بریده‌هایی از کتاب تاریخ بلعمی

در زمان سامانیان، تمدن اسلامی همسایه و رقیب سه تمدن بزرگ دیگر یعنی روم، چین، و هند بود. فاصله فراوان قلمرو سامانی از روم طبعاً مانع ارتباط نزدیک میان این دو سرزمین و مردمان آنها می‌شد، اما دو تمدن دیگر، یعنی چین و هند، درواقع همسایه شرقی سامانیان بودند. بااین‌حال، از مبادله تجاری که بگذریم، به نظر نمی‌رسد که سامانیان از حیث سیاسی و فرهنگی رابطه‌ای با این دو تمدن بزرگ داشته‌اند. حضور رقیبان و همسایگان مسلمان و قدرتمندی چون صفاریان در جنوب، ترکان در شمال و دیلمیان در غربِ قلمرو سامانی و صف‌آرایی در برابر آنها برای سامانیان چنان اهمیتی داشت که آنها را از توجه به سایر همسایگان و تمدن‌های دورتر منصرف می‌کرد. کشمکش فکری و کلامی و گاهی هم منازعه و دشمنی میان فرقه‌ها و نحله‌های اسلامی، مخصوصاً دشمنی اسماعیلیان و عباسیان، نیز به حدی بود که مقدار زیادی از همّوغمّ حکومت‌های مسلمان را به خود مصروف می‌کرد.

غرض سامانیان از ترویج زبان فارسی این نبود که زبان عربی را محدود یا تضعیف کنند. آنان در پشتیبانی از ادبیات عرب هم بسیار سخاوتمند بودند.

کوشش برای درآمیختن دلبستگی‌های قومی و نژادی ایرانیان با آموزه‌های اسلام، از قضا، در ترجمه تاریخ طبری یا همان تاریخ بلعمی کاملا آشکار است. چنان‌که مثلا گیومرت (کیومرث) از احفاد حضرت آدم و نوه شیث بن آدم به‌شمار آمده است