بریده‌هایی از کتاب اسرار اربعین موسوی (ع)؛ ادب حضور (دفتر چهارم)

به من فرمود پیر راه بینی مسیح آسا دمی خلوت گزینی که از جهل چهل سالت رهاند اگر با دل نشینی، اربعینی

صمت و جوع و سهر و عزلت و ذکری به دوام ناتمامان جهان را کند این پنج تمام

«پس هر کس امید دارد به لقای پروردگارش مشرف شود، باید عمل شایسته انجام دهد و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک نسازد.»

بیان خداوند چنین ادامه می‌یابد: «چگونه است که انسان‌ها عزم جدی در رسیدن به محبوب‌های مادی خود دارند و هنگامی‌که با آنان ملاقات می‌کنند، همه چیز را فراموش می‌نمایند و همهٔ ذکر و فکر آنان کسب رضای او است؟! در میان بندگان من نیز کسانی هستند که صادقانه مرا دوست دارند و من نیز آنان را دوست می‌دارم و مشتاق دیدار منند و من نیز چنانم و اگر تو هم راه آنان را در پیش گیری، با تو نیز چنان خواهم بود.»

تو مپندار که مجنون سَرِ خود مجنون شد از سمک تا به سماکش کشش لیلی برد

امام صادق (ع) خطاب به عنوان بصری عمل کند که در همین رابطه فرمودند: یعنی اگر کسی به تو گفت: اگر یک کلمه بگویی ده کلمه جوابت را می‌دهم، تو به او بگو: اگر ده تا هم بگویی حتی یک کلمه جواب نخواهی شنید. همچنین در رفتار و سلوک اجتماعی سعی کنیم متواضع باشیم.

خداوند در ادامه می‌فرماید: «ای زمینیان، آنچه مانع دیدار می‌شود، غرور و فریب محبت‌های دروغین زخارف دنیا است. عزم و ارادهٔ جدی بر انس و مصاحبت با من داشته باشید؛ تا ببینید چگونه با شما انس می‌گیرم و همه جا با شما خواهم بود.»

بنا بر روایات، ذی‌القعده همان ماهی است که در آن خداوند حضرت یونس (ع) را بعد از چهل روز زاری و ناله و گفتن ذکر یونسیه، از شکم ماهی بیرون آورد: (لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ) «خدایی جز تو نیست؛ تسبیح تو گویم که من از ستمگران بودم.»

خداوند حضرت یونس (ع) را بعد از چهل روز زاری و ناله و گفتن ذکر یونسیه، از شکم ماهی بیرون آورد: (لا إِلهَ إِلاَّ أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ) «خدایی جز تو نیست؛ تسبیح تو گویم که من از ستمگران بودم.»

خداوند به حضرت داود (ع) فرمود: «ای داوود (ع)، به اهل زمینِ من خبر ده که من دوستدار کسی هستم که دوستم بدارد و همنشینِ کسی هستم که با من همنشینی کند و مونس کسی هستم که با یاد من اُنس گیرد و همراه کسی هستم که با من همراهی کند و برگزینندهٔ کسی هستم که مرا برگزیند و مطیع کسی هستم که از من اطاعت کند. هرکه به یقین بدانم که دوستم می‌دارد، او را می‌پذیرم و چنان دوستش خواهم داشت که هیچ‌یک از خلقم بر او پیشی نخواهد گرفت. هر که مرا به حق بجوید، مرا خواهد یافت و هر که جز مرا بجوید، مرا نخواهد یافت.»

روزی مرحوم سید بحرالعلوم -رضوان اللّه علیه- را شاگردانش خندان و متبسّم یافتند، سبب پرسیدند، در پاسخ فرمود: پس از بیست و پنج سال مجاهده، اکنون که در خود نگریستم، دیدم دیگر اعمالم ریائی نیست و توانسته‌ام به رفع آن موفّق گردم. فتأمّل جیدا!»

تو مپندار که مجنون سَرِ خود مجنون شد از سمک تا به سماکش کشش لیلی برد من به سرچشمهٔ خورشید نه خود بردم راه ذرّه‌ای بودم و مهر تو مرا بالا برد من خسی بی‌سر و پایم که به سیل افتادم او که می رفت، مرا هم به دل دریا برد

مراقبات دههٔ پایانی اربعین موسوی (ع)، باید هم‌ردیف مراقبات ماه مبارک رمضان باشد. طبق بیانات اولیای الهی (ع)، اگر فضیلت این ایام بالاتر از ماه رمضان نباشد، کمتر نیست؛ چنان‌که از روایت نبوی (ص) برمی‌آید که فرمود: در میان ایام سال، هیچ زمانی برتر از دههٔ اول ذی‌الحجه نیست؛ تا به آنجا که از حضرتش سؤال می‌شود: حتی از جهاد فی سبیل الله هم بالاتر است؟ و حضرت می‌فرمایند: بله، مگر برای کسی که در راه خدا شهید شود و از جبهه نزد خانواده‌اش باز نگردد. از این بیان معلوم می‌شود که اصل در این ایام، تشدید «مراقبه» است که جهاد اکبر محسوب می‌شود و از جهاد اصغر بالاتر است. و هر مقدار که دقت در مراقبه بیشتر باشد، مقام مجاهد در جهاد اکبر بالاتر است و به تناسبی که مراقبه سخت‌تر می‌شود، حملات شیطان نیز سخت‌تر و مکارانه‌تر می‌گردد. به همین دلیل است که در ایام اربعین موسوی، باید مراقبه را دقیق کرد، چون حملات شیطان دقیق‌تر و سخت‌تر می‌شود.

است: اوّل، دل‌هایشان را از نور خود منور گردانم و آنان از من آگاهند و من از آنان؛ دوم، اگر زمین و آسمان‌ها و آنچه در زمین و آسمان‌هاست مالک شوند، اندک شمارند؛ سوم: به آنان رو آورم. آیا می‌بینی کسی را که من به او رو آورم چه چیز به او عطا کنم و ببخشم؟» خداوند این شوق و عزم جدی بر لقاء الهی را در میدان اربعین موسوی به نمایش می‌گذارد؛ چنان‌که وقتی در آغاز اربعین، به حضرت موسی (ع) خطاب می‌شود: «چه چیز تو را زودتر از قومت به میقات فراخواند؟» حضرتش پاسخ می‌دهد: «پروردگارم، عجله کردم تا به مقام رضایت نائل شوم.»

یونس بن ظَبیان از امام صادق (ع) روایت می‌کند که فرمود: «خداوند عز و جل به پیامبری از پیامبران بنی‌اسرائیل وحی فرمود که: «اگر دوست داری فردا (ی قیامت) مرا در فردوسِ برین دیدار کنی، در دنیا تنها و بی‌کس و غمناک و اندوهگین و از مردم گریزان باش.»

«ای زمینیان، آنچه مانع دیدار می‌شود، غرور و فریب محبت‌های دروغین زخارف دنیا است. عزم و ارادهٔ جدی بر انس و مصاحبت با من داشته باشید؛ تا ببینید چگونه با شما انس می‌گیرم و همه جا با شما خواهم بود.»

چگونه است که انسان‌ها عزم جدی در رسیدن به محبوب‌های مادی خود دارند و هنگامی‌که با آنان ملاقات می‌کنند، همه چیز را فراموش می‌نمایند و همهٔ ذکر و فکر آنان کسب رضای او است؟! در میان بندگان من نیز کسانی هستند که صادقانه مرا دوست دارند و من نیز آنان را دوست می‌دارم و مشتاق دیدار منند و من نیز چنانم و اگر تو هم راه آنان را در پیش گیری، با تو نیز چنان خواهم بود.

در میان رذائل اخلاقی، عمدهٔ گناهان از زبان شروع می‌شود. در روایت نبوی (ص) است که معاذ بن جبل از حضرتش دربارهٔ عامل اصلی ورود به بهشت و دوری از آتش سؤال کرد و ایشان با دست اشاره به زبان مبارکشان کردند و فرمودند: «کُفَّ عَلَیکَ هَذَا»؛ یعنی زبانت را کنترل کن، و هنگامی که معاذ با تعجب پرسید: «یعنی ما به زبانمان تا به این حد مؤاخذه می‌شویم؟!» حضرت فرمودند: «یعنی آیا جز دستاوردهای زبان، امر دیگری هست که مردم را به جهنم وارد کند؟»

«تمام سفارشات این بینوا به تو اهتمام در ترک معصیت است. اگر این خدمت را انجام دادی، آخرالامر تو را به جاهای بلند خواهد رسانید. البته، در اجتناب از معصیت کوتاهی مکن و اگر -خدای ناخواسته- معصیت کردی، زودتر توبه نما و دو رکعت نماز به‌جا آور و بعد از نماز، هفتاد مرتبه استغفار کن و سر به سجده بگذار و در سجده از حضرت پروردگار عفو بخواه

همچنین منقول است که ایشان برای سالک الی الله به دو چیز بسیار اهمیت می‌داد؛ اول استغفار و ذکر یونسیه و بعد مراقبه. مرحوم آیت‌الله حسینی تهرانی دربارهٔ مراقبه در ماه ذی‌القعده می‌فرمود: «پرهیز رأس همهٔ دواهاست. هر دوایی بی‌پرهیز بی‌تأثیر است. سالک باید مراقبه را در گفتار، نیات، اعمال و مراوده‌اش و برخوردش با افراد، همه جا حفظ کند. مانند انسان مُحرِم که از خیلی کارها نفسش را باید جلوگیری کند. کسی هم که سالک است در حال احرام است؛

بسیار توصیه شده که در این ماه، غسل و نماز توبهٔ روز یکشنبه که دستور آن در مفاتیح‌الجنان آمده مورد توجه قرار گیرد. پیغمبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «کسی که این کار را انجام دهد، از عالم ملکوت به او خطاب می‌شود: عملت را از نو شروع کن که توبهٔ تو پذیرفته شد.» و با این غسل تمام گناهان او پاک شده است. در ادامهٔ روایت آمده که خداوند به برکت انجام این دستور، نه‌تنها گناهان خود شخص، بلکه خانوادهٔ او و پدر و مادرش را نیز می‌آمرزد.

از سمک تا به سماکش کشش لیلی برد من به سرچشمهٔ خورشید نه خود بردم راه ذرّه‌ای بودم و مهر تو مرا بالا برد من خسی بی‌سر و پایم که به سیل افتادم او که می رفت، مرا هم به دل دریا برد

سحرگه رهروی در سرزمینی همی گفت این مُعَمّا با قرینی که ای صوفی! شراب آنگه شود صاف که در شیشه بماند اربعینی

تو مپندار که مجنون سَرِ خود مجنون شد از سمک تا به سماکش کشش لیلی برد من به سرچشمهٔ خورشید نه خود بردم راه ذرّه‌ای بودم و مهر تو مرا بالا برد من خسی بی‌سر و پایم که به سیل افتادم او که می رفت، مرا هم به دل دریا برد

حضرت داوود (ع) عرض کرد: پروردگارا، نشانه و علامت آن‌ها چیست؟ فرمود: ایشان در روز مراعات شب را می‌کنند؛ مانند کسی که می‌ترسد غنائم و مالش از دستش برود و منتظر هستند که آفتاب غروب کند، چنان‌که مرغان در هنگام غروب، میل رفتن به آشیانه دارند. پس هرگاه تاریکی شب جهان را فرا گیرد و نور و ظلمت به هم بپیوندند و فرش‌ها گسترده شود، پرده‌ها آویخته گردد و محبان با یکدیگر خلوت کنند، ایشان برخیزند و به پا ایستند و چهره‌ها را فرش کنند و در حال سجده با من در سخن نیایش و مناجات شوند؛ در برابر نعمت‌هایم پوزش و کرنش می‌کنند و در حال استغاثه و اشک، به قیام و قعود و رکوع و سجود می‌پردازند؛ رنج‌هایی را که به خاطر من تحمل می‌کنند در نظر من است؛ شکایت‌هایی را که در فراق من می‌کنند شنوایم؛ کمتر چیزی که به آنان عطا کنم سه کرامت است: اوّل، دل‌هایشان را از نور خود منور گردانم و آنان از من آگاهند و من از آنان؛ دوم، اگر زمین و آسمان‌ها و آنچه در زمین و آسمان‌هاست مالک شوند، اندک شمارند؛ سوم: به آنان رو آورم. آیا می‌بینی کسی را که من به او رو آورم چه چیز به او عطا کنم و ببخشم؟»

اگر کسی نتوانست آن رذیلهٔ اصلی را پیدا کند، راه دیگری وجود دارد و آن توجّه به نفس هنگام آرامش است؛ مثلاً بررسی کند که هنگام قدم زدن و یا آرمیدن در بستر خواب، بیشتر چه افکاری در ذهن او وارد می‌شود؛ اگر افکار شیطانی است، باید ریشهٔ آن‌ها را پیدا کند و با همان مبارزه نماید. همچنین خواطری که هنگام نماز بیشتر به او حمله می‌کند و حضور قلب را می‌برد، جنود اصلی شیطان است. یا وقتی گرفتاری مالی یا بیماری یا خدای نکرده آلودگی گناه یا گرفتاری‌های خانوادگی و اجتماعی برای انسان پیش می‌آید، آنچه اوّل حمله می‌کند، اصلی‌ترین نقطهٔ ضعف انسان در غفلت از حق است. در این اربعین باید بیشترین مراقبه نسبت به آن رذیله صورت گیرد تا موجب غفلت نشود.

کاری‌ترین حربهٔ شیطان در آغاز اربعینیات، القاء یأس است و اینکه تو کجا و رسیدن به مقام لقاء الهی کجا.

رسول خدا (ص) فرمودند: «اگر کسی چهل حدیث نافع برای امت حفظ کند، از راه تبیین آن برای مردم و یا از راه پیاده کردن عملی آن در جامعه، روز قیامت فقیه محشور می‌شود.»

چگونه ممکن است که عالم سراسر منوّر به نور الهی باشد و خلایق دیده شوند، ولی آنچه آن‌ها را نورانی نموده دیده نشود؟! هرکس به میزان قابلیت و استعداد خود، قدرت معرفت و شهود و لقاء الهی را دارد. حضرت موسی (ع) درخواست رؤیت تام را داشت و پاسخ آمد که تو در مقامی نیستی که قابلیت این مرتبه از لقاء را داشته باشی؛ در حالی که رسول خدا (ص) در شب معراج به این مقام نائل گردیدند.

توفیق غلبه بر نفس و جنود آن منوط به دستگیری و عنایات خاصّهٔ حضرت ربّ‌الأرباب است؛ چه طی این مرحله بدون توفیق و دستگیری خاصّ او صورت نبندد. گویند: روزی مرحوم سید بحرالعلوم -رضوان اللّه علیه- را شاگردانش خندان و متبسّم یافتند، سبب پرسیدند، در پاسخ فرمود: پس از بیست و پنج سال مجاهده، اکنون که در خود نگریستم، دیدم دیگر اعمالم ریائی نیست و توانسته‌ام به رفع آن موفّق گردم. فتأمّل جیدا!»