بریده‌هایی از کتاب کج باوری

بعضی از انسان‌ها با استدلال‌های نامعقولی در ذهنشان نتیجه‌گیری‌هایی می‌کنند. این نتیجه‌ها -که یا در ذهن خودشان شکل گرفته یا آن‌ها را وام‌دار فردی مورد اعتماد هستند- به‌قدری رویشان اثر می‌گذارد که همهٔ ذهنشان را مشغول می‌کند. پس بحث‌هایی که در راستای باورهای جاافتاده‌شان باشد، فارغ از اینکه آن باورها برای خودشان باشد یا دیگران و اینکه آن بحث‌ها چقدر ساده یا حتی احمقانه باشند، باعث تأیید و تمجیدشان می‌شود. از سوی دیگر، هر بحثی بر خلاف آن باورها، هر قدر هم درست و منطقی باشد، باعث نفرت و خشم -یا حتی بیماری‌شان- می‌شود. این افراد با امثال خودشان مهربان‌اند، اما هرگز در برابر دیگران عقب‌نشینی نمی‌کنند؛ حتی به قیمت سرکوب یا ساکت‌کردن مخالف‌هایشان.

کسی که احساس طردشدگی می‌کند، ضوابط اخلاقی‌اش کم‌رنگ می‌شود؛ چه ضوابط اجتماعی مثل کمک به دیگران و چه ضوابط فردی مثل پول‌برداشتن بیشتر از حقش. باید اعتراف کنم که از دیدن این نتایج خیلی نگرانم. اگر این یافته‌ها را به قلمروی شبکه‌های اجتماعی تعمیم دهیم، که در آن آدم‌ها مدام تحقیر و طرد می‌شوند، می‌فهمیم چرا این‌قدر راحت اطلاعات غلط را منتشر و با دیگران بدرفتاری می‌کنند. قبلاً گفته‌ام، اما ارزش تأکید را دارد: وقتی می‌بینید اطرافیانتان در سیاه‌چالهٔ کج‌باوری می‌افتند، با وسوسهٔ طردشان بجنگید. این کار تاوان سختی دارد. پس با همهٔ سختی‌ها، فقط حمایت اجتماعی‌شان کنید.

نظرات افراطی کلید جلب توجه، اثبات تعهد و وفاداری و بالارفتن از پلکان اجتماعی در گروه‌اند. حالا معلوم می‌شود چرا لحن افراطی و توهین‌آمیز، ارز رایج شبکه‌های اجتماعی است و چرا اینترنت مثل یک‌جور دام برای نظرات افراطی شده. وقتی نظرات افراطی مدام بیان شوند، با گذر زمان به هنجار تبدیل می‌شوند. وقتی هم هنجار شوند، کسی که می‌خواهد از دیگران متمایز باشد و صدایش شنیده شود، باید رفتار افراطی‌تر داشته باشد. این سازوکار، خشونت و نفرت کلامی را توجیه نمی‌کند؛ اما معلوم می‌کند چرا این لحن گفتار این‌قدر رایج شده.

مهم‌ترین چیزی که در مورد تئوری‌های توطئه یاد گرفتم، اینه که نظریه‌پردازهای توطئه واقعاً به اون قضیه اعتقاد دارن، چون این‌طوری براشون راحت‌تره. یکی از حقایق دنیا اینه که آشفتگی‌های زیادی داره. در واقع کنترل دنیا نه دست «گروه بانکداران یهودی» هست، نه آدم‌فضایی‌های خاکستری و نه خزنده‌های انسان‌نمای چهارمتری که از دنیای دیگه‌ای اومدن. حقیقت خیلی ترسناک‌تر از ایناس: کنترل دست هیچ‌کس نیست. دنیا بی‌صاحابه. الن مور (Alan Moore)، مستند تصویر ذهنی الن مور (The Mindscape of Alan Moore)، محصول ۲۰۰۳

شرایط پراسترس پهنای باند شناختی‌مان را محدود می‌کنند و قابلیت درست‌فکرکردن و کنترل اجرایی‌مان را می‌گیرند. استرس به قابلیت تصمیم‌گیری بلندمدت و منطقی‌مان هم آسیب می‌زند؛ چون این قابلیت مستلزم تعویق لذت و پاداش است. زندگی‌کردن در جامعه‌ای که حس امنیت و حمایت بدهد، مثل یک‌جور سپر در برابر آثار مخرب کمیابی عمل می‌کند. اما افزایش اختلاف طبقاتی در جامعه هم حس اعتماد اجتماعی‌مان را می‌گیرد.

وقتی مطمئن باشید که در حقتان ظلم شده، پس حتماً باور دارید که در حق یکی دیگر هم لطف شده. اگر شما سختی‌ها و مشکلات غیرعادی را تحمل می‌کنید، حتماً یکی دیگر از گیر مشکلات در رفته. اگر شما کنترلی روی زندگی‌تان ندارید، لابد یکی دیگر دنیا را کنترل می‌کند. «نخبه‌های» ناشناخته و رمزآلود بهانه‌های خوبی برای خالی‌کردن دق دلی‌مان هستند. اما چرا این‌قدر برایمان جذابیت دارند؟ خب، اگر کسی قدرت بیچاره‌کردن ما را داشته باشد، حتماً همین‌ها هستند؛ نه کس دیگری. آن‌ها تافتهٔ جدابافته و برایمان غریبه‌اند (چند نفر را می‌شناسید که متعلق به این گروه نخبه‌ها باشند؟ شام چه می‌خورند؟ روابطشان را چطور جلو می‌برند؟).

گوش دهید و حمایت کنید، نه بحث. وقتی کسی با کلی حرف و گلایه دربارهٔ مقصر مشکلاتش سراغمان می‌آید، شاید اول به نظر برسد که می‌خواهد با او بحث و ایده‌هایش را موشکافی کنیم. انگار که دنبال حقیقت می‌گردد. ما هم اگر با نظرش مخالف باشیم، حس می‌کنیم باید ادعاهایش را رد کنیم. برای داشتن یک بحث مفید، باید به طرف حس دیده‌شدن، شنیده‌شدن، درک‌شدن و تأیید بدهیم. اولین نکته‌ای که باید بدانیم، این است که مسئلهٔ اصلی احساسات است، نه حقایق و ادعاها و داستان‌ها. حتی اگر با تفسیر کسی از دلیل رنج‌هایش موافق نباشیم، باز می‌توانیم با او همدردی کنیم. همین که نشان دهیم طرف را درک می‌کنیم و با او همدردی کنیم و نخواهیم حرف‌هایش را اصلاح کنیم، خیلی تأثیر دارد. پس بهتر است اول این کارها را کنیم، بعد وارد بحث شویم.

به‌قول کمدین بیل ماهر (Bill Maher): «نفرت از کسانی که با آن‌ها موافق نیستیم، آن‌قدر جا افتاده و عادی شده که دیگر به چشممان نمی‌آید آدم‌ها چقدر در اینترنت برای هم آرزوی مرگ می‌کنند. به هر کسی که در مورد هر چیزی با ما مخالف باشد، برچسب شیطان بزرگ و جانی می‌زنیم».

آدم‌هایی که اطلاعات را برای مخاطب‌های کج‌باورشان تولید می‌کنند، داستان‌گویی را خیلی خوب بلدند. و چون مجبور نیستند راست بگویند، دستشان در خروجی‌های احتمالی داستان خیلی بازتر است. می‌توانند هر روز خبرهای جدید و مهم بدهند. اصلاً لازم نیست منتظر بمانند تا اتفاقی بیفتد. علم، که کند و روش‌محور است و هرازگاهی تحولات بزرگ در آن اتفاق می‌افتد، چطور می‌تواند با ذهن‌های خلاقی رقابت کند که اصلاً در قید و بند حقیقت نیستند؟

دنیا پیچیده است، ولی ما انسان‌ها معمولاً به توجیه‌های خیلی ساده‌ای راضی می‌شویم. ما اطلاعات را پردازش عمیق نمی‌کنیم و بیشترمان به حس فهمیدن قانع می‌شویم. همهٔ این عوامل به کج‌باوری منجر می‌شوند. وقتی هم با چالش‌های عاطفی -مثل استرس پیش‌بینی‌ناپذیر و حس کنترل‌نداشتن- ترکیب شوند، باورهای خیلی محکمی شکل می‌دهند که نمی‌شود راحت کنارشان گذاشت.

ویتسن و گالینسکی چندین آزمایش دیگر هم در این حوزه انجام دادند. نتیجهٔ یکی از آزمایش‌هایشان این بود که وقتی شرکت‌کننده یک تجربهٔ شخصی با حس کنترل پایین را به یاد می‌آورد، خرافاتی‌تر می‌شود. نتیجهٔ آزمایش‌هایشان در مجموع نشان داد کار مغز پیداکردن منطق و الگو است، برای همین همه‌مان دنبال الگو می‌گردیم. اما وقتی حس کنترلمان کم شود، مغز تلاش بیشتری برای پیداکردن الگوها و فهمیدن دنیا با آن‌ها می‌کند؛ حتی اگر کاملاً ساختگی باشند.

اگر به این فکر می‌کنید که چطور نگذاریم عزیزانمان به سیاه‌چالهٔ کج‌باوری بیفتند، یک پیشنهاد مهم برایتان دارم: حتی ذره‌ای هم طردشان نکنید. خب طردشدگی و انزوای اجتماعی از همین‌جا شروع می‌شود دیگر: کسانی که کج‌باور نیستند (راست‌باور؟)، از فرد کج‌باور فاصله می‌گیرند. این رفتار قابل درک است، اما سودی ندارد؛ پس اگر کج‌باوری روی عزیزانتان تأثیر گذاشته، احتمالاً شما هم مقصرید.

فقر بخشی از پهنای باند محدود مغز را به خودش اختصاص می‌دهد و ظرفیت شناختی را پایین می‌آورد