بریده‌هایی از کتاب کمرویی، خجالت، جسارت و ابراز وجود، اضطراب اجتماعی، مهارت‌های اجتماعی، در کودکان، نوجوانان و بالغین

بجای اینکه به تاریکی لعنت بفرستید، برخیزیدو شمعی روشن کنید

در مواقعی که دور هم هستید (مثلاً موقع صرف شام) سعی کنید به مرور زمان هر کس چیزهای جالبی را که در طول روز برایش اتفاق افتاده به دیگران بگوید و یا در مورد بعضی از مسائل هر یک از افراد خانواده نظر خود را ابراز کند. به کودک خود دروغ نگویید و چیزی را از او کتمان نکنید و بر حسب سن، میزان درک او و موضوع، با او باز و صادق باشید. برای مثال اگر با همسرتان حرفتان شده است و فرزندتان می‌گوید «مامان ناراحت هستی؟ نگویید: نه چیزیم نیست». بگویید: «آره پسر/ دختر گلم! یه کم ناراحت و عصبانی هستم ولی از اینکه تو اینقدر باهوش هستی و فهمیدی و به فکر من هستی خوشحالم و ناراحتی‌ام یه خورده بهتر شد و ...» در دادن قول بسیار دقیق باشید و بدون هیچ عذر و بهانه‌ای آنها را بدون هیچ کم و کاستی عیناً برآورده کنید.

امروز همان فردایی است که دیروز منتظرش بودید.

مهمترین عارضه خجالتی و گوشه‌گیری، درونی کردن مشکلات است که می‌تواند به صورت کاهش حرمت نفس، اضطراب، تنهایی و حتی افسردگی بروز کند.

در بسیاری از موارد شکست پلی است به سوی موفقیت و این مردگانند که هرگز اشتباه نمی‌کنند (نامه نانوشته غلط ندارد). من تمام تلاشم را در رسیدن به آرزوها و اهدافم انجام می‌دهم و نتیجه هر آنچه باشد خواهم پذیرفت ( زیرا بسیاری از چیزها خارج از قدرت اراده، خواسته، توان و کنترل من هستند). ریسک کنید

زندگی با همه وسعت خویش مسلک ساکت غم خوردن نیست حاصلش تن به قضا دادن و پژمردن نیست اضطراب و هوس و دیدن و نادیدن نیست زندگی خوردن و خوابیدن نیست زندگی جنبش و جاری شدن است زندگی کوشش و راهی شدن است از تماشا گه آغاز حیات تا به جایی که خدا می‌داند

۱) دست از مقایسه و مسابقه بردارید: هر کس در دنیا تک و بی‌نظیر است و همانند و مشابه ندارد. اگرچه مقایسه و مسابقه می‌تواند عاملی برای حرکت و انگیزه‌ای برای پیشرفت باشد ولی در اکثر موارد مخرب و زیانبار است. بایستی سعی کرد که خوب خود شد نه خوب دیگران؛ رکورد خودمان را بشکنیم نه رکورد دیگران را؛ برای خودمان زندگی کنیم نه برای دیگران.

خود ما مسئول و مقصر هستیم

نکته: دبیران دبیرستانی بایستی با ده نوع اختلال شخصیتی نیز آشنا باشند. توجه: در دوران دبستان پذیرش، تأیید و تحسین دانش‌آموز توسط معلم بیش از نقش والدین در تقویت حرمت نفس و اعتماد به نفس کودک اثرگذار است واغراق نخواهیم کرد اگر بگوییم معلمین تعیین کننده وضعیت سلامت روانی اجتماعی نسل آینده هر جامعه‌ای هستند.

. در واقع تقریباً تمامی مشکلات و اختلالات شخصیتی و روانی (اضطراب، عصبانیت، حسادت، شرم مسموم، ظلم‌پذیری، خشونت، بردگی، بندگی، تجاوز، اعتیاد، انحطاط اخلاقی، خودکشی، پارونوئید، اسکیزوفرنی)، روابط اجتماعی یا رمانتیک متزلزل، شکست‌های تحصیلی یا شغلی و حتی بسیاری از مشکلات جنسی به نحوی یا ریشه در حرمت نفس پایین دارند و یا مرتبط با آن هستند.

تا سنین ۳ سالگی وظیفه پدر و مادر است که تمامی تمهیدات لازم برای ایمنی و آزادی عمل کودک را بکار ببندند و به تذکر و مقررات پناه نبرند (از جمله گذاشتن حفاظ برای تمامی پریزها، دور از دسترس قرار دادن چیزهای خطرناک، به گنجه بردن تمامی چیزهای شکستنی در دسترس، جایگزین کردن ظروف فلزی یا نشکن به جای ظروف چینی و شیشه‌ای، تعبیه قفل ایمنی برای درب آشپزخانه و ...). یک صندوقچه یا گنجه مخصوص نگهداری وسایل و چیزهای مهمش تهیه کنید و در اختیار او بگذارید.

فرزند آدمی در اوایل در یک حالت وحدت وجود قرار دارد. بدین معنی که او، دیگران و دنیای پیرامونش همگی جزئی از یک واحد هستند و از طریق حس‌های خود (و از جمله گریه کردن) با دیگر اجزاء و دنیای پیرامون خود ارتباط برقرار می‌کند. اما با گذشت زمان و تکامل سیستم مغزی و فیزیکی، درمی‌یابد که او نه جزئی از یک کل، بلکه خود موجودی مستقل و متفاوت است. این حس و ادراک از حوالی ۱۵ تا ۱۸ ماهگی شروع به شکل‌گیری می‌کند و تقریباً تمامی کودکان تا سن ۲۴ ماهگی به خودآگاهی می‌رسند و از «ما» به «من» (و مال من) تبدیل می‌شوند. حال در همین حوالی، در حالی که توانایی‌هایی هم به دست آورده است (صحبت کردن، راه رفتن، بازی کردن، تعامل با پیرامون خود و ...) شروع به شناختن خود می‌کند و در این جا است که اولین پایه‌های شخصیتی، یعنی حرمت نفس شروع به ساخته شدن و شکل‌گیری می‌کند و تا اواخر بلوغ به یک سطح نسبتاً پایداری می‌رسد

برای مثال اگر می‌خواهید با او به زمین بازی بروید، می‌توانید دو نوع کفش و لباس مناسب که حدس می‌زنید کودک دوست خواهد داشت را به او نشان دهید و بگویید دوست دارد کدام را برای رفتن به پارک بپوشد. حتی اگر کودک خواست کفش لنگه به لنگه بپوشد با او مخالفت نکنید و فقط توضیح مختصر در مورد تناسب بدهید. نقش حمایتگری شما این است که دو لنگ دیگر را نیز با خود ببرید تا در صورت پشیمان شدنش استفاده کند (لطفاً در این زمان هیچ کلام و رفتاری در مورد اشتباه کردن کودک و حق به جانب بودن خودتان ابراز نکنید. زیرا کار او نوعی خلاقیت است و حتی بایستی کودک به نحوی تحسین شود).

هراز گاهی نیز برنده باشید: اگر چه برنده شدن فرزند در بازیها اعتماد به نفس‌اش را افزایش می‌دهد ولی هرازگاهی اجازه دهید او نیز بازنده شود. در زمان برنده‌شدنتان بگویید من خوش‌شانس بودم و به او بگویید تلاش و بازی خوبی کرد. در زمان بازنده شدنتان به او تبریک بگویید و ابراز کنید که در نوبت بعدی تلاش بیشتری خواهید کرد.

- به کودک توضیح دهید که تمسخر، توهین و تحقیر تجاوز به حقوق دیگران و غیرمجاز است و افرادی دست به چنین کاری می‌زنند که خود در درون احساس حقارت و کم‌ارزشی می‌کنند و برای تخفیف چنین احساسی از این حربه استفاده می‌کنند. - از طریق بازیهای ایفاء نقش، طریقه برخورد با چنین بدرفتاری بطور عملی آموزش داده و تمرین شود. - به کودک توضیح دهید که هدف فرد متخاصم یا فحاش بر آشفته کردن و یا ترساندن طرف مقابل است و معمولاً بهترین واکنش رفتاری در برابر چنین افرادی بی‌توجهی و نادیده گرفتن آنهاست و خشمگین شدن یا ترس باعث جریحه‌دارتر شدن متخاصم می‌شود. - به کودک بیاموزید که در این شرایط با قامت و ظاهری جدی و صدایی قوی و استوار از فرد متجاوز بخواهد که عمل خود را متوقف کند. - گاهی شوخ طبعی می‌تواند بسیار کمک کننده باشد (مثلاً اگر فردی برای تمسخر بگوید «زرشک» می‌توان گفت: «آبش خوشمزه‌تر

-کودک مورد بی‌محلی دوستش قرار می‌گیرد: «من دلم می‌گیره (احساس) وقتی نمی‌خوای با من صحبت کنی (عامل). چون فکر می‌کردم با هم دوست هستیم (چرایی). - به کودک گفته می‌شود که بایستی شکلاتش (یا مدادش و ...) را بدهد در غیر اینصورت مورد اذیت قرار خواهد گرفت: «من از اینکه تهدید می‌کنی عصبانی هستم و کسی حق نداره به زور از کسی چیزی بخواد». - دوست کودک با سر به سر گذاشتن یا خواسته‌های نابجا موجب اختلال در کار او می‌شود: «من احساس درماندگی می‌کنم چون رفتارت باعث هواس پرتی من می‌شه و نمی‌تونم کارم رو انجام بدم». - دوست او اعتیاد پدرش را به دیگران بیان می‌کند: «من احساس تأسف و یأس می‌کنم که اعتیاد پدرم رو به دیگران میگی. چون فکر می‌کردم میشه به تو اعتماد کرد». - کودک مورد تمسخر و ریشخند قرار می‌گیرد: «من احساس شرم و خجالت می‌کنم وقتی به من می‌خندی و خندیدن به دیگران کار درستی نیست».

- تا زمانیکه مسئله زورگویی و سوء استفاده و یا در شرف برخورد فیزیکی وجود ندارد در بازی کودکان با هم دخالت نکنید و فقط از دور نظارت غیرمستقیم و دائمی داشته باشید. اجازه دهید تا کودکان خود بیاموزند چگونه با اختلافات و مسائل برخورد کنند و آنها را مرتفع کنند. - در مورد تجربیات خوب فرزندتان با همبازی‌هایش صحبت کنید. - نقش مهدکودک و کودکستان در پرورش کودک دست کمی از نقش خانواده ندارد. در انتخاب چنین مراکزی بسیار دقیق و حتی کمی وسواسی عمل کنید

- در اولین فرصت ممکن موضوع را با یک فرد بالغ مطمئن (معلم، ناظم و ...) در میان بگذارد (خصوصاً اگر درگیری فیزیکی رخ داده باشد). - از قرار گرفتن در موقعیت و مکانهای بروز زورگویی و درگیری تا حد امکان دوری کند. - در صورت امکان سعی کند با دوست یا دوستان و یا گروه خود باشد و از تنها ماندن دوری کند. - گاهی همراهی دوست یا خواهر/ برادر بزرگتر یا تنومندتر و در صورت لزوم متوقف کردن فرد زورگو و پرخاشگر کمک کننده خواهد بود. - اگر واقعه در مدرسه رخ داده باشد بایستی قضیه با معلم، ناظم و یا مدیر مدرسه در میان گذاشته شود و از آنها خواسته شود تا محیط امنی برای دانش‌آموزان بوجود آورند و اگر قادر به این کار نیستند، مدرسه فرزندتان را تعویض کنید. - خود را با کودک زورگو و یا والدین او درگیر نکنید (مگر اینکه هیچ انتخاب دیگری نداشته باشید).

تفاوتها را متذکر شوید: به کودک توضیح دهید همانطور که حتی میان اعضاء خانواده تفاوت وجود دارد افراد در سلیقه‌ها، آرزوها، ارزشها، نظرات و عقاید نیز با هم بسیار متفاوت هستند و برخی از افراد با هم جوش نمی‌خورند و عدم تمایل فردی به برقراری ارتباط یا دوستی و غیره به منزله بد بودن طرف مقابل نیست و فقط تفاوت در سلیقه و ذائقه وجود دارد.

چگونه از پیامهای «من» استفاده کند: بایستی از طریق تمرین (خصوصاً بازیهای نمایشی) در شرایط و موقعیتهای نامناسب با دیگران به کودک آموزش داد تا نظر و احساس خود و علت و چرایی آن را از طریق بکار بردن جملات اول شخص با حفظ آرامش و با جدیت و صلابت ابراز کند. چند مورد از این موقعیتها و ابراز خود به قرار زیر هستند:

خلق و خوی کودکان در دوران خردسالی تعیین کننده وضعیت و خصیصه‌های آنها در دوره‌های بعد زندگی‌شان نیست. زیرا عوامل محیطی (خانواده، هم‌سن و سالان و ...) در شکل‌گیری نهایی شخصیت و ویژگی‌های افراد بسیار مهم هستند.

برای سلامت ذهن و شخصیت آدمی چهار چیز بایستی در حد تعادل با هم برآورده و فراهم شوند: (۱) سیستم فکری سالم، پایدار و منسجم؛ (۲) لذت بردن؛ (۳) تعلق و ارتباط؛ (۴) حرمت نفس نسبتاً بالا. هر چهار نیاز فوق لازم و ملزوم یکدیگر هستند و هرگاه یکی از آنها از تعادل خارج شود، سه جزء دیگر نیز تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. لذا برای افزایش حرمت نفس بایستی در هر چهار زمینه و در حد تعادل کارکرد

در پیوند عاطفی امنِ مادر- کودک بو، صدا، چهره و تماس مادر (از جمله نوازش) باعث افزایش ترشح هورمونها و مواد شیمیایی عصبی خاصی (از جمله اکسی‌توسین و وازوپرسین) در مغز کودک می‌شود. این مواد مدارهای عصبی مرتبط با عواطف منفی (درد، ترس، خشم) را در یک سطح سالم و مناسب تنظیم می‌کند