بریده‌هایی از کتاب سرنوشت انسان (جلد اول)

«قال رسول الله (ص): یشیبُ ابنُ آدمَ وَ تَشِبُّ فیه خَصلَتان الحِرصُ و طُولُ الاَمَلِ»؛ انسان به مرور پیر می‌شود و دو صفت در او جوان می‌گردد؛ حرص و آرزوهای طولانی.

دنیا در مقایسه با آخرت مانند رطوبتی است که هنگام فرو بردن انگشت در دریا و بیرون آوردن آن، در انگشت انسان باقی می‌ماند. نسبتِ دنیا به آخرت مثل این رطوبتِ سرانگشت به دریاست.

من وقتی بدانم تمامی اعمال و اخلاقم مجسم می‌گردد و پس از مرگ مهمان سفرهٔ خودم هستم و دست‌پخت دنیای خودم را جلوی من می‌گذارند و می‌گویند: «ذُق»؛ بچش! قطعاً مراقبت بیشتری خواهم کرد. اگر خوب است، خود درست کرده‌ای و اگر بد است، دست‌پخت خود توست.

فرار از مرگ، رسیدن به آن است.

در این دنیا هر موجودی به تناسب آن غریزه و ملکهٔ درونی، یک چهره دارد؛ مثلاً گرگ و پلنگ، درندگی و غضب دارند. روباه و کفتار، مکر و حقد و کینه دارند. خوک، کثیف‌خور است و شهوت بر او غلبه دارد. حال اگر خدای نکرده انسانی صفات متعددی در او بود، در عین حال که به شکل خوک است، به شکل موش و سگ هم هست و به شکل‌های مختلف، و این در حالی است که دیگران او را می‌شناسند؛ چنان‌که امام صادق (ع) فرمودند: «عَرَفُوهُ بِتِلْک الصُّورَةِ الَّتِی کانَتْ فِی الدُّنْیا»؛ او را به همان صورتی که در دنیا بود، می‌شناسند.

از علامه طباطبایی (رح) نقل شده است که گاه در درس به شاگردان می‌فرمود: «آقایان ابدیت در پیش داریم، ابدیت!» و این توصیهٔ حکیمانه و عاقلانه را بارها تکرار می‌کرد تا زنگار غفلت را از دل‌ها برگیرد.

یاد مرگ، مرگ نمی‌آورد، زندگی را هم تلخ نمی‌کند، بلکه آدمی را هشیار می‌کند تا از فرصت‌ها به خوبی استفاده کند، خوب زندگی کند و سرانجام خوب بمیرد.

‫۱. اُنس با خداوند

دم مرگ دیگر فکر کار نمی‌کند. ملکات و باورها رو می‌آید و از کوزه همان برون تراود که در اوست. آن‌که دل و جانش هرز بود و چراگاه شیطان و افکار آلوده داشت، دم آخر هم هرزه‌گو می‌شود یا کفری را که در دل پنهان داشت، بر زبان می‌آورد؛ ولی کسی که یک عمر دلش با خدا بوده و مهر او را در دل پرورانده، زبان حالش دم آخر هم همین خواهد بود.

‫آمادگی برای مرگ ‫معمولاً مرگ‌هایی که در این زمان‌ها می‌بینیم، مرگ‌های ناگهانی و دفعی است. کمتر پیش می‌آید که شخص محتضر در بستر باشد و اطرافیانش آداب و وظایف احتضار را برای او انجام دهند؛ او را رو به قبله کنند، کنارش قرآن بخوانند، او را تلقین نمایند. بیشتر مرگ‌هایی که می‌بینیم یا در اثر تصادفات است، یا سکته‌های ناگهانی، یا روی تخت بیمارستان و احیاناً در اتاق مراقبت‌های ویژه که کسی دیگر کنار محتضر نیست و فرصتی نمی‌شود تا آن مستحبات و وظایف عملی گردد. ‫این‌جاست که شخص مسلمان مؤمن باید از قبل آماده شود و به فکر آن لحظات تحیر و سردرگمی باشد تا اگر فرا رسید، درمانده و غافل‌گیر نشود. در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که فرمودند