بریده‌هایی از کتاب درس‌های اسفار جلد ۱

مقصود افلاطون از «خروج از یکسانی

حرکت عبارت است از «حدوث تدریجی شیء». در واقع حدوث بر دو قسم است: حدوث دفعی و حدوث تدریجی. حدوث تدریجی همان حرکت است که حدوث را به «وجود بعد العدم» تعریف می‌کنند. اگر «وجود بعد العدم» تدریجی باشد، این «وجود تدریجی بعد العدم» عبارت است از حرکت. بعد تعریف معروف ارسطو را نقل کردند که ترجمه عربی آن این است: «کمال اول لما بالقوة من حیث إنه بالقوة». عرض کردیم که این بهترین تعریفی است که تاکنون برای حرکت شده است.

‫می‌کند و سپس معدوم می‌شود و «آنِ» دیگر در کنار آن وجود پیدا می‌کند و معدوم می‌شود، در آنیات هم این شیء در این آن وجود پیدا می‌کند و به کلی معدوم می‌شود و در آنِ بعد شیء دیگری وجود پیدا می‌کند و به کلی معدوم می‌شود و همین طور، و ما خیال می‌کنیم یک شیء متصل‌الوجود در اینجا هست. ‫به این بیان، فخر رازی می‌گوید محال است که شیء، وجود تدریجی داشته باشد. وقتی که محال شد شیء وجود تدریجی داشته باشد همان یک نحوه وجود بیشتر نمی‌تواند باشد: وجود فقط می‌تواند دفعی باشد و بس.

فخر رازی تا اینجا سه مقدمه بیان کرده است. اول اینکه شیء وقتی حدوث پیدا می‌کند چیزی که نبوده وجود پیدا کرده است. دوم اینکه شیء ابتدای وجود دارد و سوم آنکه «ابتدا» امری غیر منقسم است. ‫حال آن شیئی که می‌خواهد وجود پیدا کند که فرض این است که ابتدای وجود دارد آیا در ابتدای وجودش موجود است یا معدوم؟ نمی‌توانیم بگوییم معدوم است چون اگر معدوم باشد لازم است در همان ابتدا، هم موجود باشد و هم معدوم. شیء در ابتدای وجود خود، موجود که هست پس نمی‌تواند معدوم هم باشد. پس شیء در ابتدای وجود

ملاصدرا می‌گوید که افلاطون حرکت را اینچنین تعریف کرده است: «الحرکة خروج عن المساواة»؛ حرکت یعنی بیرون شدن از برابری و به تعبیر امروز خارج شدن از حالت یکسانی. یک وقت دو شیء را با هم مقایسه می‌کنیم و می‌گوییم ایندو یکسانند و یک وقت است که یک شیء را در دو حال و دو «آن» در نظر می‌گیریم و می‌گوییم حالش با گذشته‌اش یکسان است. این یکسانی «سکون» است. نایکسانی، این که شیء در دو حال، در دو وقت و در دو «آن» یکسانی خود را از دست بدهد، این خروج از یکسانی همان حرکت است.