بریده‌هایی از کتاب شخصیت سالم

«دین‌داری» برای یک شخصیت سالم، ابزاری برای تخدیر و آرام شدن نیست؛ برعکس «دین‌داری» برای او اسباب «دغدغه» و «جستجوی دائمی» است. «دین» او را آرام و راحت نمی‌کند، دین برای او تکاپو و ناآرامی ایجاد می‌کند، «دین» او را از دغدغه‌های روزمره فارغ می‌کند اما دغدغه‌هایی اساسی‌تر، سنگین‌تر و عمیق‌تر برایش ایجاد می‌کند.

«در اقیانوس بی‌کرانِ حقیقت، انسان فقط آنچه را می‌یابد که می‌جوید.

«انضباط شخصی» یا «خود کنترلی» به فرایندی اطلاق می‌شود که فرد، خود، آگاهانه و به دلیل هدفی بزرگ‌تر یا ماندگارتر، خواسته و میلی کوچک‌تر یا گذراتر را مهار می‌کند. اینکه فرد نه به دلیل «فشار بیرونی» بلکه به دلیل «متعهد بودن به انتخابِ خود» حاضر باشد محدودیتی را بپذیرد، یکی از ویژگی‌های شخصیت سالم است.

اما در خارج از «فضای روان‌درمانی»، توانایی ذهن‌خوانی باعث می‌شود که ما با ذهنی شکاک و عیب‌یاب به سایرین نگاه کنیم و این مسئله ما را از سایرین جدا کرده و احساس انزوا و سردی در روابط ایجاد می‌کند.

برای دستیابی به صمیمیت، لازم است بیش از اینکه تحلیل‌گرِ دیگران باشیم، مشاهده‌گر آن‌ها باشیم.

«نیچه» می‌گوید: «توانمندی بزرگ از طریق خویشتن‌داری بزرگ، خود را آشکار می‌کند.»

هرگاه کسی با تهدید، فشار، ارعاب، حیله، تحقیر یا قرار دادن ما در «رودربایستی» و «خجالت»، ما را وادار کند از منافعمان بگذریم، ما «ازخودگذشتگی» را انتخاب نکرده‌ایم، چنین انتخابی بر ما تحمیل شده و این نه تنها نشانهٔ قدرت شخصیت ما نیست که نشانهٔ ضعف و ناتوانی ماست.

در فضایی که هرکس در حال تجزیه‌وتحلیلِ ذهن دیگران است، صمیمیت و دوست داشتن معنا نخواهد یافت. برای دستیابی به صمیمیت، لازم است بیش از اینکه تحلیل‌گرِ دیگران باشیم، مشاهده‌گر آن‌ها باشیم.

یونگ، روانکاو برجستهٔ سوئیسی در کتاب «انسان و سمبل‌هایش» می‌گوید که با بیشتر شدن اطلاعات ما از هستی، کنترل ما بر طبیعت بیشتر شده، اما در همان حال کیفیت رازگونه، جادویی و اسرارآمیز هستی محو می‌شود. این وضعیت، گرچه رفاه بیشتری برای بشر به ارمغان می‌آورد، اما زندگی او را از یکپارچگی و زیبایی تهی می‌کند.

وقتی از «یادگیری فعال» صحبت می‌کنیم، منظورمان این است که خودمان به‌طور عمدی و انتخاب شده، یک مسیر آموزشی را طی کنیم. یک «شخصیت سالم» همیشه در حال «یادگیری فعال» است. شرکت فعال در سخنرانی‌های فلسفی یا اجتماعی، شرکت در کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی، داشتن یک سیر مطالعاتی منظم و هدف‌دار و حضور در سمینارها و کنفرانس‌های علمی نمونه‌هایی از برنامه‌های آموزشی فعال و مداوم است. برنامهٔ هفتگی خود را مرور کنید و ببینید آیا در طول هفته به‌طور منظم برنامهٔ فعالی برای ارتقای دانش و یادگیری خود دارید. برخورداری از چنین برنامه‌ای شرط ضروری داشتن «شخصیت سالم» است.

یکی از راه‌های یادگیری مداوم «طرح سؤال» است. سؤال در ذهن، فضایی خالی ایجاد می‌کند که اطلاعات را از محیط به سمت خود می‌کشد. ذهنی که سؤالی در خود ندارد نسبت به اطلاعات بی‌تفاوت است، ممکن است کتابی را بخواند، فیلمی را تماشا کند یا به سخنرانی‌ای گوش بسپارد ولی در آن هیچ چیز «تکان‌دهنده‌ای» نیابد. درحالی‌که برای کسی که «جستجوگرانه» به همان کتاب، فیلم، گفتگو یا سخنرانی توجه نشان می‌دهد، انبوهی از اطلاعاتِ عمیق و تأثیرگذار وجود دارد.

گرچه استعداد خلاقیت در برخی افراد بیشتر از سایرین است، هیچ‌کس فاقد این استعداد نیست. هر کس به قدر استعدادی که در آفرینندگی دارد، لازم است این استعداد را به‌کار گیرد.

در فضایی که هرکس در حال تجزیه‌وتحلیلِ ذهن دیگران است، صمیمیت و دوست داشتن معنا نخواهد یافت. برای دستیابی به صمیمیت، لازم است بیش از اینکه تحلیل‌گرِ دیگران باشیم، مشاهده‌گر آن‌ها باشیم. تلاش برای اینکه پدیده‌های هستی را «رمزگشایی» کنیم، گرچه به «طبقه‌بندی» و «کنترلِ پدیده‌ها» کمک می‌کند، ظرفیت ما را برای درک زیبایی و لذت بردن از آن‌ها کم می‌کند. شاید به همین دلیل سهراب سپهری گفته است: «کارِ ما نیست شناسایی راز گل سرخ، کار ما، شاید این است که در افسونِ گل سرخ شناور باشیم.» بانگاه «تحلیل‌گرا» اطلاعاتِ ما راجع به پدیده‌ها بیشتر می‌شود، اما توانایی ما در دوست داشتنِ آن‌ها کاهش می‌یابد. حسِ زیبایی‌شناسی ما منوط به نگاه به کلِ یک پدیده است. درواقع، زیبایی در «ترکیب» متجلی می‌شود.

افرادی که «شخصیت سالم» دارند، این واقعیت را پذیرفته‌اند که «تفاوت‌ها» را «طبقه‌بندی ارزشی» نکنند، گرچه حق دارند نسبت به انسان‌ها با توجه به ویژگی‌های متفاوتشان، احساسات متفاوت داشته باشند، اما به خود این حق را نمی‌دهند که در جهت «همرنگ» کردن انسان‌ها تلاش کنند. اندرز دادن کسی که از ما راهنمایی نخواسته است و تلاش برای تغییر دادنِ دیگران بر اساس سلیقه‌های شخصی مغایر با روابط صمیمانه است.

نگاه کردن به جهان، به شکل یک فرمول ریاضی، امکانات بیرونی ما را افزایش می‌دهد و نگاه کردن به آن به شکل یک شعر، قابلیت‌های درونی ما را عمیق‌تر می‌کند.

من تصور می‌کنم جهان، هم شبیه یک فرمول ریاضی است و هم شبیه یک شعر. چنان که دکتر آلکسیس کارل برندهٔ جایزهٔ نوبل پزشکی می‌گوید: «در اقیانوس بی‌کرانِ حقیقت، انسان فقط آنچه را می‌یابد که می‌جوید. سن فرانچسکو دَسیزی در آنجا خدا را یافته است و آلبرت اینشتین قوانین جهانی را.»

یونگ می‌گوید کسی که همیشه در حال تحلیل و کشف معماهای دیگران است، در روابط نزدیک غیرقابل تحمل می‌شود!

استفادهٔ افراطی از «عبارت‌های تعمیمی» مثل «همیشه»، «همه»، «همه‌جا»، «هیچ وقت»، «هیچ‌کس»، «هیچ جا» باعث می‌شود که احساساتِ ما نسبت به موقعیتی که در آن قرار داریم، اغراق‌آمیز و غیرقابل کنترل شوند.

«شخصیت سالم» ارزش‌ها و اولویت‌های مشخصی دارد. روشن بودن ارزش‌ها و اولویت‌ها کمک می‌کند که فرد در انتخاب‌ها دچار سردرگمی و دودلی نباشد. در نتیجه در مقابل محرک‌ها و وقایع، واکنش چنین فردی روشن و واضح است و افرادی که با او سروکار دارند نیز سردرگم نیستند و تکلیفشان روشن است.

کارل راجرز پایه‌گذار «روان‌شناسی انسان‌گرا» اعتقاد دارد که انسان‌ها نیاز به «عشق نامشروط» (unconditional love) دارند، یعنی در جستجوی کسی هستند که بدون اینکه شرطی برایشان بگذارد دوستشان داشته باشد، ولی چنین فرایندی بسیار نادر است، به این دلیل که ما در مورد خودمان هم نقش «دادستان» و «قاضی» را ایفا می‌کنیم؛ چگونه ممکن است در مورد دیگران نقش متفاوتی داشته باشیم؟!