بریده‌هایی از کتاب تاریخ شفاهی بمباران شیمیایی سردشت

برای غریبان‌های ۷ تیر ۶۶ علیرضا اشکانی غربت فصل انار/ را بارانه های مصموم باران/ و طعم نا مفهوم تنهایی/ را اندام‌های تاول‌زده/ و نوبر کردم افسوس، برای رسوایی آدم‌نماها

یکی از کسانی که برای مصاحبه به من معرفی شد، آقای قادر مولان‌پور اهل روستای (ره ش هه رمی) بود. او چهار نفر از اعضای خانواده‌اش را در این حادثه ازدست‌داده بود و هیچ‌کدام از آن‌ها به عنوان شهید شناخته‌نشده بودند و باوجود بی‌سوادی یکی از افرادی بود که در دادگاه لاهه‌ی هلند شرکت کرده بود و با زبان ساده ماجرا را برای دادگاه تعریف کرده بود و چنان با صحبت‌هایش دادگاه را تحت تأثیر قرار داده بود که حتی رئیس دادگاه را به گریه انداخته بود.

اصطلاح «سلاح‌های کشتارجمعی» نخستین بار در سال ۱۹۴۸ دریکی از اسناد کمیسیون تسلیحات نوع کلاسیک به کار رفت و ازآن‌پس رواج گسترده‌ای یافت. سلاح‌های کشتارجمعی شامل انواع سلاح‌های اتمی، باکتریولوژیک و شیمیایی است که گاه با علامت اختصاری A.B.C از آن‌ها یاد می‌شود و در مقابل سلاح‌هایی قرار دارند که به سلاح‌های متعارف موسوم هستند. در زبان فارسی علامت مخفف این سلاح‌ها «ش.م.ه» است که نیروهای نظامی در تعلیمات خود تحت همین عنوان نحوه مقابله با آن را می‌آموزند. این حروف مخفف عبارت شیمیایی، میکروبی و هسته‌ای است. گاهی نیز از این سلاح‌ها با عنوان «ش.م.ر» یاد می‌شود که حرف «ر» مخفف کلمه رادیواکتیو است.

عوامل شیمیایی نیز به ترکیباتی اطلاق می‌گردد که در صورت کاربرد مؤثر علیه انسان و حیوان و یا گیاه منجر به مرگ یا ضایعات قابل‌توجه دائمی یا موقتی در ساختار اندامی آن‌ها شود؛ به‌عبارت‌دیگر جنگ‌افزار شیمیایی عوامل شیمیایی هستند که به‌صورت جامد، مایع و گاز تهیه می‌شوند و در صورت انتشار در صحنۀ نبرد، منجر به بروز آثار کشنده، آسیب رساننده یا ناتوان‌کننده در موجودات زنده می‌شود.

اختاپوس و ماهی مرکب برای آن‌که خود را از دید مهاجم دورنگه دارند، ماده سیاه‌رنگی را در آب پخش می‌کنند تا از دید دشمن پنهان باشند. مورچه نیز برای کشتن یا آسیب رساندن به مورچه‌های دیگر، اسید فورمیک در هوا پخش می‌کند. مارها و عقرب‌ها نیز با نیش زهرآگین خود سبب کشتن یا صدمه زدن به سایر جانوران می‌شوند؛ بنابراین شاید استفاده از عوامل شیمیایی در جنگ‌ها با الهام از حیوانات بوده باشد.

با ارسال گزارش تکان‌دهندۀ بازرسان سازمان ملل به شورای امنیت و تأثر جامعۀ جهانی از قربانی شدن هزاران نفر از مردم بی‌گناه با سلاح‌های غیرانسانی، شورای امنیت مجبور به اقدام علیه جنایات رژیم عراق شد. بالاخره شورای امنیت در تاریخ ۲۶ اوت ۱۹۸۸ (۴ شهریور ۱۳۶۷) در جلسه شماره ۲۸۲۵ خود طرح قطعنامه‌ای را که توسط آلمان فدرال، ایتالیا، ژاپن و انگلستان پیشنهادشده بود، زیر عنوان قطعنامه ۶۲۰ تصویب کرد و در آن برای اولین بار از ایران به‌عنوان قربانی سلاح‌های شیمیایی در جنگ نام برد و خواستار کنترل صادرات مواد شیمیایی مورداستفاده در ساخت سلاح شیمیایی و نیز واکنش سریع در مقابله با کاربرد این سلاح‌ها در آینده شد. امّا چه سود که این قطعنامه پس از پایان جنگ صادر شد.

نقطۀ اوج و تکان‌دهندۀ استفاده از سلاح‌های شیمیایی علیه مردم غیرنظامی در مناطق مسکونی ایران در شهر «سردشت» و در هفتم تیرماه ۱۳۶۶ رخ داد. علاوه بر این شهر روستاهای اطراف بانه، شهر حلبچه در کردستان عراق (با کشتار بیش از ۵۰۰۰ نفر از مردم)، روستاهای اطراف مریوان، شهر نودشه، روستاهای اطراف سرپل ذهاب و شهر اشنویه نیز هدف حملات شیمیایی عراق واقع شدند. در این حمله‌ها به‌طور بی‌سابقه‌ای از انواع عوامل شیمیایی جنگی علیه مردم روستاها و شهرهای مرزی استفاده شد. تنها دریکی از این حمله‌ها که در ۶۶/۱۲/۲۸ در منطقه مریوان رخ داد، روستاهای منطقه «قلعه جی» تا «دزلی» با بیش از ۳۰۰ بمب شیمیایی مورد هدف قرار گرفت و به روستاهای کوچک قلعه جی بیش از ۱۱ بمب شیمیایی اصابت کرد. رژیم عراق همچنین در ماه‌های پایانی جنگ به‌صورت رسمی تهدید کرد که به‌زودی شهرهای بزرگ ایران ازجمله تهران را با موشک‌های مجهز به کلاهک شیمیایی موردحمله قرار خواهد داد. با تداوم این تهدیدها برنامه‌هایی برای دفاع غیرنظامی و آموزش مردم جهت آمادگی در مقابل حملات شیمیایی احتمالی به اجرا درآمد.

تردیدی نیست که ایران از زمرۀ مظلوم‌ترین قربانیان بمب‌های شیمیایی بود؛ زیرا سیطرۀ جهانی رسانه‌های غربی مانع از انتشار اخبار جنایت‌بار حمله‌های شیمیایی رژیم بعث می‌شدند. به اعتراف دکتر شیزو کو سویا، رئیس انجمن صلح ژاپن، اگرچه در زمان جنگ ۸ ساله خبرهایی از ایران می‌رسید، اما هیچ‌گاه خبری از بمباران‌های شیمیایی به جهانیان نرسید و بشر از فجایعی که در ایران اتفاق می‌افتاد بی‌خبر ماند. پشتیبانی قدرت‌های بزرگ از رژیم عراق در جنگ تحمیلی موجب می‌شد نه جامعه بین‌المللی و نه نهادهای بین‌المللی تمایلی به پاسخگویی و رسیدگی به شکایت ایران نداشته باشند و با تأخیرهای عامدانه خود می‌کوشیدند آثار سلاح‌های شیمیایی از مناطقی که مورد حمله قرارگرفته بودند، زدوده شود و بدین ترتیب شکایت ایران بلا موضوع گردد.

چرا افرادی را که شیمیایی شدند، نمی‌کشند و اجازه می‌دهند این‌همه درد و رنج را تحمل کنند

فهمیدم که اوهم مصدوم شیمیایی است. ۲۴ سال سن داشت، در سن دو یا سه‌سالگی گرفتار چنین وضعیت اسفناکی شده بود. یک کودک بی‌گناه و بی‌اطلاع از همه‌چیز.

بدتر و بیش‌تر از همه‌ی این موارد آنچه روحم را آزار می‌داد، این بود که وقتی موضوع تحقیقم را سر کلاس مطرح کردم، خیلی از همکلاسی‌هایم حتی اطلاع نداشتند که سردشت مورد حمله بمباران شیمیایی قرارگرفته، درحالی‌که حتی مردم خود این کشور از چنین فاجعه‌ی هولناکی اطلاع ندارند، که چه بلایی برسر یکی از شهرهای کشورشان آمده آن‌هم حادثه‌ای به این مهمی چه انتظاری می‌توان از مردم کشورهای خارجی داشت؟

به امید صلح و دوستی و جهانی عاری از سلاح‌های کشتارجمعی، در تمام دنیا

گویا قبل از این‌که بمباران شیمیایی شود، یعنی چند لحظه قبل از بمباران هواپیماهای رژیم بعثی، آن‌ها مانوری داده بودند تا این‌که مردم بیشتری به پناهگاه‌ها بروند و با بمباران شیمیایی حداکثر مردم دچار مصدومیت و کشته شوند

به‌طورکلی ایران در دوران جنگ تحمیلی، به مدت ۵ سال از مردادماه ۱۳۶۲ تا تیرماه ۱۳۶۷ موردتهاجم جدی شیمیایی عراق قرار گرفت.

اولین گزارش استفاده از سلاح شیمیایی در جنگ ایران و عراق به تاریخ ۱۳۵۹/۱۰/۲۳ در منطقه‌ی هلاله و نی‌خزر (حوالی میمک) مربوط می‌شود که در جریان این حمله رژیم عراق از گاز تهوع‌آور استفاده کرد. پس‌ازآن در مرداد ۱۳۶۲ در منطقه عملیاتی والفجر ۲ پیرانشهر و حاج عمران و در آبان ۱۳۶۲ در منطقه والفجر (پنجوین) رژیم عراق از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد. اولین حملۀ گستردۀ شیمیایی رژیم عراق در اسفندماه ۱۳۶۲ در منطقه عملیاتی خبیر و جزیرۀ مجنون با استفاده از گاز خردل و عوامل اعصاب انجام شد و پس‌ازآن در اسفند ۱۳۶۳ در منطقه عملیاتی بدر حملات وسیع شیمیایی عراق علیه ایران منجر به تلفات وسیع در رزمندگان ایرانی گردید.

درواقع، کشور ایران در طول دوران ۸ سالۀ جنگ بیش از ۳۰۰ بار موردحملۀ انواع مختلف سلاح‌های شیمیایی قرار گرفت.

ما در سطح بین‌المللی توانستیم با به‌دست آوردن دو کرسی از سازمان منع سلاح‌های شیمیایی به عضویت آن در آییم و از آن زمان هر ساله در جلسات این سازمان شرکت داریم.

اعضاء یک خانواده که منزلشان در ۵ متری محل اصابت بمب بود (خانواده شهید اسدزاده) شامل سه پسر ۴، ۱۴ و ۱۶ ساله نیز سه دختر ۶، ۱۸ و ۲۲ ساله و پدر و مادر آن‌ها، ظرف مدت ۱۰ روز به‌تدریج به شهادت رسیدند. تنها بازمانده‌ی این خانواده، پسری بود که در زمان حادثه در کرمان خدمت سربازی را می‌گذرانید.

بیشتر افراد اطراف سرچشمه و کوچه‌ی شهدا که خانواده‌هایی مثل اسدزاده، کریمی واحد، جنگ دوست که متأسفانه ۴۷ نفر در آن کوچه زندگی می‌کردند، و به بیمارستان‌های شهرهای اطراف اعزام‌شده بودند، شهید شدند.

بیش از ۹۰ درصد شهدا در بیمارستان‌های هم‌جوار ازجمله بانه، تبریز، تهران و ۲۹ تن در خارج از ایران (اسپانیاو ایتالیا) جان دادند.

"از شهر ۱۲۰۰۰ نفری سردشت طبق آمارهای رسمی (بر اساس گفته‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه مردادماه سال ۱۳۸۲) ۸۰۲۵ نفر مصدوم شدند، یعنی بیش از ۶۶% مردم که این آمار شامل مصدومان خفیف نیز می‌شد.

حداقل ۴۵۰۰ نفر از مصدومان نیاز به درمان داشتند.۳۰۰۰ نفر آن‌ها در خود شهر به‌طور سرپایی درمان شده و سپس در روستاهای مجاور مدتی را سپری کردند تا آلودگی شهر کاملاً مرتفع گشت. مابقی مصدومان که ۱۵۰۰ نفر می‌شدند در حال وخیم‌تری بوده و نیاز به بیمارستان داشتند و لذا به خارج از سردشت اعزام شدند.