بریده‌هایی از کتاب اسرار ماه رمضان؛ ادب حضور (دفتر سوم)

«خداوند در همهٔ شب‌های ماه رمضان، سه بار ندا می‌دهد: آیا درخواست‌کننده‌ای هست که درخواستش را بدهم؟ آیا توبه‌کننده‌ای هست تا توبه‌اش را بپذیرم؟ آیا استغفارکننده‌ای هست که او را بیامرزم؟»

رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «چه بسا روزه‌داری که بهره‌اش از روزه، فقط گرسنگی و تشنگی است و چه بسا شب‌زنده‌داری که بهره‌اش فقط بیدارخوابی است.»

«ز امام صادق (ع) از افضل اعمال که بندگان را به پروردگارشان نزدیک می‌سازد و محبوب‌ترین کارها نزد خداوند سوال کردم. فرمود: بعد از معرفت، چیزی ارزشمندتر از این نماز نمی‌شناسم.» در ماه مبارک، همهٔ شرایط برای انجام این بهترین عبادت فراهم است و لذا قبل از هر عمل مستحبی، بیشترین توصیه به اصلاح امر نماز شده‌ایم

مولایمان امیر مؤمنان حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «روزهٔ قلب از فکر کردن در گناهان، برتر از روزهٔ شکم از خوردنی‌ها است.»

پنجم، پاک کردن مال خود از حرام است. این مضمون در روایات متعدّدی وارد است که عبادت با مال حرام، مانند نقش کشیدن بر خاک نرم است. در حدیث قدسی است که: «از تو دعا و از من اجابت دعا، پس هیچ دعایی از من محجوب نمی‌ماند مگر دعای شخص حرام‌خوار.»

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «أَفْضَلُ الْجِهَادِ الصَّوْمُ فِی الْحَرِّ.» یعنی بالاترین جهاد و مبارزه با شیطان، روزه گرفتن در شدّت حرارت گرماست،

در روایت دیگری آمده است که در شب اول ماه رمضان، تمام گناهان مؤمنین آمرزیده می‌شود و آنچه در شب‌های دیگر ارزانی ایشان می‌شود، ارتقای درجه است. و لذا حضرت استاد می‌فرمودند که مغفرتِ الهی که در شب‌های بعد ماه مبارک درخواست می‌شود، به معنای طلب ارتقای درجه است

رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «چه بسا روزه‌داری که بهره‌اش از روزه، فقط گرسنگی و تشنگی است و چه بسا شب‌زنده‌داری که بهره‌اش فقط بیدارخوابی است.»

خداوند در آیهٔ ۲۰ سورهٔ حدید می‌فرماید: «بدانید که حیات دنیا چیزی نیست جز بازی و سرگرمی و فخرفروشی و زیادانگاری اموال و اولاد... و در آخرت عذاب شدید و مغفرت الهی و بهشت رضوان.»

کسانی که شب را استراحت می‌کنند نیز برنامهٔ خود را طوری تنظیم نمایند که زمان نافلهٔ شب آنها قبل از تناول سحری و در مدّت مناسب باشد.

کسی که به دلیل عذر شرعی نمی‌تواند روزه بگیرد، باز هم مشمول مغفرت این شب‌ها قرار می‌گیرد. لذا کسانی که نمی‌توانند روزه بگیرند، سعی کنند حرمت این ماه را حفظ کنند. ماه رمضان اقتضا می‌کند که انسان حریم شکم خود را بیش از ماه‌های دیگر حفظ کند تا زمینهٔ ضیافت الهی را -ولو روزه‌دار نیست- در خود به وجود بیاورد، بر سخن گفتن و نگاه کردن و شنیدن و اعمال سایر جوارح خود کنترل داشته باشد

رسول خدا (ص) فرمودند: «روزه سپر است؛ تا وقتی که پاره نشده باشد.» حجاب روزه، با گناه و فساد و آلودگی پاره می‌شود.

امام علی (ع) در این باره می‌فرمایند: «روزه گرفتن بدن، همانا خودداری از خوردن با اراده و اختیار است، در حالی که انسان از عقوبت الهی بیمناک و به ثواب و اجر الهی راغب باشد. روزهٔ نفس، باز داشتن حواس پنجگانه از سایر گناهان و خالی نمودن قلب از همهٔ اسباب بدی.»

مولا علی (ع) در توصیف قرآن می‌فرمایند: «خداوند قرآن را مایهٔ فرونشاندن عطش دانشمندان و بهار دل‌های فهمیدگان و شاهراه درستکاران قرار داد و دارویی که با وجود آن دیگر دردی باقی نمی‌ماند و نوری که با آن دیگر ظلمتی نیست.»

در برخی بیانات اهل بیت (ع)، از روزه به «جُنَّةٌ مِنَ النّارِ» (سپری در برابر آتش) تعبیر شده است. مراد از «نار» به تصریح آیات الهی، علایق و آلودگی‌های انسان در دنیاست. دنیا اگرچه مخلوقِ پروردگار است و مخلوق هرگز ماهیةً مبغوض پروردگار نیست، اما وقتی دنیا در اثر عُلقه و محبّتی که انسان به آن پیدا می‌کند، حجاب انسان با خداوند می‌شود، مبغوض پروردگار می‌گردد و در قیامت به صورت آتش جهنم درمی‌آید.

بدون محاسبةالنفس نباید استغفار کرد، زیرا تا انسان به جزئیات کوتاهی‌ها و نقطه‌های سیاه زندگی خود متوجه نباشد، امکان جبران آنچه گذشته و تصمیم بر عدم تکرار آن در آینده میسّر نخواهد بود. چنانکه امام هشتم (ع) می‌فرمایند که توبه بدون پشیمانی از گذشته و تصمیم جدّی بر عدم تکرار گناه، به منزلهٔ مسخره کردن پروردگار است

اگر انس با محبوب، منتهای لذّت زندگی است، تلاوت آیات الهی، مکالمهٔ مستقیم با محبوب کلّ است

«خداوند در همهٔ شب‌های ماه رمضان، سه بار ندا می‌دهد: آیا درخواست‌کننده‌ای هست که درخواستش را بدهم؟ آیا توبه‌کننده‌ای هست تا توبه‌اش را بپذیرم؟ آیا استغفارکننده‌ای هست که او را بیامرزم؟»

«و برای روزه‌دار دو شادی است؛ یکی به هنگامی که روزه‌اش را افطار می‌کند و دیگر زمانی است که پروردگارش را ملاقات می‌نماید.»

امام کاظم (ع) به من خبر داد: «کسی که برای برادر مؤمنش دعا نماید، از عرش الهی بر او ندا می‌شود که برای تو صد هزار برابر آنست.»

کسی که به دلیل عذر شرعی نمی‌تواند روزه بگیرد، باز هم مشمول مغفرت این شب‌ها قرار می‌گیرد. لذا کسانی که نمی‌توانند روزه بگیرند، سعی کنند حرمت این ماه را حفظ کنند. ماه رمضان اقتضا می‌کند که انسان حریم شکم خود را بیش از ماه‌های دیگر حفظ کند تا زمینهٔ ضیافت الهی را -ولو روزه‌دار نیست- در خود به وجود بیاورد، بر سخن گفتن و نگاه کردن و شنیدن و اعمال سایر جوارح خود کنترل داشته باشد و از برکات سحرهای این ماه با بیداری و دعا و نماز و مناجات بهره ببرد.

روزهٔ روزه‌دارانی که عبادت خود را در مقام اخلاص تام انجام می‌دهند، در چنان مرتبه‌ای از ارزش است که خداوند مستقیماً شاکر بندهٔ خود در هدیه‌ای که برای مولای خود انجام داده است، می‌شود.

«و بر روزه‌داری، شب‌خیزی، حفظ زبان و پوشیدن چشم، یاری ده و بهرهٔ ما را از آن، فقط گرسنگی و تشنگی قرار مده..»

وقتی از مرحوم شیخ حسنعلی نخودکی دربارهٔ اسّ مطالب سلوکی و روش تربیتی ایشان سؤال شد، فرموده بودند که ما چیزی جز اهتمام به نماز نداریم. مراد از این سخن نه آن است که سالک نباید عمل دیگری انجام دهد، بلکه جلوهٔ همهٔ اعمال قربی باید در خضوع و خشوع نماز ظاهر شود.

«روزه سپر است؛ تا وقتی که پاره نشده باشد.»

خداوند در حدیث معراج به پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «یعنی در میان عبادات، چیزی نزد من محبوب‌تر از روزه و سکوت نیست؛ پس کسی که روزه بگیرد ولی زبانش را حفظ نکند، مثل کسی است که به نماز ایستاده ولی قرائت نمی‌کند، من به او اجر قیام را می‌دهم ولی اجر عبادت‌کنندگان را نمی‌دهم.»

حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «روزهٔ قلب از فکر کردن در گناهان، برتر از روزهٔ شکم از خوردنی‌ها است.

«امام صادق (ع) فرمود: تقدیر در شب نوزدهم، و استقرار آن در شب بیست و یکم است و در شب بیست و سوم قطعیت می‌یابد و امضا می‌شود.»

(ای احمد (ص)، آیا می دانی که بنده چه زمان به من نزدیک می شود؟ پیامبر عرض کرد: نه پروردگارم. خداوند فرمود: هنگامی که گرسنه است یا در سجده

«یعنی در میان عبادات، چیزی نزد من محبوب‌تر از روزه و سکوت نیست؛ پس کسی که روزه بگیرد ولی زبانش را حفظ نکند، مثل کسی است که به نماز ایستاده ولی قرائت نمی‌کند، من به او اجر قیام را می‌دهم ولی اجر عبادت‌کنندگان را نمی‌دهم.»