بریده‌هایی از کتاب مقدمه‌ای بر روانشناسی فروید

بهتر است بگوييم رياضت کشيدن از اثرات منفی استعمار است که از زمان تسلط انگليسی‌ها در هندوستان رايج شد و آن‌ها با نويدهای دروغين نيروی مردم را در اين راه‌ها مصرف می‌ساختند و نم

نظم طبيعی قضايا به ترتيب زير است: عامل «اقتصادی» عامل «اجتماعی» و بالاخره عامل «روانی» نه بالعکس،

ناخوشی‌های روانی وازدگی‌های ما را از سه جهت تسکين می‌دهند. نخست اينکه بخشی از وازدگی‌ها را به صورت بيماری در می‌آورد. دوم، من را نسبت به توبيخ «من برتر» سهل‌انگار می‌کند. سوم، «منِ برتر» را مجاز می‌گذارد تا «من» را کيفر دهد. از اين رو «من» از نا خوشی خود لذت می‌برد. با اين احوال ناخوش روانی خالی از درد نيست.

هنوز زناشويی با نزديکان در ميان پاره‌ای اقوام و ملل ديده می‌شود. کليميان بيش از مسلمين با همخون‌ها ازدواج می‌کنند. به همين سبب اغلب دارای نقص عضوی هستند.

اين انحراف در آمريکايی‌های مقيم کشورهای خارج به شدت وجود دارد. شايد آن‌ها از روی عمد به اين کشورها فرستاده می‌شوند تا هم هموطنانشان از شرّ آن‌ها آسوده شوند و هم با توسل بدان‌ها اغراض تبهکارانه و مقاصد شوم سياسی خود را جامه عمل پوشانند.

ناخوشی‌های روانی، چگونگی ناخوشی‌های روانی هرگاه انسان نتواند به‌وسيله‌ی هنر، شوخی، رؤيا، دين، بازی و... کام‌های وازده‌ی را راضی کند کام‌های وازده برای بيرون آمدن از خودآگاه تلاش می‌کند و شور و التهابی در آن‌ها پديد می‌آيد که همان بيماری‌های روانی است.

در ۱۸۷۳ در دانشکده‌ی پزشکی وين مشغول تحصيل شد و چون يهودی بود پيوسته مورد تحقير اين و آن قرار می‌گرفت و از همان ابتدا انديشه نابسامانی تمدن برايش پيدا شد و دانست بشر دچار تعصبات خشک و بی‌پايه‌ای است که ريشه‌ی چندين هزار ساله دارد.

شوخی يکی از عوارض تمدن است. افراد متمدن وازدگی‌هايی دارند که برای جبران آن به شوخی متوسل می‌شوند.

انتقاد شديدی که فرويد به عمل می‌آورد نسبت به مذهب است. زيرا به نظر او مذهب قدر آزادی را نمی‌داند و به آن تجاوز می‌کند و در اين‌باره چنين می‌نويسد: «مذهب به اين موضوع انطباق و انتخاب لطمه وارد می‌سازد، زيرا برای رسيدن به سعادت و دوری جستن از رنج به همه مردم راه‌های يکسانی را ارائه می‌دهد.»

فرويد منشأ دين‌ها را جستجو کرده آنها را اوهام می‌شمارد و می‌گويد: همانگونه که بيماری‌های روانی که در اثر تثبيت حس کامجويی در افراد پديد آمده سرانجام زدوده خواهد شد، دين نيز سرانجام از صفحه‌ی روزگار برچيده خواهد شد.

اما نمی‌تواند بفهمد که چرا انقلاب فرانسه به وجود آمد. چرا انقلاب در شوروی به وقوع پيوست؟ «انقلاب اولی زاييده ماشينيسم جديد يا به عبارت ديگر تغيير وضع اقتصادی جامعه و انقلاب ثانوی نتيجه تکامل طرز توليد ماشينی است. او متوجه نمی‌شود که چرا در فرانسه انقلابيون پس از پيروزی و کاميابی مبارزه با مذهب را کنار می‌گذارد و چرا در شوروی اظهارنظر نکرده و فقط تمدن اروپای مسيحی را مورد انتقاد قرار داده است ولی اگر او می‌توانست واقعاً قضيه را همان‌طوری که هست تجزيه و تحليل کند به طور قطع از عهده‌ی پيش‌بينی آينده تمدن جديد کشور سوسياليزم نيز برمی‌آمد».

شايد بپرسند مگر کودک ميل جنسی دارد. فرويد پاسخ می‌دهد: «غريزه‌ی جنسی از همان کودکی وجود دارد. کودک اين تمايلات را با خود به جهان می‌آورد و پس از تکامل، همين تمايلات به صورتی درمی‌آيند که همان ميل جنسی اشخاص بالغ است.»

غرايز نگهدار موجوديت انسان می‌باشند. ميان غريزه و هوشمندی رابطه‌ی عکس موجود است. بدين معنی که هرچه غريزه قوی‌تر شود نيروی هوش کمتر و هرچه نيروی هوش فزونی يابد غريزه ضعيف‌تر می‌شود. هرچه انسان تکامل يابد از نيروی غرايز کاسته شده هوشمنديش فزونی می‌يابد.

نبوغ ابداع هنر به عوامل زيرين بستگی دارد. يکی: وازدگی‌های شديد. زيرا تا کسی محروميت نکشيده و سرد و گرم روزگار نچشيده باشد، کمتر ممکن است دارای نبوغ هنری باشد. عامل ديگر اتکاء به ناخودآگاه است، زيرا کسانی که از خود آگاهی ندارند کام‌های وازده را نمی‌شناسند و از به وجود آوردن اثر هنری محرومند. عامل سوم استعداد برتر ساختن است. زيرا بدين‌وسيله شهوات وازده را برتر ساخته بيرون می‌افکند. اگر هنرمند نتواند کام‌ها را برتر سازد هنرش چندان ارزشی ندارد.

شوخی واکنش کام‌های وازده است و خنده نقابی است که چهره‌ی گريه را می‌پوشاند و اميالی است که در عالم جدی جرأت عرض‌اندام نداشته‌اند و چون اساس محروميت‌ها، محروميت جنسی است، بيشتر شوخی‌ها جنبه جنسی دارند.

اگر مذهب موفق شده بود اکثريت مردم را خوشبخت نمايد آن‌ها را دلداری بدهد و با زندگی هم‌آهنگ سازد، به فکر هيچ‌کس نمی‌رسيد که خواهان يک تغيير در وضع فعلی باشد. ولی به جای اين نتيجه ما چه می‌بينيم؟ عده کثيری از مردم از تمدن ناراضی هستند، از تمدن بدبخت شده‌اند و آرزو می‌کنند از قيد و عذاب آن رهايی يابند.» بدين‌سان فرويد بدون اين‌که توجهی به مخالفت‌ها و مشاجرات داشته باشد ورشکستگی مذهب را در تأمين آسايش مردم و بسط قوانين مدنی و تربيتی تذکر می‌دهد.

فرويد در يکی از آثار خود می‌نويسد: «تعداد کسانی‌که تمدن را از روی تزوير و ريا می‌پذيرند بی‌نهايت بيشتر از کسانی است که واقعاً و حقيقتاً متمدن هستند»

«مردمان متمدن بی‌شماری هستد که از تصور ارتکاب قتل يا ارتباط جنسی با محارم وحشت‌زده می‌شوند، ولی همين اشخاص از ارضای حرص و آز خود، تجاوزطلبی خود و مطامع جنسی خود روی‌گردان نيستند. آن‌ها اگر بتوانند از کيفر فرار کنند به همنوع خويش به وسيله دروغ، فريب، بهتان و افترا آزار می‌رسانند.

فرويد می‌گويد: جبر زمان بالاخره مذهب و اعتقادات مذهبی را از بين می‌برد.

عقده اوديپ کودک پس از تولد به مادر علاقه زيادی پيدا می‌کند. چون مادر پستان به دهان او می‌گذارد، بدو غذا می‌دهد، شب‌ها برای سير کردن و خواباندن او خواب را بر خود حرام می‌کند. اين علاقه گسستنی است و کودک رفته رفته غير از مادر به پدر نيز علاقمند می‌شود، منتها علاقه او به پدر همواره با بيم و هراس همراه است. زيرا پدر خشن‌تر از مادر است و رفتار خشونت‌آميز پدر با مادر در کودک اثر می‌گذارد.

ريشه دشمنی زن و مرد فرويد زن و مرد را با هم آشتی‌ناپذير می‌داند. او می‌گويد: «در زمان‌های پيش چون مردان از حالات ويژه‌ی زنان سردر نمی‌آوردند جز هنگام امور جنسی از آن‌ها دوری می‌جستند و نيز چون خون در نظر انسان‌های اوليه ترسناک بود هنگام خونريزی و زايمان از زنان فرار می‌کردند. و چون زن پسر می‌آورد بدين‌وسيله دشمنی برای مرد می‌تراشد، از زاييدن او ترس داشتند و نيز چون زن نمی‌تواند جای مادر را در زندگی شوهر بگيرد مرد دچار دوگونگی عاطفه می‌شود و از زن بدش می‌آيد.»

زن چون عضو بارز جنسی ندارد نسبت به مرد حسود است و به ويژه چون مرد پرده بکارت او را می‌درد و به خودشيفتگی او لطمه می‌زند و ارزش او را می‌کاهد نسبت به مرد کينه در دل می‌گيرد (ممکن است عروسی و رسوم پر پيچ و خم آن به واسطه‌ی پيشگيری از اين تنفر وضع شده باشد). انسان همواره کوشيده است اين دشمنی‌ها را به دوستی مبدل سازد و به کمک شعائر و آداب و رسوم آن را از ميان بردارد، با اين وجود زن و مرد همواره مانند دو قطب مثبت و منفی می‌باشند. دشمنی زن و مرد فطری است، از زمان‌های پيش بوده و خواهد بود.

در کشورهای کم رشد و عقب مانده که اردو برای تابستان بچه‌ها، ورزشگاه برای بازی آن‌ها نيست، اميال آن‌ها سرکوفته شده همه خوار و زبون و وازده بار می‌آيند. بعضی خانواده‌ها برخلاف قوانين انسانی و نظام اجتماعی بچه‌های خود را در حال رشد به علت فقر مالی و برای کسب پول به کارگاه‌ها می‌فرستند و بدين‌وسيله به دست خود و اجتماع خرابشان گور بچه را می‌کنَند.

ديوانگان و نوابغ هر دو يک دسته‌اند، منتها نوابغ ديوانگانی هستند که توانسته‌اند جنون خود را در راه‌های خوب به کار اندازند.

زندگانی بشر چيزی جز يک تحوّل طولانی نيست و هر مسأله فقط در بعضی از مراحل حيات مطرح می‌گردد مثلاً در يک سن مسأله زندگی عاشقانه، در سن ديگر زندگی اجتماعی و در سن بعدی حيات درونی، خاطر انسان را به خود مشغول می‌دارد.

مقدمه‌ای بر روانشناسی فرويد ادوارد اروين ترجمه و تاليف: بهروز سلطانی انتشارات جامی