بریده‌هایی از کتاب فیلمنامه کوتاه: فیلم کوتاه از مفهوم تا تولید

فیلمنامه‌‌نویس باید تصمیم بگیرد که مخاطب در ارتباط با شخصیت‌های روی پرده باید چقدر اطلاعات داشته باشد. هنگامی که مخاطب کمتر از شخصیت‌ها اطلاعات داشته باشد، طبیعی است که نسبت به نتیجه رویداد‌های روی پرده کنجکاو شود. این تدبیر قصه‌گویی راز نامیده می‌شود. هنگامی که اطلاعات مخاطب با اطلاعات شخصیت‌ها برابری می‌کند، او هم نسبت به شخصیت‌ها و هم نسبت به عاقبت کار نگران می‌شود. این تدبیر تعلیق نامیده می‌شود. هنگامی که مخاطب بیشتر از شخصیت‌ها می‌داند، فقط نسبت به شخصیت‌ها نگران می‌شود؛ چون عاقبت کار را می‌داند. این تدبیر را کنایه دراماتیک می‌نامند.

«هیچ کس به عمد فیلم بد نمی‌سازد.» رولند امریش‌، فیلمنامه‌‌نویس، کارگردان، تهیه‌کننده

نبوغ یک درصد الهام است و نود و نه درصد عرق ریختن است. توماس ادیسون.

«برنامه‌های تلویزیونی برای این پخش می‌شوند که بین آگهی‌های بازرگانی فاصله بیندازند.»

فیلم‌سازی هنر برونی کردن درونیات است.

«‌هر صحنه کوچکی را که می‌توانید حذف کنید، حذف کنید.‌» ویلیام گلدمن، فیلمنامه‌‌نویس.

«‌فیلم من نخست در سرم متولد می‌شود، روی کاغذ می‌میرد، با اشخاص زنده و اشیا واقعی، که من استفاده ‌می‌کنم، احیا می‌شود؛ که آن‌ها هم روی نوار فیلم کشته می‌شوند، اما، در نظم خاصی قرار می‌گیرند و روی پرده تابانده می‌شوند و همچون گل‌های درون آب بار دیگر زنده می‌شوند.»   روبرت برسون‌‌، فیلمنامه‌‌نویس، کارگردان

ناپلئون گفته مشهوری دارد؛ «‌یک ارتش با اتکا بر شکمش راه می‌رود.» در رابطه با گروه فیلم‌سازی نیز همین گفته مصداق دارد.

در برخی فیلمنامه‌ها ممکن است نیاز و هدف مکمل یکدیگر باشند. ممکن است یک شخصیت چیزی را بخواهد که به آن نیاز دارد و یا چیزی را نیاز داشته باشد که می‌خواهد.

آلفرد هیچکاک، کارگردانی که چیزی بیش از یک دانش گذرا از روایت فیلم داشت، زمانی گفت: «دیالوگ را باید همچون صدایی میان صداهای دیگر در نظر گرفت؛ فقط به عنوان چیزی در نظر گرفت که از دهان مردمانی خارج می‌شود که چشمانشان داستان را در شکل تصویری بیان می‌کنند.»

یک منتقد زمانی گفت: «برنامه‌های تلویزیونی برای این پخش می‌شوند که بین آگهی‌های بازرگانی فاصله بیندازند.»

«‌گفتن یک کلمه مثل زدن یک نت روی صفحه کلید خیال است.»   لودویک ویتگنشتاین‌، فیلسوف

«وقتی فیلمی ‌را تماشا و تجربه می‌کنیم، آگاهانه از پیش خود را به توهم می‌سپاریم. ما با کنار گذاشتن اراده و عقل، ذهن خود را برای ورود آن می‌گشاییم.» اینگمار برگمان، فیلمنامه‌‌نویس و کارگردان.

جمله مشهور ارسطو را به خاطر داشته باشید؛ «یک ناممکن باورکردنی بهتر از یک ممکن باورنکردنی است.»

«‌آنچه را می‌دانید ننویسید. آنچه را دارید بنویسید.» ریک اشمیت، تهیه‌کننده فیلم‌های کم ـ بودجه.

«‌نوشتن آسان است. اندیشیدن سخت است.»

ترکیب: استفاده از نور، فضا، حرکت و زاویه دوربین در قاب تصویر. مسیر دوربین: مسیرهایی که دوربین به هنگام دنبال کردن رویداد یا تغییرات در دیدگاه شخص، شیء یا صحنه‌ای که فیلمبرداری می‌شود، طی می‌کند؛ برای مثال پن، تیلت، زوم و تراک. ماهیت اساساً تصویری روایت فیلم به یک تناقض جالب منتهی شده است. فیلمنامه‌نویس باید فیلمی ‌را که می‌نویسد به طور کامل در ذهن خود تصویر کند و تناقض آنجاست که فقط باید بخش کوچکی از آنچه او در ذهن خود تصور می‌کند در فیلمنامه ظاهر شود؛ بخشی که حسی از مکان و شخصیت را برانگیزاند، نه آنکه ریزترین جزئیات را فهرست کند. علاوه بر این، تنها بخش کوچکی از آنچه که در فیلمنامه می‌آید در چیزی شبیه به فرم اصلی خود به روی پرده سینما راه پیدا می‌کند. لوکیشن‌ها (مکان‌ها)، گروه بازیگران، بازی‌ها، تدوین و فیلمبرداری همگی در خلق فیلمی ‌سهیم‌اند که بسیار متفاوت از آن چیزی است که نخست بر ذهن فیلمنامه‌نویس نقش بسته است

یک بازیگر حرفه‌ای می‌تواند با چهره‌اش در یک کلوزآپ بیشتر از آنچه یک‌ ‌نویسنده بزرگ می‌تواند در چند صفحه دیالوگ بگوید، معنی را به بیننده منتقل کند

«‌من به تجربه دریافته‌ام یک مخاطب تقریباً در آغاز یک فیلم درباره همه چیز شما را می‌بخشد، اما نسبت به هیچ چیزی در پایان شما را نخواهد بخشید. اگر پایان فیلم مخاطب را راضی نکند، هر آنچه پیش از آن گذشته کمکی نخواهد کرد.» رابرت تاونی، فیلمنامه‌‌نویس و کارگردان.

«با‌ارزش‌ترین استعداد آن است که وقتی یک کلمه کافی است، هرگز از دو کلمه استفاده نکنیم.» توماس جفرسون.

«هیچ کس به عمد فیلم بد نمی‌سازد.» رولند امریش‌، فیلمنامه‌‌نویس، کارگردان، تهیه‌کننده

البته، تنها داشتن هدف کافی نیست. شخصیت باید برای عمل آماده باشد و هدف خود را دنبال کند. اگر بخواهد که موفق شود باید دست به عمل بزند. من و شما خواهان ثروت یا شهرت یا محبوبیت هستیم. اما، تا برای پی‌گیری آن اراده نکنیم، تنها خود را در حرف‌های بیهوده درگیر می‌کنیم و نه بیشتر. در رابطه با یک شخصیت نیز همین موضوع صدق پیدا می‌کند.

اغلب، یک فیلم کوتاه اوج یک چرخش را ارائه می‌کند؛ یک چرخش غیر منتظره طرح که به عنوان پایان غیر منتظره عمل می‌کند. در حقیقت، موفقیت یک فیلم کوتاه اغلب با توجه به هوشمندی و تناسب این چرخش سنجیده می‌شود. یک چرخش از این نوع، به‌رغم آنکه پرطرف‌دار است، نباید به عنوان یک ضرورت به آن نگاه شود و هرگز نباید تنها برای اینکه پایانی غیر منتظره داشته باشیم، به دنبال این گونه اوج باشیم. یک چرخش باید نتیجه یک اتفاق غیر منتظره واقعی باشد؛ یک شگفتی که بر مبنای اصالت شخصیت‌ها باشد و نه یک شگفتی سبک، بلکه یک اتفاق غیر منتظره که به‌واقع مخاطب را تکان بدهد.

«‌من به تجربه دریافته‌ام یک مخاطب تقریباً در آغاز یک فیلم درباره همه چیز شما را می‌بخشد، اما نسبت به هیچ چیزی در پایان شما را نخواهد بخشید. اگر پایان فیلم مخاطب را راضی نکند، هر آنچه پیش از آن گذشته کمکی نخواهد کرد.» رابرت تاونی، فیلمنامه‌‌نویس و کارگردان.

نظم کلمات به اندازه تعداد آن‌ها اهمیت دارد. مهم‌ترین نکته، در یک خط، یک گفتار یا حتی یک گفت‌وگوی کامل، در پایان می‌آید. دومین نکته مهم در آغاز می‌آید. باقی چیزها در میان این دو می‌آیند. این قضیه به‌ویژه در مورد کمدی مصداق دارد. هیچ راهی مطمئن‌تر از قرار دادن خنده‌دارترین نکته در وسط خط یا گفتار برای از بین بردن یک جوک وجود ندارد. شاه‌بیت یا نکته اصلی همیشه در آخر است و یک جوک باید هنگامی ‌آشکار شود که آخرین کلمه از آخرین خط گفته شود.

لحن لحن حساسیت کلی فیلم را منعکس می‌کند؛ سبک یا اندوهگین، کنایی یا صریح، ظریف یا بالاتر از عقل و منطق و از این قبیل.

آلفرد هیچکاک، کارگردانی که چیزی بیش از یک دانش گذرا از روایت فیلم داشت، زمانی گفت: «دیالوگ را باید همچون صدایی میان صداهای دیگر در نظر گرفت؛ فقط به عنوان چیزی در نظر گرفت که از دهان مردمانی خارج می‌شود که چشمانشان داستان را در شکل تصویری بیان می‌کنند.»

فیلم کوتاه نسخه کوتاه یک فیلم بلند نیست؛ همان طور که یک داستان کوتاه نسخه کوتاه یک رمان یا یک آواز نسخه کوتاه یک سمفونی نیست.

آلفرد هیچکاک، کارگردانی که چیزی بیش از یک دانش گذرا از روایت فیلم داشت، زمانی گفت: «دیالوگ را باید همچون صدایی میان صداهای دیگر در نظر گرفت؛ فقط به عنوان چیزی در نظر گرفت که از دهان مردمانی خارج می‌شود که چشمانشان داستان را در شکل تصویری بیان می‌کنند.»

روایت داستان، به صورت تصویر، تنها گزینش و ترکیب نماها نیست. در حقیقت برای یک فیلمنامه‌نویس هر چیزی به غیر از آن است.