بریده‌هایی از کتاب کلیدهای رفتار با نوجوانان

برخی از والدین چنین می‌پندارند که وجود پاره‌ای روحیات و رفتارها در نوجوانان بیانگر یک معضل است، حال آنکه درواقع چنین نبوده و وجود این روحیات و رفتارها در سن بلوغ طبیعی است و باید به‌عنوان پدیده‌ای عادی با آن‌ها برخورد شود. ما در اینجا پیشنهادهایی چند در زمینه چگونگی تشخیص یک رفتار طبیعی از رفتاری غیرطبیعی در نوجوانان ارائه می‌دهیم تا مشخص شود که والدین چه زمانی نباید نگران شوند و چه موقع و تا چه حد جای نگرانی وجود دارد. رفتار طبیعی چیست؟ یک کودک باید تا چه اندازه سرحال باشد، تا چه اندازه پرحرف، سرکش، انتقادگر و مقاوم؟ رفتار یک نوجوان طبیعی چگونه است؟ مطلع شدن از رفتارها و روحیات سایر نوجوانان هم‌سن‌وسال فرزندتان. منظور این نیست که فرزندتان را همه‌جا تعقیب کنید، اما باید هم‌بازی‌های او را بشناسید تا با اطلاع از رفتار و روحیه آن‌ها بتوانید رفتار فرزند خود را در مقایسه با آنان ارزیابی کنید.

به‌جای تنبیه فرزند خود، رفتار او را تنبیه کنید.

هیچ‌گاه با یک نوجوان طوری برخورد نکنید که گویی او هنوز یک کودک است.

بداخلاق شدن. در سنین بلوغ عصبانیت و زودرنجی افزایش می‌یابد. هنگامی‌که از آن‌ها برای انجام کاری نظیر بردن ظرف زباله و... درخواست می‌کنید، با غُرولُند انجام می‌دهند و عصبانی می‌شوند که چرا مزاحم آن‌ها می‌شوید و کارهایی را که از نظر آن‌ها مهم‌تر است، متوقف می‌سازید.

«تا زمانی که خودتان را به‌جای فرزندتان قرار ندهید و از دید او به مسائل نگاه نکنید، نمی‌توانید با او ارتباط برقرار کنید.»

هم‌زمان با تغییراتی که در کودکان، هنگام رسیدن به سن بلوغ روی می‌دهد، والدین نیز دچار تغییراتی می‌شوند. این دگرگونی‌ها ممکن است به‌نحوی باشد که به توانایی والدین در برخورد با فرزند بالغ‌شان لطمه وارد آورد. تغییراتی از قبیل مشکلات زناشویی، بحران میان‌سالی، مشکلات اقتصادی، بحران هویت، افسردگی و سایر گرفتاری‌هایی که در یک زندگی عادی رواج دارند.

برخی از نوجوانان می‌توانند زندگی والدین خود را فلج کنند و همان‌طور که والدین در رشد و سلامت فرزندان خود تأثیر دارند، فرزندان نیز در رفتار و سرنوشت خانواده خود مؤثرند.

رفتار فرزندان، از تأثیر متقابل محیط (موقعیت خانوادگی، نحوه رفتار با آن‌ها) و شخصیت فردی آن‌ها پیروی می‌کند. بنابراین اگر فرزند شما رئیس جمهور شود، شما نمی‌توانید به رفتار خود ببالید و اگر او زندگی موفقی نداشته باشد نیز، شما نباید خود را سرزنش کنید و گناهکار بدانید. رفتار فرزند شما، برآیند شخصیت (ویژگی‌های ارثی) و نحوه تربیت او (محیط) است.

اگر روش تربیتی شما درمورد برخی از فرزندان‌تان مؤثر باشد ولی درمورد برخی دیگر موفق نباشد، نقص از روش شما نیست، بلکه روش شما برای برخی کودکان مناسب و برای برخی دیگر نامناسب است. اگر روش شما ایراد داشت درمورد هیچ‌کدام موفق نمی‌شدید. لذا باید متناسب با شخصیت فرزندان‌تان، شیوه‌هایی متفاوت به کار ببرید.

آیا یک کودک، با یک شخصیت از قبل تعیین‌شده متولد می‌شود یا شخصیت او پدیده‌ای است که در برخورد با محیط شکل می‌گیرد و امری اکتسابی است؟ برخی از کارشناسان اهمیت بیشتری برای وراثت قائلند و برخی دیگر، محیط و یادگیری را عامل اصلی در شکل‌گیری شخصیت افراد می‌شمارند. باوجوداین، گروه قابل‌ملاحظه‌ای از آن‌ها به هر دو عامل وراثت و محیط اهمیت می‌دهند و معتقدند که کودک با ویژگی‌های شخصیتی خاصی متولد می‌شود، اما محیط تعیین می‌کند که کدام‌یک از این ویژگی‌ها غالب و کدام‌یک مغلوب شوند، وراثت تعیین می‌کند که کدام ویژگی‌های شخصیتی در افراد وجود داشته باشد و محیط، غالب و مغلوب شدن آن‌ها را مشخص می‌سازد.

«هیچ‌گاه سخنی را که قادر به انجام آن نیستید یا قصد انجام آن را ندارید به زبان نیاورید، فقط سخنی بگویید که به آن عمل خواهید کرد.»

هم‌زمان با تغییراتی که در کودکان، هنگام رسیدن به سن بلوغ روی می‌دهد، والدین نیز دچار تغییراتی می‌شوند. این دگرگونی‌ها ممکن است به‌نحوی باشد که به توانایی والدین در برخورد با فرزند بالغ‌شان لطمه وارد آورد. تغییراتی از قبیل مشکلات زناشویی، بحران میان‌سالی، مشکلات اقتصادی، بحران هویت، افسردگی و سایر گرفتاری‌هایی که در یک زندگی عادی رواج دارند.

هرگاه وارد مشاجره و اعمال فشار به نوجوانان شدید، بدانید که بازنده خواهید شد. اگر در مواردی با نوجوانان اختلاف پیدا کردید، به‌جای وارد آوردن فشار، بکوشید قوانینی وضع کنید که از طریق آن اختلاف‌هایتان را برطرف سازید.

برخی والدین با فرزندان خود مشاجره می‌کنند و انتظار دارند همیشه پیروز شوند و فرزند خود را وادار سازند تا به آن چیزی که آن‌ها صحیح می‌دانند عمل کند. این والدین همواره درحال نبرد با فرزندانشان هستند ولی هیچ‌گاه پیروز نمی‌شوند. گاهی اوقات بهتر است شیوه‌های کنترل را تغییر دهیم. اگر نوجوانان به نصیحتی گوش فرا نمی‌دهند به‌جای مجبور ساختن آن‌ها به اطاعت و تقلید، بهتر است بگذاریم راهی را که ما نادرست می‌دانیم، بپیمایند و پیامدهای آن را پذیرا شوند. از این طریق می‌توانیم همکاری آن‌ها را جلب کنیم.

با فرزند نوجوان خود همانند یک دوست و فردی بالغ برخورد کنید. تصور کنید کسی به شما بگوید «تا فلان کار را انجام نداده‌ای حق نداری از اتاق خارج شوی» بدیهی است شما این دستور را نپذیرفته و آن کار را انجام نخواهید داد ولی اگر به شما بگویند «فلان کار را انجام بده والا از کار اخراج خواهی شد» همکاری شما بهتر خواهد بود. درمورد دوم کاری از شما خواسته شده بدون اینکه آزادی تصمیم‌گیری از شما سلب شود.

نیازهای فرزند خود را بشناسید و سعی کنید در ازای هر درخواستی که از او دارید، شما نیز پاسخ‌گوی یکی از نیازهای او باشید. با استفاده از این روش می‌توانید به فرزند خود بگویید «من از نیازهای تو اطلاع دارم و تو نیز از نیازهای من. اگر تو با من همکاری کنی من هم با تو همکاری می‌کنم ولی اگر همکاری نکنی نمی‌توانی از من انتظار همکاری داشته باشی.» به‌طور کلی، این شیوه در برخورد با بزرگسالان نیز از کارایی قابل توجهی برخوردار است.

این نکته مهم را باید در برخورد با فرزندتان به‌خاطر بسپارید که جدی نبودن شما و گفتن سخنان متناقض به فرزندتان علت اصلی گوش نکردن او و یا شکست روش‌های اصلاحی شماست.

شناخت برخی از رفتارهای طبیعی والدین و نوجوانان در این مرحله انتقالی، از اهمیتی بسیار برخوردار است. برخی از والدین چنین می‌پندارند که وجود پاره‌ای روحیات و رفتارها در نوجوانان بیانگر یک معضل است، حال آنکه درواقع چنین نبوده و وجود این روحیات و رفتارها در سن بلوغ طبیعی است و باید به‌عنوان پدیده‌ای عادی با آن‌ها برخورد شود.