بریده‌هایی از کتاب مدرنیسم در سینما

فیلم هنری مدرن محصول نهایی فرایند تکاملی ذاتی سینما نیست؛ حتی یک پدیدۀ سینمایی کاملاً ذاتی نیست. فیلم هنری مدرن واکنش سینما به موج مدرنیستی پساجنگ در نمایش، ادبیات، موسیقی و هنرهای تجسمی است. سینمای مدرن متأخرْ سبک یا شیوه نیست، بلکه فرمی از هنر مدرنیستی است که راه‌حل‌های سبکی مختلف را برای بیان افکار و احساساتی که عموماً در دوره‌ای خاص پذیرفته شده‌اند، به کار می‌گیرد و پرسش مربوط به ویژگی تمام‌شده یا ناتمام سینمای مدرن، در تحلیل نهایی باید در زمینۀ وسیع‌تر مدرن و پسامدرن بررسی شود.

برتری هنر آنتیک را در حوزۀ ارزش‌های زیباشناختی، رمانتی‌سیسم از بین برد. این هنرمندان نه تنها فرم کلاسیک، بلکه آرمان زیبایی کلاسیک را هم به دلیل آرمانی زیباشناختی که ذوق و سلیقۀ معاصر به آن‌ها تحمیل می‌کرد، مردود شمردند. از اواخر قرن نوزدهم به بعد، “مدرن” است که آرمان زیبایی را تجسم می‌بخشد، در حالی که “کلاسیک” به‌تدریج معنای “ازمدافتاده”، “محافظه‌کارانه” و “نامعتبر” پیدا کرد. آیین “مدرن” در هنر، دست‌کم تا اوایل دهۀ ۱۹۷۰ دوام داشت و در آن زمان بود که اصطلاح و مفهوم “پسامدرن” سر برآورد و این توهم را که هنر به طور پیوسته انقلاب‌های زیباشناختی را از سر می‌گذراند، از بین برد.

سینما به عنوان شکلی از بازنمایی، مدرن است، چون واقعیت مدرن را ارائه می‌کند؛ اما به عنوان فرم هنری ناچار است کلاسیک باشد. با توجه به این نکته طبق گفتۀ رومر، سینما هنوز به دورۀ کلاسیک خود نرسیده است: “کلاسی‌سیسم پشت سر نیست، جلوی روست” [۳]؛ یعنی معیارهای زیباشناختی محکم و بی‌کم‌وکاست سینما هنوز در حال وضع شدن هستند. بنابراین کلاسی‌سیسم چیزی ازمدافتاده نیست، بلکه ــ به قول بودلر ــ “نیمۀ ضروری هنر” است.

“زبان سینما، نه زبان ادبیات داستانی است و نه زبان مستند، بلکه زبان مقاله است”. [۱۰] به بیان دیگر، فیلم‌سازی به اندازۀ مقاله‌نویسی یا حتی فلسفه، عملی روشنفکرانه است؛ هم‌تراز فلسفه شدن تنها سرنوشت ممکن برای سینماست. سینما باید به بیان افکار تجریدی، اما با ابزار متفاوت مبدل شود

آیندۀ فیلم به شرطی تضمین می‌شود که بتواند عقاید تجریدی را بیان کند و در حقیقت فقط وقتی فیلم به این معنا به یک زبان تبدیل شود، می‌توان آن را هنری “پخته” نامید. “هنری به بلوغ و پختگی نمی‌رسد، مگر اینکه راهی بیابد که با آن، موضوع بیان‌شده به فراسوی بیان رود” [۱۲]؛ بنابراین بلوغ فیلم عبارت است از “نوشتار” فیلمی فلسفی مقاله‌مانند که در آن متن نوشته‌شده و فیلمبرداری‌شده تنها به دلیل مواد مخصوصِ خود با یکدیگر تفاوت دارند و نه به دلیل قدرت بیانگرانه و روشنفکرانه‌شان.