بریده‌هایی از کتاب روان

روان‌شناسی مدرن مفهومی مکانیکی از حیات ذهنی را می‌پذیرد و نگرشی مادی‌گرایانه، تکاملی و علّی بدان دارد؛ مادی‌گرایانه یعنی ذهن را پدیده‌ای فیزیکی می‌داند، تکاملی یعنی ما را محصول روند تکامل زیست‌شناختی می‌بیند که تا حد زیادی با انتخاب طبیعی شکل گرفته است و علّی یعنی افکار و اعمال آدمی را محصول نیروهای ژنتیکی، فرهنگی و تجربهٔ شخصی او قلمداد می‌کند.

جرمی بنتام، فیلسوف [انگلیسی]، می‌گوید، وقتی سخن از مسائل اخلاقی به میان می‌آید، سؤال وارده این نیست که آیا وجودی قادر است استدلال یا صحبت کند، بلکه این است که آیا می‌تواند رنج بکشد یا نه. (۲) رنج کشیدن نیازمند خودآگاهی است.

«ما جهان را نه آن‌گونه‌ای که هست، بلکه به‌گونه‌ای می‌بینیم که خود هستیم.»

گویی تا پیش از فروید هرگز خودمان را نمی‌شناختیم.

اگر بخواهیم خلاصه‌ای فشرده از نحوهٔ سازوکار انتخاب طبیعی برای موجودی نظیر خودمان را ارائه دهیم، منطق کلی بدین‌ترتیب خواهد بود: در بدن حیوانات تنوع‌هایی وجود دارد و این وضع تا حدی به‌سبب جهش‌های ایجادشده در ژنوم ما و تا حدی به‌سبب بُر خوردن ژن‌هایمان طی فرایند جفت‌گیری رخ داده است. این تنوع بر سرنوشت حیوانات تأثیر می‌گذارد و سبب می‌شود تا برخی از آن‌ها بیش از سایرین تولیدمثل کنند. چنین وضعی هم موجب می‌شود تا ژن‌هایی که با افزایش احتمال موفقیت باروری -تناسب- مرتبط‌اند در نسل بعدی رایج‌تر شوند و بنابراین جمعیت به‌نحوی تکامل یابد که شامل آن دسته حیواناتی باشد که سازگاری بهتری با محیط خود دارند.

روان‌شناسانی از فروید گرفته تا فستینگر روش‌های حیله‌گرانه‌ای را توصیف کرده‌اند که ذهن انسان به‌واسطهٔ آن‌ها برخی اطلاعات را نادیده می‌گیرد، پررنگ می‌کند، بازآرایی می‌کند و طی نبرد بی‌پایان خود علیه پیامدهای عاطفی ناشی از رویدادهای منفی، تغییرشان می‌دهد.

وجه منفی ایدهٔ جمجمه‌شناسی این بود که می‌گفت هرچه نواحی مختلف مغزی بیشتر مورد استفاده قرار بگیرند بزرگ‌تر نیز می‌شوند و برآمدگی‌هایی روی سطح جمجمه ایجاد می‌کنند. گال مدعی بود که یک متخصص جمجمه‌شناسی قادر است دست‌های خود را روی جمجمهٔ افراد بگذارد و بدین‌ترتیب در باب ویژگی‌های شخصیتی آنان اطلاعاتی به دست آورد. در آن دوران، جمجمه‌شناسی به‌راستی متداول شده بود. کارل مارکس به جمجمه‌شناسی باور پیدا کرده بود و گاه با دستانش سر میهمانان خود را بررسی می‌کرد. ملکه ویکتوریا نیز مجذوب جمجمه‌شناسی شده و جمجمه‌شناسانی را برای بررسی جمجمهٔ فرزندانش استخدام کرده بود.

مقالات عامه‌پسند به‌نحوی اغراق‌آمیز تفاوت میان نیمکره‌های مغزی را به تصویر کشیده‌اند. پدیده‌ای تحت عنوان افراد "راست‌مغز" و افراد "چپ‌مغز" وجود ندارد، بلکه اغلب کارکردهای مغزی در هردو نیمکره پراکنده شده‌اند.

فرانک کیل، همکارم در دانشگاه ییل، برخی از شاخص‌ترین وجوه ذات‌گرایی در کودکان را معرفی کرده است. (۲۴) او تصاویری از مجموعه تغییراتی را به کودکان نشان داد، مثل تصویر یک خارپشت که با عمل جراحی به یک کاکتوس تغییر شکل داده بود یا سگی واقعی که به‌شکل یک اسباب‌بازی به نظر می‌رسید. یافتهٔ اصلی او این است که کودکان نمی‌پذیرفتند که تغییرات ماهیتی بنیادی داشته‌اند و صرف‌نظر از ظاهر این حیوانات، هنوز آن‌ها را خارپشت یا سگ قلمداد می‌کردند. تنها وقتی به کودکان گفته شد که تغییرات درون حیوانات رخ داده -باطن حیوانات تغییر کرده است- آنان متقاعد شدند که چنین تغییراتی به‌منزلهٔ تغییر در طبقه‌بندی حیوانات است.

اگر هنگام مطالعه اندکی مست باشید، درصورت مستی حین جلسهٔ امتحان، اطلاعات را بهتر به خاطر می‌آورید؛

پس جمع‌بندی ما در اینجا ماهیتی سه‌وجهی دارد. نخست اینکه ما می‌توانیم از جهاتی مهم غیرمنطقی عمل کنیم. دوم اینکه این منطق‌گریزی در شرایط غیرطبیعی و طی مواجهه با مواردی که ذهنمان برایشان تکامل نیافته‌اند، با احتمال بیشتری نمایان می‌شود. و سوم اینکه در چنین مواردی کماکان ما از ظرفیت عملکرد بهتر برخورداریم.

فراتحلیلی که به‌تازگی انجام شده، پنجاه و یک مطالعهٔ این‌چنینی را بررسی کرده و شواهدی نیرومند یافته است مبنی بر اینکه: لیبرال‌ها و محافظه‌کاران بیشتر براساس حمایت از باورها و وابستگی‌های سیاسی‌شان به یک جمع‌بندی علمی یا سیاست پیشنهادی واکنش می‌دهند تا براساس شایستگی‌های واقعی این جمع‌بندی‌ها و سیاست‌ها. (۲۶) به نظر می‌رسد که ذهن سیاسی ما همسو با سخن نقل‌شده از آناییز نین در فصل پیشین عمل می‌کند: «ما جهان را نه آن‌گونه‌ای که هست، بلکه به‌گونه‌ای می‌بینیم که خود هستیم.»

نظریه‌ای جدیدتر می‌گوید که مغز به دنبال: به حداقل رساندن خطای پیش‌بینی است. منشأ این نظرْ نظریهٔ پردازش پیش‌بینی‌کننده (یا PP) است. (۳۳) ایده این است که ما مشتاقیم تا به‌طور فزاینده پیش‌بینی‌هایی صحیح از امور جهان ارائه دهیم. ما پیش‌تر، هنگامی‌که در باب ادراک گفت‌وگو می‌کردیم، به این موضوع اشاره کردیم. تمامی تجارب بصری با انواعی از فرضیه‌های ذهنی فرد در مورد هدف دیداری وی همسویی دارند و هدف دستگاه بصری ارائهٔ حدسی صحیح برای برطرف‌سازی این حالت توأم با عدم قطعیت است.