بریده‌هایی از کتاب شاهرخ مسکوب

«سی سال در حوضی کثیف و کوچک شنا کردن، هرچند بزرگ‌ترین ماهی آن باشی، رمقِ روحت را می‌گیرد.»

خواننده به‌اندازهٔ تولیدکنندهٔ اثر معنابخش است.

گرفتار در سیاهچاله‌ای در حال دست‌وپا زدن بود و بیزار از سیاست، تا زمانی که ادبیات را همچون ساحتی از امید کشف کرد و همچون پادزهری برای همهٔ آن دگم‌های ایدئولوژیک و سیاسی که روحش را مسموم کرده بودند: ادبیات بود که نجاتش داد.

در حاشیهٔ یکی از کتاب‌هایش، که امروز به دایرةالمعارف بزرگ اسلامی سپرده شده، این‌طور قلمی کرده: «گمان می‌کنند که این‌گونه ملتی می‌تواند به مقامی والاتر دست یابد. از این حقیقت که هیچ ملتی بدون تفکر به جایی نمی‌رسد، و از این اصل که زبان هم وسیله و هم انگیزهٔ تفکر است به‌کلی بی‌خبرند.» مسکوب زبان را نه مزین فکر و نه صرفاً ابزار هویت، بلکه از ارکان و پایه‌های هردو می‌دانست.

ابراهیم گلستان در مجلسی یک‌نفس مشغول بدگویی از فردوسی بود: «شاهرخ که خونسرد نشسته بود ناگهان از جا در رفت و با لحنی خشم‌آلود گفت: "ابراهیم، تو چه اصرار داری خود را احمق نشان دهی؟" این حرف کارگر افتاد و گلستان خاموش ماند.»

مسکوب عاشق زندگی بود، عاشق بیعار این «عجوزهٔ هزارداماد». به‌قول کامشاد، «می‌گفت هیچ دلم نمی‌خواست عارف بودم و پیش از مرگ می‌مردم. همین دنیای دون را متأسفانه بیش از عالم علوی می‌پسندم.»

اگر دلبستهٔ فرهنگ قدیم بود، برای امروز می‌خواستش، نه از سر سنت‌پرستی. خوب می‌دانست که سنتِ بدون نگاه به آینده خفه می‌شود و خفقان می‌آورد.

به‌قول دوستی، «یکی از درس‌های تاریخ این است که کسی از تاریخ درس نمی‌گیرد».

«شخصیت دوگانه‌ای داشت. پشت سر شاهرخی که مدام لیچار می‌گفت و مسخرگی می‌کرد شاهرخ دیگری پنهان بود، شاهرخی بسیار جدی. حال آنکه خودش به‌گفتهٔ خود از آدم‌های جدی بیزار بود که قیافه می‌گیرند و حرف‌های گنده می‌زنند و انگار از بشریت طلبکارند.»

شوخ‌وشنگی‌های او شاید سلاحش در پیکار با بُعد تراژیک زندگی بود.

گفت‌وگو با دوستانش گویی نور نجات‌دهنده‌ای بود در هوای مه‌آلود اطرافش

به‌قول کامشاد، «می‌گفت هیچ دلم نمی‌خواست عارف بودم و پیش از مرگ می‌مردم. همین دنیای دون را متأسفانه بیش از عالم علوی می‌پسندم.»

درون دنیای شگفتی زیست می‌کنیم، درون دنیای درخشان‌ترین امیدها و تیره‌ترین ناامیدی‌ها، برترین و پست‌ترین آرزوها.