بریده‌هایی از کتاب تفسیر نمونه (جلد اول)

«سجده» به معنی «پرستش» برای خدا است؛ چرا که در جهان، هیچ معبودی جز خدا نیست

هنگامی که می‌گوید: «وَ إِیاک نَسْتَعینُ» خدا می‌گوید: بنده‌ام از من یاری جسته، و تنها به من پناه آورده، گواه باشید من او را در کارهایش کمک می‌کنم، در سختی‌ها به فریادش می‌رسم، و در روز پریشانی دستش را می‌گیرم.

یا مَنْ سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَه: «ای خدائی که رحمتت بر غضبت پیشی گرفته است»

این خطا از نامه اعمالشان شسته شود

«خداوند بزرگ صد باب رحمت دارد که یکی از آن را به زمین نازل کرده است، و در میان مخلوقاتش تقسیم نموده و تمام عواطف و محبتی که در میان مردم است از پرتو همان است، ولی نود و نه قسمت را برای خود نگاه داشته و در قیامت بندگانش را مشمول آن می‌سازد» .

بعضی، عالم را به دو گونه تقسیم کرده‌اند: عالم کبیر و عالم صغیر، و منظورشان از عالم صغیر وجود یک انسان است، چرا که وجود یک انسان خود به تنهائی مجموعه‌ای است از نیروهای مختلفی که حاکم بر این عالم بزرگ می‌باشد، و در حقیقت انسان، نمونه‌برداری از همه جهان است.

خطرناک‌ترین روش در تفسیر قرآن این است که: به جای شاگردی در مکتب قرآن، ژست معلمی را در برابر این کتاب آسمانی به خود بگیریم، یعنی به جای استفاده از قرآن بکوشیم افکار خود را بر قرآن تحمیل کنیم

قُلْ یا عِبادِی الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لاتَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ یغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً: «ای کسانی که از حریم بندگی سرباز زده‌اید از رحمت خدا مأیوس نشوید، خداوند همه گناهان را می‌آمرزد

اساساً این شیوه دیرینه اکثریت یهود است که به عهد خویش پایبند نیستند و هم اکنون نیز به روشنی می‌بینیم: هر گاه منافع صهیونیست‌ها و اسرائیل غاصب به خطر بیفتد، تمام عهدنامه‌های خصوصی و جهانی را زیر پا گذارده، و با بهانه‌های واهی، همه را به دست فراموشی می‌سپارند.

نها سوره «توبه» است که بسم اللّه در آغاز آن نمی‌بینیم؛ چرا که سوره «توبه» با اعلان جنگ به جنایتکاران «مکه» و پیمان‌شکنان آغاز شده، و اعلام جنگ با توصیف خداوند به «رحمان و رحیم» سازگار نیست.

هنگامی که بنده می‌گوید: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» ، خداوند بزرگ می‌فرماید: بنده‌ام به نام من آغاز کرد، و بر من است که کارهای او را به آخر برسانم و در همه حال او را پر برکت کنم.

به گفته قرآن او از نیکان صالحان قانتان صدیقان بردباران و وفاکنندگان به عهد بود، شجاعتی بی‌نظیر و سخاوتی فوق العاده داشت.

«من سوره حمد را میان خود و بنده‌ام تقسیم کردم نیمی از آن برای من، و نیمی از آن برای بنده من است، و بنده من حق دارد هر چه را می‌خواهد از من بخواهد:

امام صادق علیه‌السلام هنگام نقل این حدیث فرمود: «بسیار می‌شود: بعضی از شیعیان ما بسم اللّه را در آغاز کارشان ترک می‌گویند و خداوند آنها را با ناراحتی مواجه می‌سازد تا بیدار شوند و ضمناً این خطا از نامه اعمالشان شسته شود» .

۱ ـ امیر مومنان علی علیه‌السلام در تفسیر جمله «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ» می‌فرماید، یعنی: أَدِمْ لَنا تَوْفِیقَک الَّذِی أَطَعْناک بِهِ فِی ماضِی أَیامِنا، حَتّی نُطِیعَک کذلِک فِی مُسْتَقْبَلِ أَعْمارِنا: «خداوندا توفیقاتی را که در گذشته بر ما ارزانی داشتی و به برکت آن تو را اطاعت کردیم، همچنان ادامه ده تا در آینده عمرمان نیز، تو را اطاعت کنیم» .

«شیطان چهار بار فریاد کشید و ناله سر داد، نخستین بار روزی بود که از درگاه خدا رانده شد، سپس هنگامی بود که از بهشت به زمین تنزل یافت، سومین بار هنگام بعثت محمّد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله بعد از فترت پیامبران بود، و آخرین بار زمانی بود که سوره حمد نازل شد» !

آن کس که زمین را بستر شما، و آسمان (جوّ زمین) را همچون سقفی بالای سر شما قرار داد؛ و از آسمان آبی فرو فرستاد؛ و به وسیله آن، میوه‌ها را پرورش داد؛ تا روزی شما باشد، بنابراین، برای خدا همتایانی قرار ندهید، در حالی که می‌دانید (هیچ یک از آنها، نه شما را آفریده، و نه روزی می‌دهند) .

«قرآن در مسلمانان آن چنان عزت نفس و عدالت و تقوائی به وجود آورده که در هیچ یک از مناطق جهان... شبیه و نظیر نداشته است»

سازمان آفرینش، وجود شیطان برای افراد با ایمان و آنها که می‌خواهند راه حق را بپویند زیان‌بخش نیست، بلکه وسیله پیشرفت و تکامل آنها است، چه این که پیشرفت، ترقی و تکامل، همواره در میان تضادها صورت می‌گیرد.

«آیا برترین سوره‌ای را که خدا در کتابش نازل کرده، به تو تعلیم کنم، جابر عرض کرد: آری، پدر و مادرم به فدایت باد، به من تعلیم کن، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله سوره «حمد» که ام الکتاب است به او آموخت، سپس اضافه فرمود این سوره شفای هر دردی است مگر مرگ» .

در حدیثی از امیر مومنان علی علیه‌السلام از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نقل شده است که فرمود: إِنَّ اللّهَ تَعالی أَفْرَدَ الإِمْتِنانَ عَلَی بِفاتِحَةِ الْکتابِ وَ جَعَلَها بِإِزاءِ الْقُرْآنِ الْعَظِیمِ وَ إِنَّ فاتِحَةَ الْکتابِ أَشْرَفُ ما فِی کنُوزِ الْعَرْش: «خداوند بزرگ به خاطر دادن سوره حمد، بالخصوص بر من منت نهاده و آنرا در برابر قرآن عظیم قرار داده، و سوره حمد باارزش‌ترین ذخائر گنج‌های عرش خدا است»

«سه صفت است در هر کس باشد منافق است هر چند روزه بگیرد، نماز بخواند و خود را مسلمان بداند: کسی که در امانت خیانت می‌کند، کسی که به هنگام سخن گفتن دروغ می‌گوید، و کسی که وعده می‌دهد و خلف وعده می‌کند» .

«به خدا سوگند از محمّد سخنی شنیدم که نه شباهت به گفتار انسان‌ها دارد و نه پریان وَ إِنَّ لَهُ لَحَلاوَةً، وَ إِنَّ عَلَیهِ لَطَلاوَةً وَ إِنَّ أَعْلاهُ لَمُثْمِرٌ وَ إِنَّ أَسْفَلَهُ لَمُغْدِقٌ، وَ إِنَّهُ یعْلُو وَ لایعْلی عَلَیهِ: «گفتار او شیرینی خاص، و زیبائی مخصوصی دارد، بالای آن (همچون شاخه‌های درختان برومند) پر ثمر، و پائین آن (مانند ریشه‌های درختان کهن) پرمایه است، گفتاری است که بر همه چیز پیروز می‌شود و چیزی بر آن پیروز نخواهد شد» .

فاسقان کسانی هستند که پیمان خدا را، پس از محکم ساختن آن، می‌شکنند؛ و پیوندهائی را که خدا دستور داده بر قرار سازند، قطع نموده، و در روی زمین فساد می‌کنند؛ اینها زیانکارانند.

دوازده پیمان خدا با یهود چه بود؟ آن گونه که از آیات قرآن استفاده می‌شود این پیمان همان پرستش خداوند یگانه، نیکی به پدر و مادر، بستگان، یتیمان، و مستمندان، و خوشرفتاری با مردم، بر پا داشتن نماز، ادای زکات، دوری از اذیت و آزار، و خونریزی بوده است.

۱ ـ «بِسْمِ اللّهِ» سر آغازی است برای هر کار، و استمداد از ذات پاک خدا را به هنگام شروع در هر کار به ما می‌آموزد. ۲ ـ «الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ» درسی است از باز گشت همه نعمت‌ها و تربیت همه موجودات به «اللّه» ، و توجه به این حقیقت که همه این مواهب از ذات پاکش سرچشمه می‌گیرد. ۳ ـ «الرَّحْمنِ الرَّحیمِ» این نکته را بازگو می‌کند که اساس خلقت، تربیت و حاکمیت او بر پایه رحمت و رحمانیت است، و محور اصلی نظام تربیتی جهان را همین اصل تشکیل می‌دهد. ۴ ـ «مالِک یوْمِ الدِّینِ» توجهی است به معاد، و سرای پاداش اعمال، و حاکمیت خداوند بر آن دادگاه عظیم. ۵ ـ «إِیاک نَعْبُدُ وَ إِیاک نَسْتَعینُ» ، توحید در عبادت و توحید در نقطه اتکاء انسان‌ها را بیان می‌کند. ۶ ـ «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ» بیانگر نیاز و عشق بندگان به مساله هدایت و نیز توجهی است به این حقیقت که هدایت‌ها همه از سوی او است!

توحید افعال آن است که تنها موثر حقیقی را در عالم او بدانیم (لا مُؤَثِّرَ فِی الْوُجُودِ إِلاَّ اللّهُ) نه این که عالم اسباب را انکار کنیم و به دنبال سبب نرویم بلکه معتقد باشیم هر سببی هر تأثیری دارد، به فرمان خدا است، او است که به آتش، سوزندگی، و به خورشید درخشندگی و به آب حیات‌بخشی داده است. ثمره این عقیده آن است که انسان تنها متکی به «اللّه» خواهد بود،

درست است که خواندن قرآن به هر حال ثواب دارد، ولی ثواب اصلی و اساس و آثار سازنده هنگامی خواهد بود که مقدمه‌ای برای اندیشه و عمل باشد.

مومنان راستین با گفتن بسم اللّه الرحمن الرحیم در آغاز کارها، دل از همه جا بر می‌کنند و تنها به خدا دل می‌بندند، از او استمداد و یاری می‌طلبند، خداوندی که رحمتش فراگیر است، و هیچ موجودی از آن، بی‌نصیب نیست.

هنگامی که می‌گوید: «إِیاک نَعْبُدُ» خداوند بزرگ می‌گوید: بنده‌ام راست می‌گوید، تنها مرا پرستش می‌کند، من شما را گواه می‌گیرم بر این عبادت خالص ثوابی به او می‌دهم که همه کسانی که مخالف این بودند به حال او غبطه خورند.