بریده‌هایی از کتاب اگزیستانسیالیسم: از تئوری تا عمل

در کل می‌توان گفت که پیام اگزیستانسیالیسم به انسان‌ها سه چیز است (غیاثی کرمانی، ۱۳۷۵، ۱۵) . ۱- خودت باش. ۲- خودت را باش. ۳- خودت را بشناس. و هر کس که چنین گرایشی داشته باشد او را می‌توان اگزیستانسیالیست نامید، گرچه او خود چنین اسمی را بر خود نگذارده باشد.

اخطار مهم سقراط بود. ‌ «زندگی بدون جستجو، زندگی ارزشمندی نیست» .

«انسان جز آنچه از خود ساخته است چیز دیگری نیست»

اگزیستانسیالیسم می‌گوید: ما نمی‌گوییم که نباید از عقل استفاده کرد، بلکه می‌گوییم: باید متوجه باشیم که عقل محدودیت دارد و نمی‌توان همه‌جا از عقل استفاده کرد. عقل را به بسیاری از سپهرهای انسانی راه نیست.

پدیدارشناسی یا فنومنولوژی که بانیان آن «هوسرل» و «برنتانو» هستند، می‌گویند: ما دیگران را آن‌گونه که هستند نمی‌شناسیم، بلکه آن‌گونه که بر ما ظاهر می‌شوند و می‌نمایند، می‌شناسیم.

«انسان آنگاه به وجود می‌آید و ظاهر می‌شود و به احساس در می‌آید که خود را تعریف کرده و شناخته باشد»

انسان اگر در درون جامعه نباشد فردیّتی هم ندارد و مشخصات فردی یک انسان از درون جامعه برخاسته است و اگر کسی بخواهد خود را هم بشناسد باید در ارتباط با دیگران بشناسد و به نقاط ضعف و قوّت خود پی ببرند. به تعبیر دیگر انسان‌ها آینه یکدیگرند و اگر این آینه از دست کسی گرفته شود نمی‌تواند خود را ببیند. انسان منفرد و به دور از اجتماع معیاری برای سنجش خود ندارد و نمی‌داند کیست، او در جمع معنی پیدا می‌کند و خویش را می‌یابد

شرایط «وجود» فقط این نیست که انسان آنچه هست که خواسته است باشد، بلکه هرچه را انتخاب می‌کند فقط برای خود او نیست، بلکه برای تمام «بشریت» است. از این‌رو، مسئولیتی که بر عهده انسان قرار می‌گیرد بس بزرگ است.

همان‌طور که اگزیستانسیالیست‌ها نشان داده‌اند، انسان نسبت به وجود خویش نیز بسیار علاقه‌مند است و می‌خواهد بداند، که هست و برای چه کاری به این جهان آمده است؟ به کجا خواهد رفت و غرض از این آمدن و شدن چیست؟

اگزیستانسیالیسم، به طریقی، همان چیزی را پیشنهاد می‌کند که سقراط برای فلسفه زمان خود آن را پیشنهاد کرده بود که توجه به طبیعت مادی را در مرکز فلسفه باید رها کرد و باید به دنبال چیزی «همه فراگیر» بود تا بتواند همه‌چیز را تشریح کند، نه آنکه فقط انسان را در مرکز بررسی‌های فلسفی قرار دهد.

اگزیستانسیالیسم در کاوش‌های خود عمیق‌ترین زوایای پنهان آدمی را می‌کاود و به حرکت در می‌آورد. با مطالعه و ورود به مقوله‌های اساسی آن اضطرابی وصف‌ناشدنی و هیجانی شدید به آدمی دست می‌دهد. به قول، علی شریعتی، اگزیستانسیالیسم «وجود» را به حرکت در می‌آورد و مسائل اگزیستانسیالیسم به قدری وسیع و درهم پیچیده است که از یک طرف در فلسفه و ریاضیات و از سوی دیگر از عرفان و مذهب سر در می‌آورد.

«انسان آنگاه به وجود می‌آید و ظاهر می‌شود و به احساس در می‌آید که خود را تعریف کرده و شناخته باشد»

اواخر جنگ جهانی دوم دنیا کم‌وبیش با دگرگونی‌های فلسفه در اروپا آشنا شد. منادی این دگرگونی‌های فلسفی و افکار جدید روشنفکرانه، داستان‌ها و نمایشنامه‌ها و به‌طور کلی کارهای ادبی نویسندگان خاصی از فرانسه بود. این نوشته‌ها عموما بویی از بیگانگی و طعمی از سرگشتگی داشتند که آنها را شگفت‌انگیز و مقبول طبع و در عین حال از نظر فهم مشکل می‌کرد. این حرکت جدید، تحت عنوان اگزیستانسیالیسم (فلسفه اصالت وجود) شناخته شد و در مراحل ابتدایی بیشتر میان هنرمندان چپ‌گرا و روشنفکران بی‌توجه به بنیادهای اجتماعی حاکم، مطرح شد. زمینه‌های اساسی مورد بحث نویس