بریده‌هایی از کتاب آدم شدن چه مشکل! (خودسازی و تربیت نفس در کلام و آثار امام خمینی(ره))

بدان که اوّل شرط مجاهدهٔ با نفس و حرکت به جانب حق‌تعالی «تفکر» است

تنها راه غلبه به نفس امّاره و شیطان و راه نجات، بر خلاف میل آن‌ها رفتار کردن است

از همهٔ هجرت‌ها [مهم‌تر]، هجرت از خودبینی و راه افتادن از این انانیّت نفس و هجرت از خود به خدا است.

«ای پسر آدم، همه‌چیز را برای تو آفریدم و تو را برای خود آفریدم» و قلب تو را منزل‌گاه خود قرار داده. تو و قلب تو یکی از نوامیس الهیه هستید. حق‌تعالی غیور است نسبت به ناموس خود

بدان که مسافری و دارای مقصدی. مقصد تو عالم دیگر است و تو را از این عالم خواهی نخواهی می‌برند

بدان که اوّل شرط از برای مجاهد در این مقام و مقامات دیگر، که می‌تواند منشأ غلبه بر شیطان و جنودش شود، حفظ طائر خیال است

انسان باید حتی‌الامکان داخل در معاصی و نافرمانی نشود که اصلاح نفس پس از افساد، از امور مشکله است

در قرآن کریم، این سرچشمهٔ فیض الهی تدبّر کن. هرچند صِرف خواندن آن، که نامهٔ محبوب است به شنوندهٔ محجوب، آثاری دل‌پذیر دارد، لکن تدبّر در آن انسان را به مقامات بالاتر و والاتر هدایت می‌کند.

حکما فرموده‌اند که کشتی بی‌ناخدا که در موج‌های سخت دریا گرفتار شود، به نجات نزدیک‌تر است از انسان در حال غضب.

انسان اگر طمع شفاعت دارد، باید در این عالم با سعی و کوشش، رابطهٔ بین خود و شفعای خود را حفظ کند و قدری تفکر در حال شافعان محشر نماید که حال آن‌ها در عبادت و ریاضت به کجا رسیده بود.

این غروری که در ملّاها هست، چه آن‌هایی که علوم مادی و طبیعی دارند و چه آن‌هایی که علوم شرعی دارند یا علوم عقلی دارند، این، اگر قلب مهذّب نباشد، یک غروری می‌آورد؛ همان غروری که انسان را از خدا به کلی باز می‌دارد.

قید و بندها و اقفال شیطانی اگر در جوانی غفلت از آن‌ها شود، هر روز که از عمر بگذرد، ریشه‌دارتر و قوی‌تر شوند.

[مشکل] عمده این است که ما نمی‌شناسیم؛ نه خودمان را می‌شناسیم، نه خدای‌مان را می‌شناسیم.

وصیتی است از پدری پیر که عمری را با بطالت و جهالت گذرانده، و اکنون به سوی سرای جاوید می‌رود با دست خالی از حسنات و نامه‌ای سیاه از سیّئات، با امید به مغفرت اللّه، و رجاء به عفو اللّه، به فرزندی جوان که در کشاکش با مشکلات دهر، و مختار در انتخاب صراط مستقیم الهی (که خداوند به لطف بی‌کران خود هدایتش فرماید) یا خدای ناخواسته انتخاب راه دیگر (که خداوند به رحمت خود از لغزش‌ها محفوظش فرماید).

بیشتر از هرچه، گوش کردن به تغنّیات سلب اراده و عزم از انسان می‌کند.

«در رفع حُجُب کوش نه در جمع کتب».

ای عزیز! بیدار شو و پنبهٔ غفلت را از گوش برون کن و خواب غفلت را بر چشم خود حرام نما، و بدان که تو را خدای تعالی برای خود آفریده، چنان‌چه در حدیث قدسی می‌فرماید: «یَابنَ آدَمَ خَلَقتُ الأشیاءَ لِأجلِک، و خَلقتُک لِأجلی» یعنی «ای پسر آدم، همه‌چیز را برای تو آفریدم و تو را برای خود آفریدم» و قلب تو را منزل‌گاه خود قرار داده. تو و قلب تو یکی از نوامیس الهیه هستید.

اَلعِلمُ هُوَ حِجابُ الأکبَرُ. یک حجاب بزرگ همین علم است؛ سرگرم می‌کند انسان را به همین مفاهیم کلیهٔ عقلیه، و از راه بازش می‌دارد. حجاب است برای اولیاء، و هرچه علم زیادتر بشود، حجاب غلیظ‌تر می‌شود

جرئت بر معاصی کم‌کم انسان را بی‌عزم می‌کند، و این جوهر شریف را از انسان می‌رباید. استاد معظّم ما (دام‌ظلّه) می‌فرمودند: بیشتر از هرچه، گوش کردن به تغنّیات سلب اراده و عزم از انسان می‌کند.

هجرت رسول اکرم، از مکه به مدینه برای این بود که به بشر راه هجرت را، این هجرت از خود به خدا را نشان بدهد. تعلیمات انبیاء برای همین هجرت است که ما از ظلمات، از تاریکی‌ها، از خودخواهی‌ها، از نفسانیت‌ها، هجرت کنیم به سوی خدا و پشت کنیم به خودمان و به آمال شیطانی خودمان و رو کنیم به خدای تبارک و تعالی؛ «وَ مَن یَخرُج مِن بَیتِهِ مُهَاجِراً إلَی اللّهِ و رَسوُلِهِ ثُمَّ یُدرِکهُ المَوتُ فَقَد وَقَعَ أَجرُهُ عَلَی اللّهِ»

شب گذشته اسماء کتب عرفانی را پرسیدی، دخترم! «در رفع حُجُب کوش نه در جمع کتب». گیرم کتب عرفانی و فلسفی را از بازار به منزل و از محلی به محلی انتقال دادی، یا آن‌که نفس خود را انبار الفاظ و اصطلاحات کردی و در مجالس و محافل آن‌چه در چَنته داشتی عرضه کردی و حضار را فریفتهٔ معلومات خود کردی و با فریب شیطانی و نفس امارهٔ خبیث‌تر از شیطان، محمولهٔ خود را سنگین‌تر کردی و با لُعبهٔ ابلیس، مجلس‌آرا شدی و خدای نخواسته غرور علم و عرفان به سراغت آمد که خواهد آمد، آیا با این محموله‌های بسیار، به حُجُب افزودی یا از حُجُب کاستی؟

دخترم! دنیا و هرچه در آن است جهنم است که باطنش در آخرِ سیر ظاهر شود و ماورای دنیا تا آخر مراتب بهشت است که در آخر سیر، پس از خروج از خِدر طبیعت ظاهر شود و ما و شما و همه، یا حرکت به سوی قعر جهنم می‌کنیم یا به سوی بهشت و ملأ اعلا.

لااقل این مقدار که نمایش می‌دهیم باشیم، نه غیر آن‌که نمایش می‌دهیم باشیم. اگر در جبهه‌مان آثار سجود هست، که لِلَّه داریم کار می‌کنیم، در نماز ریا نکنیم دیگر. اگر خیلی خودمان را مقدس جلوه می‌دهیم، ربا نخوریم، کلاه نگذاریم سر دیگران و هکذا. (۳۷)

امروز از جوانی که بهار یافتن است خبری نیست و یافته‌های سابق را جز مشتی الفاظ نمی‌بینم، و به تو و سایر جوان‌ها که طالب معرفتند وصیت می‌کنم که شما و همهٔ موجودات جلوهٔ اویند و ظهور وی‌اند. کوشش و مجاهدت کنید تا بارقه‌ای از آن را بیابید و در آن محو شوید و از نیستی به هستی مطلق رسید.

نقل می‌شود که یک عارف‌مسلکی وارد شده بود به منزل یک سلطان یا یک امیر و دیده بود که مجلس [به] همه‌چیز مزیّن است، همه‌چیز هست. در این بین، آب دهان می‌خواست بیندازد. نگاه کرد به اطراف و آب دهنش را توی صورت آن امیر انداخت. امیر اعتراض کرد که برای چه؟ گفت: "من هرچه نگاه کردم، کثیف‌تر از صورت تو در این‌جا نیافتم.

توجه کنید که غرور پیروزی‌ها و شهرت‌ها و جوانمردی‌ها در قلب شما رخنه نکند، که این مرض نفسانی از دام‌های شیطان است که بندگان خدا را از توجه به او بازمی‌دارد. و از مکاید نفس امّاره بالسوء است که انسان‌ها را به شرک و عبودیت بت‌ها، و [به] خصوص مادر بت‌ها، که بت نفس است می‌کشاند.

تا خویشتنی به وصل جانان نرسی خود را به ره دوست فنا باید کرد

دخترم! عُجب و خودپسندی، از غایت جهل به حقارت خود و عظمت خالق است.

کفر مراتب بسیار دارد، [که] خودبینی و جهان‌بینی و نظر به جز او نیز از مراتب آن است

خداوند (عزّوجل) برای بیداری علما آیهٔ شریفه «مَثَلُ الَّذینَ حُمِّلُوا التَّوریة» را آورده تا بدانند انباشتن علوم ـ گرچه علم شرایع و توحید باشد ـ از حُجُب نمی‌کاهد، بلکه افزایش دهد، و از حُجُب صغار او را به حُجُب کبار می‌کشاند