بریده‌هایی از کتاب آهسته بشتاب

در فرهنگی که دم‌دست‌بودن، راحتی و سرعت را می‌پسندد، تفکر نقادانه روزبه‌روز کمیاب‌تر می‌شود، چراکه تربیت تمام ابعاد تفکر نقادانه نیازمند صبوری و تلاش بسیار است. بیشتر ما خیال می‌کنیم تفکر نقادانه را به کار بسته‌ایم، اما اگر با خودمان روراست باشیم، درمی‌یابیم که خیلی کم‌کارتر از آنیم که می‌پنداریم. باور داریم که «بعداً» برایش وقت می‌گذاریم، بعداً، همان زباله‌دان نامرئی نیات ازدست‌رفته.

سرگردانی فکری و تعصب نسبت‌به طرز تفکری که سؤال را روا نمی‌دارد خطرات نشسته در کمین تفکر نقادانهٔ تمام ما هستند.

لویی پاستور، در یکی از مشهورترین بیاناتش دربارهٔ دستاوردهای علمی، می‌نویسد «اقبال فقط سراغ ذهن آماده می‌آید».

آلبرت آینشتاین می‌گفت نظریه‌هایی که از دنیا داریم تعیین می‌کنند چه می‌بینیم. در خواندن نیز همین‌طور است. باید گنجینهٔ خاص خودمان از فکت‌ها را داشته باشیم تا اطلاعات جدید را، فارغ از رسانه‌اش، ببینیم و ارزیابی نماییم.

بصیرت شمه‌ای آنی از گنجینهٔ عظیم دانش ناشناخته در مغز است. قشر مغز یکی از رازهای خود را می‌گشاید.

لازم است برای تقویت و استفاده از مهارت‌های پیچیدهٔ قیاسی و استنباطی‌مان تلاش مداوم به عمل آوریم، فقط در این صورت است که می‌توانیم شبکه‌های عصبی زیربنای آن مهارت‌ها را حفظ کنیم و همچنان تحلیلگران اندیشمند و نقادِ دانش باشیم، نه مصرف‌کنندگان منفعل اطلاعات.

«وضعیت کنونی ظاهراً حل‌وفصل‌شدنی نیست. اما باید تلاش کنیم، باید "پاسداران خصائل کتاب" باشیم».

هریک از ما چیست جز ترکیبی از تجربیات و اطلاعات و کتاب‌هایی که خوانده‌ایم ... هر زندگی یک دایرةالمعارف است، یک کتابخانه است. ایتالو کالوینو

«حدسم این است که خودِ فناوریْ رمان را از بین نبرد ... اما ممکن است رمان‌ها از دور خارج شوند ... وقتی چنین اتفاقی بیفتد، جامعهٔ ما اسیر توحش و زمختیِ افرادی می‌شود ... که هرگز نمی‌توانند ما یا همدیگر را درک کنن

ماکیاولی در سال ۱۵۱۳ در نامه‌ای به فرانچسکو وِتّوریِ دیپلمات می‌نویسد: از سخن‌گفتن با آنان خجلت ندارم و دلیل اعمالشان را از ایشان می‌پرسم. آن‌ها نیز با مهربانی پاسخم می‌دهند؛ بسا مواقع که چهار ساعت می‌گذرد و من ملول نمی‌گردم، یکایک مشکلات را از یاد می‌برم، از فقر نمی‌هراسم، ترسی از مرگ ندارم، خود را کاملاً به دست آنان می‌سپارم.

مغز - وسیع‌تر است از آسمان - چه - اگر کنار همشان بگذاری - یکی در خود گیرد آن دیگری را به‌راحتی - و تو را - نیز. مغز ژرف‌تر است از دریا - چه - اگر کنار همشان بگذاری یکی جذب کند آن دیگری را - چنان‌که اسفنج - [آبِ] دلو را - مغز هرآینه هم‌وزن خداست - چه - اگر به برابری وزن- کنار همشان بگذاری تفاوتی اگر باشد - چنان خواهد بود - که تفاوت هجا از صدا.

سرخ‌پوست‌های آمریکایی داستانی بسیار ساده و بسیار نغز دارند که همیشه در خاطرم نقش بسته است. در این داستان، پدربزرگی به نوهٔ جوانش درس زندگی می‌دهد. به پسرک می‌گوید در هر فردی دو گرگ وجود دارد که در سینه‌اش زندگی می‌کنند و همیشه با یکدیگر در نزاع‌اند. گرگ نخست بسیار پرخاشگر است و با دنیا سرِ خشونت و نفرت دارد. گرگ دوم آرام و سرشار از روشنی و عشق است. پسرک با نگرانی از پدربزرگ می‌پرسد کدام گرگ برنده می‌شود. پدربزرگ پاسخ می‌دهد «هر کدام که خوراکش بدهی».

همچنان کتاب‌های زیادی می‌خریدم، اما روزبه‌روز بیشتر این‌طور می‌شدم که صرفاً لای صفحاتشان می‌ماندم و دیگر مثل سابق از طریقشان به دنیاهای دیگر سفر نمی‌کردم. از یک زمانی که نمی‌دانم دقیقاً کِی بود، هدفم از مطالعه شد مطلع‌شدن، نه غرقگی؛ سفر به دنیاهای دیگر هم که کلاً تعطیل شد.

جداسازی حقیقت از کذب نیازمند زمان، سواد رسانه‌ای و ذهن آزاداندیش است. فرهنگ پرتفرقه و آکنده از حواس‌پرتی امروز از تمام این جنبه‌ها دچار فقر است.

ادراک زیبایی، چه در خواندن و چه در هنر، مثل بصیرت، ریشه در بسیاری از همان قابلیت‌هایی دارد که ژرف‌خوانی را تشکیل می‌دهند. و باز هم مثل بصیرت، فقط مدت‌زمانی که به این قابلیت‌ها اختصاص می‌دهیم ادراک ما از زیبایی را قادر می‌سازد به حدی «جان بگیرد» که بتوانیم بیشتر ببینیم، دریابیم و بفهمیم