر شدن و استفاده کردن می‌شود.

هدف تزریقی نیست و تحمیلی نیست و مربی آن نیست که هدف را به زور بقبولاند. مربی کسی است که مقدمات تصمیم را فراهم می‌کند و زمینه را می‌چیند تا طرف، خود تصمیم بگیرد و بیابد.

استاد خوب کسی نیست که فقط درسش را خوب بدهد و برود. یک استاد باید بیشتر از این که مدرس خوبی باشد مربی خوبی هم باشد. بتواند در دانش آموزان خود شناخت، عشق و استقامت و پشتکار و هماهنگی بوجود بیاورد.

ما محکومیم و حاکمی داریم، از ما به ما نزدیک‌تر و آگاه‌تر و مهربان‌تر... حال این آگاه مهربان نزدیک به ما... به ما چه داده...؟ برای ما چه کرده...؟ از ما چه می‌خواهد...؟