بریده‌هایی از کتاب منتخب حکمت‌های جاویدان علی‌ابن ابیطالب علیه‌السلام

حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: هرگاه از خداوندِ پاك و منزّه، حاجت و درخواستی داری، حاجت و درخواستِ خود را با صلوات بر پيامبرش صلی‌الله‌عليه‌و‌آله شروع كن، سپس حاجتت را از خدا بخواه، چرا كه خداوند بخشنده‌تر از آن است كه از دو حاجتِ درخواست شده، يكی از آن دو را روا كند، و ديگری را روا نكند.

حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: با مردم چنان معاشرت و برخورد كنيد، كه اگر مُرديد، بر فقدانِ شما گريه و زاری كنند، و اگر زنده مانديد، با شما دوستی و مهربانی نمايند.

حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: حكمت و دانش گمشده مؤمن است، پس دانش و حكمت را ياد بگيريد، هر چند از اهل نفاق باشد.

حضرت علی عليه‌السلام به يكی از يارانش كه بيمار شده بود، فرمودند: خداوند آنچه از بيماری به تو رسيده، سببِ محوِ گناهانت قرار دهد، چرا كه در بيماری اجر و پاداشی نيست. ولی گناهان و بدی‌ها را از بين می‌برد و آنان را می‌ريزد، آن چنان كه برگ درختان می‌ريزند.

حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: اگر با اين شمشيرم ضربه‌ای بر بينی مؤمن بزنم كه با من عداوت و دشمنی كند، هرگز با من دشمنی نخواهد كرد. اگر همه دنيا را به كامِ منافق بريزم، تا اين‌كه مرا دوست بدارد، هرگز مرا دوست نخواهد داشت. و علتِ اين موضوع، به اين خاطر است كه قضا و قدرِ الهی بر اين جاری شده، و بر زبانِ پيامبر امّی صلی‌الله‌عليه‌و‌آله چنين گذشته است كه آن حضرت فرمودند: «يا علی، مؤمن هرگز با تو دشمنی نمی‌كند، و منافق هرگز تو را دوست نمی‌دارد».

حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: بدترين مردم كسانی هستند كه به وسيله دين در طلبِ دنيا باشند.

طمع و آرزومندی (۸) حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: كسی كه طمع و آرزومندی را شعار خويش قرار داد، خود را بی‌ارزش و بی‌شخصيت گردانيد. كسی كه سختی و پريشان‌حالیِ خود را با ديگران در ميان گذاشت، تن به ذلت و خواری داد. كسی كه زبانش را بر خود حاكم و مسلط ساخت، بی‌ارج و بی‌مقدار گشت.

بهترين همنشين (۱۰) حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: رضايت و خشنودی، بهترين همنشين است. علم و دانش، ميراثی گران‌بهاست. آداب و اخلاق پسنديده، زينت و زيورهای تازه است. فكر و انديشه، آيينه‌ای روشن و شفاف است.

حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: بخشش و سخاوت، آن است كه بدون سؤال و درخواست انجام شود، ولی چيزی كه بعد از سؤال و درخواست انجام شود (ديگر بخشش نيست)، يا از روی حيا و شرم، يا برای رهايی از بدگويیِ مردم است.

هيچ زهدی همانندِ تركِ حرام نيست. هيچ علم و دانشی همچون فكر كردن و انديشيدن نيست. هيچ عبادت و بندگی همانندِ ادای واجبات نيست. هيچ ايمانی همچون شرم و حيا و صبر و شكيبايی نيست. هيچ خويشاوندی همانندِ تواضع و فروتنی نيست. هيچ شرافت و برتری همچون علم و دانش نيست. هيچ عزّتی همانندِ تحمّل و بردباری نيست. هيچ پشتيبانی استوارتر از مشورت نيست.

خير و نيكی (۵۵) حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: خير و نيكی، تنها زياد شدنِ ثروت و دارايی و اولاد و فرزند نيست، بلكه خير آن است كه علم و دانشت زياد شود، و حلم و بردباريت بزرگ گردد، و به وسيله بندگیِ پروردگارت، به مردم مباهات و افتخار نمايی. اگر خوبی كردی، خداوند را حمد و ستايش كنی، و اگر بدی نمودی، از خداوند طلب آمرزش و مغفرت بخواهی.

فقر و تهيدستی و بيماری (۲۳۶) حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: بدانيد و آگاه باشيد كه يكی از بلاها و گرفتاری‌ها، فقر و تهيدستی است، و شديدتر و بدتر از فقر و تهيدستی، مريضی و بيماری بدن است، و سخت‌تر از بيماری بدن، بيماری قلب است. بدانيد و آگاه باشيد كه يكی از نعمت‌ها ثروت و دارايی، و بهتر از ثروت و دارايی، سلامتیِ بدن، و بهتر از سلامتیِ بدن، قلبِ پرهيزگار و ترس از خداست.

خاندان نبوت (۶۴) حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: ما خاندانِ نبوت، تكيه‌گاهِ ميانِ راهيم، هر كسِ وامانده، بايد خود را به ما برساند، و هر كسِ پيش تاخته، بايد به ما بازگردد.

امكان ندارد خداوند بر بنده‌ای درِ شكر و سپاسگزاری را باز كند، و درِ افزونیِ نعمت را ببندد. بر بنده‌ای درِ دعا و درخواست را باز كند، و درِ اجابت و قبولیِ دعا را ببندد. بر بنده‌ای درِ توبه و بازگشت از گناه را باز كند، و درِ مغفرت و آمرزش را ببندد.

كسی كه مصيبت‌های كوچك را بزرگ شمارد، خداوند او را به مصيبت‌های بزرگ مبتلا و گرفتار كند.

خوشی زود گذر و سختی ماندگار (۲۳۵) حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: خوشی و خيری كه بعد از آن آتش است، خوشی و خير نيست. سختی و شرّی كه بعد از آن بهشت است، شرّ و سختی نيست. هر نعمتی جز بهشت، بی‌بها و كم‌ارزش، و هر بلا و گرفتاری جز آتش، عافيت و سلامتی است.

(۱۱۶) حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: به خدا سوگند اين دنيای شما، در نظرِ من، از استخوانِ خوكی كه در دستِ جذامی است، بی‌ارزش‌تر است.

كارِ زشتی كه تو را پشيمان و اندوهگين كند، از كار نيكی كه تو را خودپسند و خودبين كند، نزد خدا بهتر است.

حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: گناهی كه بعد از آن مهلت يافتم تا دو ركعت نماز بخوانم، و از خداوند عافيت و آمرزش طلبم، اندوهگينم نكرد.

معنیِ «لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاّ بِاللّهِ الْعَلِیِّ الْعَظيمِ» اين است كه، ما با وجودِ خداوند، مالكِ چيزی نيستيم، و مالكِ چيزی هم نمی‌شويم، مگر آنچه او مالكمان كند. پس هرگاه ما را مالك چيزی كرد، خدا نسبت به مالكيتِ آن چيز، از ما سزاوارتر است.

كسی كه باطن و درونش را اصلاح كند، خداوند ظاهر و برونش را اصلاح نمايد. كسی كه برای دينش كار كند، خداوند دنيايش را كفايت كند. كسی كه مابينِ خود و خدا را نيكو گرداند، خداوند مابين او و مردم را نيكو گرداند.

كسی كه سختی و پريشان‌حالیِ خود را با ديگران در ميان گذاشت، تن به ذلت و خواری داد.

بدترين مردم كسانی هستند كه به وسيله دين در طلبِ دنيا باشند.

بدترين و دشمن‌ترينِ مردم نزد خداوند دو كس است: كسی كه خداوند او را به حالِ خود واگذاشته، پس او از راهِ راست منحرف گشته، و به سخنانِ بدعت‌آميز دل بسته، و مردم را به ضلالت و گمراهی فرا می‌خواند. گمراه كننده كسانی است كه در زمانِ حيات و زنده‌بودنش، و بعد از وفات و مردنش، از او اطاعت و پيروی كنند، بارِ خطا و گناهانِ ديگران را به دوش كشد و در گروِ خطاهای خود نيز باشد. و كسی كه انبوهی از نادانی‌ها را در خود جمع كرده، و ميانِ نادانانِ امت، در تكاپویِ تهمت زدن است. در تاريكی‌های فتنه و فساد جولان می‌كند، و مصالحِ پيمانِ صلح و آشتی را نمی‌بيند. انسان‌نماها او را عالم و دانا می‌نامند، در حالی كه اين طور نيست.

حضرت علی عليه‌السلام فرمودند: روزگاری بر مردم بيايد كه در بينِ آن‌ها، از قرآن بجز نشانش، و از اسلام به جز اسمش باقی نماند. مساجد آن‌ها در آن روزگار، از نظرِ ظاهر و ساختمان، آباد و از نظرِ هدايت و راهنمايی، ويران. ساكنان و آبادكنندگانِ مساجد، بدترينِ اهلِ روی زمين می‌شوند؛ از آن‌ها فتنه و فساد برمی‌خيزد، و خطاكاری‌ها در پناهِ آن‌ها مأوا و منزل گيرد. كسی كه از فتنه‌ها كناره گرفته، دوباره به فتنه بازگردانند، و هر كه از آن عقب مانده، او را به سوی آن سوق دهند.

كسی كه شخصيتِ خود را گرامی و ارجمند شمارد، شهوت‌ها و خواهش‌هايش نزد او خوار و بی‌ارزش شود.