بریده‌هایی از کتاب غزل و مولانا

هر نفس آواز عشق می‌رسد از چپ و راست ما بفلک می‌رویم عزم تماشا کراست؟ ما بفلک بوده‌ایم یار ملک بوده‌ایم باز همانجا رویم جمله که آن شهر ماست

با خلق خدا ادب نگه دار

به قول آن حضرت: آب دریا را اگر نتوان کشید هم به قدر تشنگی باید چشید

تا جایی که حتی بسیاری از افراد متدیّن با وجود تلمیحات فراوان قرآنی و... به مثنوی معنوی مولانا "قرآن فارسی" لقب داده‌اند. آری، این چه رمزی است که هر کس با هر ناراحتی فکری و جسمی و با هر مصیبتی که دارد. وقتی که به مثنوی و غزلیّات مولانا می‌رسد، هنوز بیشتر از صفحه‌ای نخوانده، که آرام می‌گیرد و درد و اندوه خویش را فراموش می‌کند. به راستی این آرامش از چه چیزهایی به وجود می‌آید.

مولانا مرگ را آغاز زندگی دیگری دانسته و آن را سبب پیوستن به حقّ و ابدیّت و جاودانگی معرّفی کرده و مرگ را تولّدی دیگر برشمرده است.

عشق کلمه‌ای عربی و مصدر لازم است و به معنی بحد افراط دوست داشتن است و نیز به معنی دوستی مفرط و محبّت تام به‌کار می‌رود و از نظر روانشناسی یکی از عواطف است که مرکب می‌باشد از تمایلات جسمانی، حسّ جمال، حسّ اجتماعی، تعجّب، عزّت نفس و غیره. علاقهٔ بسیار شدید و... (قسمت روانشناسی از دکتر سیاسی، کتاب روانشناسی تربیتی ۳۳۳ و ۳۸۶). ولی از نظر تصوّف، به عقیدهٔ صوفیان اساس و بنیاد جهان هستی بر عشق نهاده شده و جنب و جوشی که سراسر وجود را فرا گرفته به همین مناسبت است.

در یونان باستان، شعرهای کوتاه با سازی به نام "لیر" خوانده می‌شد و به همین سبب، در زبان فرنگی، اشعار غنایی را لیریک (Lyric) خوانده‌اند و عدّه‌ای نیز کلمهٔ "غنا" را در اصطلاح به موسیقی تعبیر کرده‌اند.

آنچه واقعی است حق است و واحد، و آنچه حق است و واحد لاجرم ابدی است. وجود دو مطلق محال است و مطلق را نمی‌توان خلق کرد، بنابراین جوهر حقیقی روح، جاودانه است

مولانا برای رسیدن به جان پاک "جدا شدن از جنبهٔ عینی حیات نفسانی" و "بریدن از عالم جسمانی و..." را لازم می‌داند و به همین سبب از مرگ نمی‌هراسد و آن را استقبال می‌کند: مرگ اگر مرد است آید پیش من تا کشم خوش در کنارش تنگ تنگ

مولانا چون به دشواری مسأله آگاه بوده، زیر بار منطق نرفته است و خواننده را به یقین ناشی از تجربهٔ باطنی دعوت کرده است و...

فکرت از ماضی و مستقبل بود چون ازین دو رست مشکل حل شود (۴) و نیز: لا مکانی که در او نور خداست ماضی و مستقبل و حال از کجاست؟ (۴) ماضی و مستقبلش نسبت به توست هر دو یک چیزند و پنداری که دوست (۴)

داستان غزلیات مولانا در حقیقت داستان روح متلاطم و جان پاک اوست که در جای جای دیوان کبیر به هیجان آمده، گاهی به صورت وجد و جذبه، گاهی به شکل انسان، زمانی به صورت موسیقی و گاهی هم مثل، عاشقانه‌ها و شور غنایی، عارفانه‌ها، صوفیانه‌ها، حماسه‌ها، پروازها و نور و روشنیها تجلّی می‌کند و انسان را به نیروی لایزالی حق متّصل می‌کند و او را به لامکان می‌برد

مولانا می‌گوید: دون‌همّتان در خانهٔ غم بسر می‌برند و دل چنین افرادی از اسرار آگاه نخواهد شد و آنگاه انسان را از ترس بر حذر می‌دارد