بریده‌هایی از کتاب موج سوم

اين نظام بايد از بنيان دگرگون شود و نظام حكومتی جديدی به وجود آيد. به بيانی ديگر برای قرن بيست و يكم بايد دموكراسی جديدی خلق كرد.شما بهتر از ما می‌دانيد كه هيچ حكومتی، هيچ نظام سياسی و هيچ قانون اساسی و هيچ منشور يا دولتی نمی‌تواند جاودانه باشد

نخبگان، هرقدر هم كه روشنگر باشند، باز به تنهايی قادر به خلق تمدنی جديد نيستند. برای اين كار به نيروی همه انسانها نياز است.

عقده مسيحا به آن توهمی گويند كه معتقد است از طريق تغيير مرد (يا زنی) كه در رأس امور است، می‌توان جامعه را نجات داد.

فرهنگهايی كه طی هزاران سال در حالت خودكفايی مانده بودند و مواد غذايی مورد نياز خود را توليد می‌كردند، خواه ناخواه جذب نظام تجارت جهانی شدند و به اجبار، يا به دادوستد با اين نظام تن دادند يا به كلی محو و نابود شدند.

بدون فشار عظيم توده‌ها نبايد از رهبران سياسی امروز روسای جمهور و سياستمداران و سناتورها و اعضای كميته مركزی احزاب انتظار داشت كه نهادهايی را نفی كنند كه هرچند كهنه و منسوخ شده‌اند، ولی به آنها حيثيت و پول و قدرت كاذب (و نه واقعی) می‌بخشند.

نظام صنعتی مانند خودِ زندگی لحظه‌ای تلخ و شيرين در ابديت بود.

نوسازی جامعه را از هم‌اكنون آغاز كنيم، قبل از آنكه فروپاشی نظامهای سياسی موجود، حاكميت خودكامه چكمه‌پوشها را بر جامعه تحميل كند و از انتقال صلح‌آميز جامعه به دموكراسی قرن بيست و يكم جلوگيری نمايد.اگر از هم‌اكنون آغاز كنيم، شايد فرزندانمان بتوانند نه تنها نظام كهنه سياسی را نوسازی كنند، بلكه تمدن آينده را هم بسازند.

كار ديگر از نارضايتی و خشم گذشته است و شهروندان اكنون نسبت به رهبران سياسی و مقامات حكومتی خود عملا ابراز انزجار می‌كنند. آنان حس می‌كنند نظام سياسی كه بايد جامعه‌ای افسارگسيخته و تحول‌زده را هدايت كند، و بدان ثبات بخشد، اكنون خود از كنترل خارج شده است.

با اينكه ماركس به تلخی از سرمايه‌داری و امپرياليسم انتقاد می‌كرد، خود اعتقاد داشت كه نظام صنعتی پيشرفته‌ترين شكل جامعه است و ديگر جوامع نيز به نوبه خود به طرز اجتناب‌ناپذيری به سوی آن خواهند شتافت

اين جدايی توليد از مصرف كه معرف همه جوامع صنعتی يا موج دومی است، حتی در عمق روان ما و برداشت ما از شخصيت انسانی نيز اثر گذاشته است. چنين تصور می‌شود كه انگيزه رفتار سود است و رابطه انسانی نوعی معامله. به جای جامعه استوار بر تعلق خاطر به دوست يا خويشاوند، و به قبيله يا به فئودال، با موج دوم تمدنی پديدار شد كه بر پيوندهای قراردادی آشكار و صريح يا ضمنی و تلويحی مبتنی بود. حتی زن و شوهرهای امروزی زناشويی را نوعی قرارداد می‌دانند.

حكومت منتخب معادل سياسی كارخانه است. اين حكومت در واقع كارخانه‌ای است برای تصميم‌گيريهای جمعی انسجام‌دهنده و مانند بسياری كارخانه‌ها از بالا اداره می‌شود و نظير غالب آنان اكنون بيش از پيش فرسوده شده است و قربانی موج سوم رو به پيشرفت خواهد شد.

كار در كارخانه به كارگرانی نياز دارد كه به ويژه برای كار زنجيره‌ای به موقع سرِ كار حاضر شوند و از مقام بالا دستور بگيرند و بدون چون و چرا دستورها را اجرا كنند. و سرانجام كارخانه به زنان و مردانی نياز دارد كه غلام حلقه به گوش ماشين يا اداره باشند و كارهای بسيار يكنواخت و تكراری را بی‌چون و چرا انجام دهند.

اگر لحظه‌ای به عقب برگرديم و مطالب را خلاصه كنيم آنچه مشاهده خواهيم كرد تمدنی است كه به مقدار زياد به سوختهای فسيلی، توليد كارخانه‌ای، خانواده هسته‌ای، شركت سهامی، آموزش همگانی و رسانه‌های همگانی متكی است كه همه اينها بر پايه گسترش شكاف ميان توليد و مصرف بنا شده‌اند و همگی به وسيله گروهی نخبه كه وظيفه‌شان انسجام بخشيدن به كلّ نظام است، اداره می‌شوند. در اين نظام، حكومت منتخب معادل سياسی كارخانه است. اين حكومت در واقع كارخانه‌ای است برای تصميم‌گيريهای جمعی انسجام‌دهنده و مانند بسياری كارخانه‌ها از بالا اداره می‌شود و نظير غالب آنان اكنون بيش از پيش فرسوده شده است و قربانی موج سوم رو به پيشرفت خواهد شد.

طرح پرسش صحيح معمولا مهم‌تر از پاسخ صحيح به پرسش غلط است.

امروزه در سازمانها افراد زيادی هستند كه معمولاً كارهای اداری را به يك رئيس گزارش می‌كنند و گزارش پيشرفت كارها را هم به رئيس يا روسای ديگری ارائه می‌دهند. اين نظام به كاركنان امكان می‌دهد تا در آن واحد به بيش از يك كار و وظيفه معين بپردازند. و نيز جريان اطلاعات را تسريع می‌كند و از برخورد تنگ‌نظرانه يك واحد با مسائل جلوگيری كرده به سازمان كمك می‌كند كه پاسخگوی رويدادهای متفاوت و به سرعت در حال تحول باشد. اما در عين حال به نحوی فعال، نظارت مركزی را تضعيف می‌كند.

ساختار قدرت كه از خرده نخبگان، نخبگان، و ابرنخبگان تشكيل شده بود، در هيچ‌يك از كشورهای صنعتی واقعاً دگرگون نشد. در واقع نه تنها از قدرت نظارت نخبگان اجرايی كاسته نشد، بلكه ماشين رسمی انتخابات خود به يكی از ابزار مهم انسجام‌دهی تبديل شد كه اين نخبگان از طريق آن توانستند قدرت خود را حفظ كنند.

از تركيب اين دو، يعنی نظام سياسی منسجم و اقتصاد منسجم است كه ملت جديد به وجود آمده است.

سياستمدار بريتانيايی جوزف چمبرلن علناً اظهار داشت: «امپراطوری يعنی تجارت.»

آنچه لنين ناديده گرفت، اين بود كه بسياری از همان الزاماتی كه محرك كشورهای سرمايه‌داری صنعتی بود، در كشورهای سوسياليست صنعتی هم وجود داشت. آنان نيز بخشی از نظام پولی جهان بودند. آنان نيز اقتصاد خود را بر جدايی توليد از مصرف بنياد نهادند. آنان نيز برای برقراری ارتباط مجدد ميان توليدكننده و مصرف‌كننده به يك بازار (هرچند الزامآ متمايل به سود نبود) احتياج داشتند. آنان نيز برای تغذيه ماشينهای صنعتی خود به مواد خام خارج از كشور نياز داشتند

بشريت با جهشی كوانتومی و با عميق‌ترين خيزش اجتماعی و خلاقانه‌ترين نوسازی كه جامعه تاكنون به خود ديده، مواجه است. ما طرح تمدنی شگفت‌انگيز و نوين را می‌افكنيم كه درباره آن شناخت روشنی نداريم. اين معنای موج سوم است.

با وجود اين، با تشديد منازعه بزرگ، آنچه اتفاق خواهد افتاد به هيچ وجه اجرای جديد درامهای انقلابی گذشته نخواهد بود نه براندازی سازمان‌يافته حكومت به وسيله يك «حزب پيش‌قراول» در جلو و توده‌ها در پشت سر، و نه يك قيام توده‌ای خودانگيخته و عقده‌گشا با انگيزشهای تروريستی. خلق ساختارهای سياسی جديد تمدن موج سوم به هيچ وجه در قالب يك قيام سراسری تحقق نخواهد يافت، بلكه حاصل هزاران نوآوری و برخوردهايی است كه در حوزه‌های گوناگون و در مكانهای مختلف طی چندين دهه صورت خواهد گرفت.اين به معنی نفی امكان برخوردهای خشونت‌آميز در مسير حركت به سوی آينده نيست.

هر تلاشی كه در جهت خنثی كردن تورم يا از بين بردن بيكاری از طريق تخفيف يا افزايش مالياتها در سراسر كشور يا از طريق دستكاريهای پولی يا اعتباری يا ديگر سياستهای يك‌شكل و تفكيك‌نشده انجام گيرد، مطمئناً مشكلات را تشديد خواهد كرد.

اين كتاب بر اين فرض مبتنی است كه ما آخرين نسلی هستيم از يك تمدن كهن و اولين نسل از يك تمدن نوين و بسياری از سرگشتگيها، دلواپسيها و سرگردانيهای شخصی‌مان به طور مستقيم ناشی از تعارضی است كه در درون ما و در درون نهادهای سياسی‌مان و ميان تمدن رو به مرگ موج دوم و تمدن رو به تكوين «موج سوم» كه رعدآسا می‌آيد تا جای خود را باز كند، جريان دارد.

نيوتن در عالم هستی به جستجو پرداخت و به اين نتيجه رسيد كه كيهان همچون ساعتی عظيم است كه با همان نظم مكانيكی ساعت كار می‌كند

قدرتهای استعماری حس حقارت روانی عميقی به مردم شكست‌خورده القاء كردند كه تا امروز مانعی در راه توسعه اقتصادی و اجتماعی آنان محسوب می‌شود.

كامپيوترها ابر ـ انسان نيستند. آنان نيز می‌شكنند، خطا می‌كنند و حتی گاهی مرتكب اشتباهات خطرناك می‌شوند. و هيچ سحر و جادويی هم ندارند. مطمئناً «ارواح» و «جانها»ی محيط اطراف ما هم نيستند. با اين‌همه، به عنوان شگفت‌انگيزترين و حيرت‌آورترين پيشرفت بشری باقی خواهند ماند، زيرا آنها قدرت مغزی ما را تقويت كرده‌اند، درست همان‌طور كه تكنولوژی موج دوم قدرت عضلانی ما را وسعت بخشيد. ما هنوز نمی‌دانيم كه مغزهای ما، سرانجام ما را به كجا خواهندبرد.

هرگز سابقه نداشته كه اين‌همه افراد بشری در كشورهای گوناگون حتی افراد تحصيلكرده يا فرضاً فرهيخته تا اين حد از نظر فكری درمانده شده و در گردابی از انديشه‌های متعارض و آشفته و ناهماهنگ گرفتار آمده باشند. بينشهای متعارض، سپهر روانی ما را به شدت تكان داده‌اند. روزی نيست كه جريانهای فكری و علمی و تحقيقاتی و مذهبی تازه و زودگذری به وجود نيايد

روزگاری كه مثل بسياری از جوانان همسن خود در اواخر دوران نوجوانی ماركسيست بودم حالا بيش از ربع قرنی از آن گذشته است فكر می‌كردم به همه پاسخها دست يافته‌ام. طولی نكشيد تا فهميدم «پاسخهای» من غرض‌آلود و يك بعدی و كهنه بودند.

اعتراف به اينكه هيچ دانشی كامل و هيچ استعاره‌ای جامع نيست، خود نشانه كمال انسانی است. اين امر تعصب را درمان می‌كند. به مخالفان امكان می‌دهد تا به بخشی از حقيقت دست يابند، و به شخص اين موهبت را می‌بخشد كه به خطای خود پی ببرد.

تلاش ما برای راه‌يافتن به آينده ـيا حتی فهميدن امروز هنوز به علم تبديل نشده بلكه به صورت هنر باقی مانده است. پژوهش سيستماتيك به ما مطالب بسياری می‌آموزد. اما در آخر بايد به جای اجتناب از تضاد و تناقض، پذيرای آن باشيم. و از حدس و گمان و تخيل مدد بگيريم. و شهامت آن را داشته باشيم كه حداقل به طور آزمايشی، دو روش پژوهش علمی و تخيل را با هم تلفيق كنيم.