بریده‌هایی از کتاب چین چگونه سرمایه‌داری شد؟

«مطمئن‌ترین راه برای تخریب و از بین بردن یک صنعت حمایت از آن با انحصار دولتی است» .

اصلاحات بازارمحور چین، شامل ایجاد مناطق ویژه اقتصادی و ورود سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، به سرعت میلیون ها نفر را از فقر رهانید و استاندارد زندگی یک چهارم جمعیت جهان را ارتقا داد. این نتایج قابل توجه، کشورهای دیگر همچون هندوستان و ویتنام را به خیرخواهی بازار و ناکارامدی برنامه‌ریزی دولتی متقاعد کرد.

هنگامی که مائو تسه تونگ بنیانگذار جمهوری خلق چین و رهبر حزب کمونیست از سال ۱۹۴۳، در نهم سپتامبر ۱۹۷۶ درگذشت، چین در میانه انقلاب فرهنگی‌ای بود که وی یک دهه قبل، آن را آغاز کرده بود. این نخستین مرحله از مجموعه تحولاتی بود که احیاکننده سوسیالیسم و زداینده فساد ناشی از نظام سرمایه‌داری و انعطاف‌ناپذیری ساختار بروکراتیک تلقی می‌شد. «انقلاب فرهنگی» با سلسله سیاست‌های اجتماعی و سیاسی بی‌رحمانه‌ای دنبال شد که مائو آن را برای هدایت چین به سوی بهشت موعود سوسیالیستی اجتناب‌ناپذیر می‌دانست. مائو معتقد بود چین فقط در صورتی می‌تواند فقر را پشت سر بگذارد و به شاهراه طلایی سوسیالیسم برسد که مردم تمام توانایی، فکر و اقدامات خود را در راستای اهداف جمعی قرار دهند. مردم چین، با از بین بردن خودخواهی و مالکیت محدود، تولدی دوباره خواهند یافت.

زمانی‌که خروشچف اعلام کرد، اتحاد جماهیر شوروی در طول ۵۰ سال آینده ایالات متحده را در تولید فولاد پشت سر می‌گذارد. مائو در سخنرانی‌اش مجبور شد چین را متعهد کند که از بریتانیا، دومین اقتصاد بزرگ سرمایه‌داری در تولید فولاد در طول ۵۰ سال آینده سبقت بگیرد. این برنامه جاه‌طلبانه بسیار فراتر از توانایی تولیدی چین بود. زمانی‌که معلوم شد کارگاه‌های موجود تولید فولاد نمی‌توانند این حجم تولید را محقق کنند، تولید فولاد به کار همه تبدیل شد. کارکنان همه کارخانه‌ها، مدارس و بخش‌های تولیدی در سراسر جامعه چین روستایی برای تولید فولاد به کار گرفته شدند.

گزارش‌های اغراق‌آمیز دولت‌های محلی به پایتخت درباره میزان تولید کشاورزی در پاییز ۱۹۵۸جاذبه قابلیت اقتصادی کمونیسم را تشدید کرد. تمرکززدایی و نبود نظارت موثر، رقابت به شدت غیرواقعی و جعلی بین دولت‌های محلی را دامن زد. دولت‌های محلی یکی پس از دیگری برداشت غلات خود را فوق‌العاده اعلام می‌کردند.

به دلیل فقدان بازار آزاد اندیشه و ایده، منجر به نمونه‌ای بی‌سابقه در تاریخ مدرن بشر خواهد شد که بزرگ‌ترین اقتصاد جهان مولدترین اقتصاد نخواهد بود.

قدرتمندترین عناصر هر جامعه‌ای، اغلب بهترین عوامل تغییر نیستند. مسئله به این سادگی نیست که قوی‌ترین بازیگران معمولاً ذینفع‌ترین‌ها در وضع موجود هستند و تمایلی به تغییر وضع موجود ندارد. گاهی مخالفت با تغییر وضع موجود لزوماً به معنی برخورداری از وضع موجود نیست، بلکه به این دلیل است که مخالف تغییر، اساساً هیچ گزینه ذهنی دیگری ندارد و چارچوب فکری وی کاملاً بسته و منجمد است.

«جام آهنی» سوسیالیسم-استخدام مادام‌العمر توسط یک کارفرما- تغییر کرد. قرارداد کاری معرفی شد

در ۱۸ سپتامبر روزنامه مردم گزارشی از میزان متوسط تولید محصول از هر میو که برابر ۶۶۰ مترمربع بود منتشر کرد. این میزان در گوانگجی به ۶۵ هزار کیلوگرم رسیده بود، درحالی که تخمین واقع‌بینانه آن کمتر از ۵۰۰ کیلوگرم بود. در حالی که همه مقامات محلی حقیقت را می‌دانستند، تعداد اندکی جرات داشتند از این رویه پیروی نکنند. آنان فقط آنچه پکن تمایل به شنیدن داشت، می‌گفتند. اگر می‌خواستند شغل خود را از دست ندهند، به خصوص در پیامدهای فوری جنبش ضد راست‌گرایی حداقل کاری که این مقامات می‌توانستند انجام دهند مایوس نکردن پکن بود، زیرا بیشتر کسانی که قصد روشنگری در مورد برنامه «جهش بزرگ به جلو» را داشتند، حذف شده بودند.

در حالی که داده‌های تولید که از دولت‌های محلی دریافت می‌شد کاملاً ساده‌لوحانه پذیرفته شده بود، وزارت کشاورزی پیش‌بینی کرد تولید غله در سال ۱۹۵۸ تا تقریباً ۷۰ درصد افزایش می‌یابد.

مهم‌ترین پیشرفت‌ها و توسعه باید در حواشی اقتصاد سوسیالیستی رخ دهد، جایی که برنامه‌ریزی دولتی در ضعیف‌ترین حالت خود است نه در مرکزیت اقتصاد سوسیالیستی. پیشگامان واقعی، شرکت‌های دولتی، عاملان ممتاز و پیشتاز سوسیالیسم نبودند، بلکه بی‌امتیازها و حاشیه‌ای‌ها بودند. در حاشیه دیوان‌سالاری دولتی و مستثنی از برنامه‌ریزی دولتی، آنها از بدترین جوانب ساختار موجود بهره‌مند شدند. به هرحال، این «در حاشیه‌های اقتصاد چین» بودند که تسلسل انقلاب عاملان خصوصی را به اقتصاد برگرداندند و زمینه را برای اصلاحات بازاری فراهم کردند. چین با «انقلاب‌های حاشیه‌ای» به سرمایه‌داری تبدیل شد.

مهم‌ترین این انقلاب‌های حاشیه‌ای در بخش کشاورزی که ضعیف‌ترین بخش اقتصاد چین بود، به وجود آمد. در دوران مائو کشاورزی چین به خصوص در طول فاجعه «جهش بزرگ به جلو» به شدت آسیب دید. در مقایسه با صنعت، کشاورزی به شدت بی‌دفاع بود. از این بدتر آن بود که سود حاصل از طریق صرفه‌جویی‌های تحمیل‌شده بر جمعیت روستایی و قیمت‌های به طور مصنوعی پایین محصولات کشاورزی، برای فرآیند صنعتی کردن به صورت یارانه پرداخت می‌شد (استثمار کشاورزی به امید توسعه صنعتی) . در نتیجه در طول دوره مائو گرسنگی و قحطی برای بخش بزرگی از جمعیت روستایی مشکلی جدی و تهدیدی بزرگ برای دولت چین بود. این مشکلات در بیانیه ۱۹۷۸ مورد تأیید قرار گرفت. در نتیجه، دولت چین در سال ۱۹۷۹ به طور قابل توجهی قیمت‌های پرداخت‌شده برای محصولات اساسی کشاورزی را افزایش داد و برای استفاده از کودهای شیمیایی در جهت افزایش تولید محصولات کشاورزی یارانه پرداخت کرد.

در دوران بعد از مائو، اولین تجربه ثبت‌شده‌ کشاورزی خصوصی در چین در منطقه پنگزی استان سیچوان در روستایی به نام «تپه نه اژدها» رخ داد. این روستا یکی از فقیرترین روستاها در کمون کونلی بود که در این منطقه بیشتر به عنوان «روستای گداها» مشهور بود. یک روز عصر در سپتامبر سال ۱۹۷۶ دنگ تیانیوان، مسئول کمون گروهی کوچک از افراد را برای بحث درباره مشکل تولید کشاورزی فراخواند. بعد از بحث طولانی و داغ موافقت کردند کشاورزی خصوصی را به عنوان راه‌حل مشکلات مدیریتی و انگیزشی کشاورزی اشتراکی امتحان کنند. با آگاهی از خطر سیاسی، تصمیم گرفتند در دو گروه تولیدی فقط زمین‌های حاشیه‌ای را برای خانوارها اختصاص دهند در حالی که کشاورزی اشتراکی را در جاهای دیگر دست‌نخورده حفظ کردند. آن سال تولید زمین حاشیه‌ای، اما به طور خصوصی کشت‌شده، سه برابر بیشتر از زمین حاصلخیز اشتراکی زیر کشت رفته بود.

وقتی حکومتی که دارای ثروت عظیم است بالاتر از قانون می‌ایستد ضرورتاً بسیاری از حقوق مشخص نشده را زیر پا می‌گذارد و وارد قلمرو عمومی می‌شود. این مسئله موجب به فساد کشیدن سیاست‌ها، چپاول و تولید بی‌عدالتی می‌شود و بذر نابسامانی اجتماعی و هرج‌ومرج سیاسی را می‌کارد. وقتی شرکت‌های دولتی فراتر از قانون عمل و خود را از رقابت بازار معاف کنند، نه تنها تهدیدی بر عملکرد شرکت‌های خصوصی هستند، بلکه همچنان که ماستر شن و لرد شانگ به روشنی بر آن تاکید کردند، بنیان‌های اقتصادی و سیاسی کل جامعه را در معرض تهدید قرار می‌دهد.

تلاش برای حکومت کردن درحالی که قانون را از بین می‌بریم، مانند این است که نمی‌خواهیم گرسنگی بکشیم در حالی که غذا را از بین می‌بریم یا نمی‌خواهیم سردمان شود درحالی که لباسمان را از بین می‌بریم یا می‌خواهیم به شرق برویم در حالی که داریم به سمت غرب می‌رویم. به قدر کافی واضح است که امیدی برای تحقق آن وجود ندارد.

کسی پیش‌بینی نمی‌کرد حزب کمونیست[ سیاست اقتصاد ]بازار را پیشه کند. اما امروزه به طور گسترده‌ای پذیرفته ‌شده است که دولت، گذار اقتصاد به سرمایه‌داری را مهندسی کرده است.

در طول ۲ سال بین مرگ مائو در سپتامبر ۱۹۷۶ و پلونوم سوم در دسامبر ۱۹۷۸ چین ایدئولوژی افراطی مائو را بایگانی کرد و توسعه اقتصادی را به سطح اول اولویت خود ارتقا داد

در میان انقلاب‌های حاشیه‌ای که گذار به بازار را در چین شروع کرد، توسعه شنزن و دیگر مناطق ویژه اقتصادی، نقشی محوری را در باز کردن درهای چین به روی اقتصاد جهانی ایفا کرد. پیش از آنکه شنزن زبانزد شود، شهری فقیر و کوچک در منطقه باووان در گوشه جنوب شرق استان گوانگدونگ بود. با واقع شدن در میان آب و هنگ‌کنگ، شنزن به خط مقدم یکپارچگی چین در بازار اقتصاد جهانی تبدیل شد.

در ۹ ژوئن سال ۱۹۸۹ دنگ شیائو پنگ به رهبران چین هشدار داد: موضوع مهم این است که نباید هرگز چین را به زمانی برگردانیم که درهای خود را بسته نگه می‌داشت. سیاست درهای بسته به شدت به ضرر ما خواهد بود. حتی دسترسی سریع به اطلاعات نداریم. افراد می‌گویند اطلاعات مهم است آیا این‌گونه است؟ بله مطمئناً این‌گونه است. اگر مدیری به اطلاعات دسترسی نداشته باشد، مانند آن است که کور و نابینا است، سخت می‌تواند بشنود و دماغش باد دارد.

هیئت‌های چین تحت تاثیر پیشرفت کشاورزی ژاپن، صنایع مدرن، مدیریت و تجارت جهانی آن قرار گرفتند. این دو کشور در ۲۶ فوریه سال ۱۹۷۸ توافق‌نامه تجاری بلندمدت امضا کردند. ایالات متحده و کانادا هم به عنوان دو صادرکننده اصلی تولیدات کشاورزی در جهان، توجه مقامات چینی را به خود جلب کردند. در ۲۵ ژوئیه ۱۹۷۸ مقاماتی از ایالات هیلونگجیانگ، شانشی، شاندوندگو، تیانجین و همچنین وزارت کشاورزی و جنگلبانی از ایالات متحده دیدار کردند. در طول چهل روز، این هیئت عمیقا تحت تأثیر چگونگی استفاده ایالات متحده از فناوری مدرن برای توسعه کشاورزی قرار گرفت.

فاجعه‌ای که در دوران مائو بر چین تحمیل شد اصلاحات را به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل کرد. آنچه در اندیشه مائو بهشت موعود چین تلقی می‌شد حرکت هرچه بیشتر و سریع‌تر به دامان سوسیالیسم بود و سیاست‌هایی چنان افراطی در این زمینه اتخاذ شد که مرگ میلیون‌ها نفر از قحطی و گرسنگی گوشه‌هایی از آن است. با مرگ مائو، نگرش‌های ایدئولوژیک با وجود رهبران عملگرایی همچون دنگ شیائو پنگ، چن یون و هو یائو بانگ، آرام آرام به حاشیه رفته و آن میراث فرهنگی چین باستان با عنوان واقعیت تنها معیار آزمون حقیقت با وقفه‌ای کوتاه، اما پرهزینه ترجیع‌بند اقتصاد و سیاست چین می‌شود و بزرگ‌ترین تحول اجتماعی عصر را رقم می‌زند.

نیروهایی که زمانی آفت اقتصاد سوسیالیستی چین تلقی می‌شد، اکنون پایه و اساس اقتصاد چین را شکل داده است.

در ۲۳ مارس سال ۱۹۸۶ کمیسیون دولتی تصمیمی را در مورد تحقق یکپارچگی بیشتر اقتصادی به صورت افقی صادر کرد که شرکت‌ها را در مناطق مختلف و تحت نظارت متفاوت تشویق می‌کرد با هم ادغام شوند

در نبود نظام بازاری شرکت‌های ادغام‌شده در استفاده مؤثر از منابع، قدری پیشرفت کردند.

تحولات اقتصاد چین به مثابه گذار از نظام سوسیالیستی به نظام سرمایه‌داری است و از آن به عنوان «بزرگ‌ترین برنامه اصلاح ساختار اقتصادی در تاریخ» یاد کرد.