بریده‌هایی از کتاب خوب گوش نمی دهی

طبق تحقیقات، هرچه در طول زندگی به افراد بیشتری گوش کنیم، می‌توانیم در ذهنمان یک مسئله را از جوانب بیشتری بسنجیم، و می‌توانیم به راه‌حل‌های بیشتری فکر کنیم

اینکه می‌تونی حال‌وهوای فضای اطرافت رو تعیین کنی فوق‌العاده‌س. آدم‌ها نمی‌دونن که اگه گوش‌کردن رو یاد بگیرن، چه قدرتی پیدا می‌کنن

فناوری جلوی گوش‌کردن را نگرفته است، بلکه باعث شده گوش‌کردن غیرضروری به نظر برسد. دستگاه‌هایمان به ترسمان از صمیمیت میدان می‌دهند. فریبمان می‌دهند که فکر کنیم ارتباط اجتماعی داریم، حتی درحالی‌که گرفتار تنهاییِ رنج‌آوری هستیم.

سازمان سیا شنونده‌های خوب را به‌عنوان مأمور استخدام می‌کند، نه اینکه به مأمورها آموزش دهد شنونده‌های خوبی باشند. بهترین شنونده‌ها را برای بازجویی و جاسوسی می‌فرستند و بقیه را مثلاً به تحلیل اطلاعات یا جنگ سایبری مشغول می‌کنند.

رفتارهای زیر را می‌توان جزء رفتارهایی دانست که بیشتر آدم‌ها آن‌ها را به‌عنوان شاخصه‌های یک شنوندهٔ بد می‌شناسند: پریدن وسطِ حرفِ گوینده جواب‌های مبهم یا غیرمنطقی به چیزی که گفته شده نگاه‌کردن به گوشی همراه، ساعت، اطراف، یا هر چیز دیگری جز گوینده بی‌قراری (کوبیدنِ انگشت روی میز، جابه‌جاشدنِ مداوم روی صندلی، مدام دکمهٔ فنری خودکار را فشاردادن و ...)

گوش‌کردن نیازمند تلاش است. درک و صمیمیت را باید با لیاقت به دست آورد. با اینکه معمولاً آدم‌ها می‌گویند «الان نمی‌تونم صحبت کنم»، اما منظورشان درواقع این است که «الان نمی‌تونم گوش کنم»

بعضی از جالب‌ترین و ارزشمندترین اطلاعاتی که به دست آورده‌ام نه به‌خاطر سؤال‌هایم، بلکه به‌خاطر بسته‌نگه‌داشتن دهانم بوده است. وقتی به افراد وقت و فضای کافی برای جمع‌وجورکردن افکارشان بدهیم، از تعامل با آن‌ها چیزهای بسیار بیشتری به دست می‌آوریم.

راهِ تعامل با هرکسی گوش‌کردن و یافتنِ چیزهای مشترک و ایجادِ تدریجیِ رابطه‌ای دوستانه است. بازجویی حتی دربارهٔ تروریست‌ها هم نتیجه نمی‌دهد، پس چرا فکر می‌کنیم در ملاقات با کسی در یک مهمانی نتیجه می‌دهد؟ بمباران‌کردنِ آدم‌ها با سؤال‌هایی مثل «شغلت چیه؟» یا «کجای شهر زندگی می‌کنی؟» یا «کجا درس خوندی؟» یا «متأهلی؟» بازجویی‌کردن است. با این کار سعی نمی‌کنید آن‌ها را بشناسید، بلکه سعی دارید آن‌ها را دید بزنید! این کار باعث می‌شود آدم‌ها ناخودآگاه حالت دفاعی بگیرند و احتمالا گفت‌وگو را به‌سمت چیزهای سطحی و شرحِ نه‌چندان سودمندِ رزومه یا سخنرانی آسانسوری خودستایانه هدایت کنند.

خوب گوش‌کردن یعنی بفهمیم در ذهنِ طرفِ مقابلمان چه می‌گذرد و نشان دهیم آن‌قدر برایمان مهم است که می‌خواهیم بدانیم به چه فکر می‌کند.

درواقع همهٔ ما دربارهٔ کسانی که دوستشان داریم فکر و خیال‌هایی می‌کنیم. این را سوگیریِ نزدیکی-ارتباطی می‌گویند. «صمیمیت» و «آشنایی»، با اینکه دل‌نشین‌اند، گاهی تکبر ایجاد می‌کنند و باعث می‌شوند درکمان از نزدیکانمان را بیش از حدِ واقعی ارزیابی کنیم.

هیچ‌چیز هم غافل‌گیرکننده‌تر از حرفی نیست که از دهانِ آدم‌ها بیرون می‌آید، حتی آدم‌هایی که فکر می‌کنیم خوب می‌شناسیمشان. حتی شاید گاهی از حرفی که از دهانِ خودتان بیرون آمده است غافل‌گیر شده باشید. آدم‌ها شگفت‌انگیزند، چون به‌شدت غیرقابل‌پیش‌بینی‌اند.

گوش‌کردن شاید واقعاً به برآوردنِ اهدافمان کمک کند -و احتمالاً هم کمک می‌کند- اما اگر این تنها انگیزه‌مان برای گوش‌کردن باشد، آن‌وقت فقط داریم تظاهر می‌کنیم. آدم‌ها متوجه این جعلی‌بودن می‌شوند. اگر واقعاً داریم توجه می‌کنیم، نیازی نیست وانمود کنیم که توجه می‌کنیم. گوش‌کردن بیش از هرچیزی نیازمندِ کنجکاوی است.

احساس انزوا و عدم‌ارتباط هم، به‌اندازهٔ مجموع تأثیر چاقی و اعتیاد به الکل، خطر مرگ زودهنگام را افزایش می‌دهد. اثر منفی آن بر سلامت بیشتر از اثر مصرف روزانهٔ چهارده سیگار است. درواقع، پژوهش‌های همه‌گیرشناختی به این نتیجه رسیده‌اند که میانِ تنهایی و بیماری‌های قلبی، سکتهٔ مغزی، زوال عقل و عملکرد ضعیف سیستم ایمنی ارتباط وجود دارد.

دروغ معمولاً عملی است نیازمندِ همکاری

هیچ‌کداممان همیشه شنونده‌های خوبی نیستیم. این در ذاتِ انسان است که حواسش پرتِ چیزهایی بشود که در ذهنِ خودش می‌گذرد. گوش‌کردن نیازمندِ تلاش است، مثل وقتی کتاب می‌خوانیم؛ آن‌وقت هم، با توجه به موقعیت، ممکن است به بعضی چیزها دقت کنیم و از بعضی چیزها سَرسَری بگذریم. اما اگر از تواناییِ بادقت گوش‌کردن خیلی استفاده نکنید، مثل تواناییِ بادقت خواندن ضعیف می‌شود.

پژوهش‌ها نشان داده که کودکان و بزرگ‌سالانی که وابستگیِ امن دارند معمولاً کنجکاوتر، و نسبت به اطلاعاتِ جدید پذیراتر از کسانی‌اند که وابستگیِ امن ندارند. یکی دیگر از اصول نظریهٔ دل‌بستگی این است که اگر کسی را در زندگی‌مان داشته باشیم که به حرفمان گوش کند و با او احساس نزدیکی کنیم، در قدم‌گذاشتن به جهانِ بیرون و تعامل با دیگران احساسِ امنیتِ بیشتری می‌کنیم؛ یک‌جورهایی می‌دانیم که طوری‌مان نمی‌شود اگر چیزی بشنویم یا متوجه چیزی شویم که اذیتمان می‌کند، چون یک جایی کسی را داریم که می‌توانیم به او تکیه کنیم، کسی که پریشانی‌مان را تسکین می‌دهد. این همان چیزی است که «پایگاه امن» نامیده می‌شود، سپری در مقابل احساس تنهایی.

حقیقت این است که تنها زمانی در اعتقاداتمان به اطمینان می‌رسیم که اجازه بدهیم به چالش کشیده شوند. کسانی که اعتمادبه‌نفس دارند از نظرات مخالف عصبانی نمی‌شوند و در فضای مجازی، به‌جای مخالفت، هتاکی نمی‌کنند. افرادی که به خودشان اطمینان دارند، بدون اینکه بدانند طرف مقابل چطور آدمی است، نتیجه نمی‌گیرند که او احمق یا بدطینت است. آدم‌ها فراتر از برچسب‌ها و مواضع سیاسی‌شان هستند

نفْس‌های امروزی‌مان بیشتر حرف می‌زنند و کمتر گوش می‌کنند، درست برخلاف این حقیقت که درک و تواناییِ پاسخ به روایت‌ها، افکار و نگرانی‌های یکدیگر است که اساس دستاوردهایمان بوده است، از شکار ماموت‌های پشمالو گرفته تا فرستادن انسانی به ماه. گوش‌نکردن به یکدیگر از دستاوردهای بالقوه‌مان می‌کاهد، و از این جهت می‌توان آن را شکستی اخلاقی دانست. ما نه‌تنها در فردیتمان نسبت به یکدیگر کوتاهی می‌کنیم، بلکه به‌مثابهٔ یک جامعه هم از پیشرفت بازمی‌مانیم.

ما چیزهایی را ارزشمند می‌دانیم که بیان می‌کنیم، نه چیزهایی را که دریافت می‌کنیم.

رسانه‌های اجتماعی بلندگویی برای آدم‌ها فراهم کرده‌اند تا تمامِ افکارشان را بریزند بیرون، و راهی هم در اختیار آن‌ها گذاشته‌اند تا بتوانند تمامِ دیدگاه‌های مخالف را غربال و حذف کنند. آدم‌ها حالا دیگر تماس‌های تلفنی را ناخوشایند می‌دانند و به پیغام‌های صوتیِ همدیگر جواب نمی‌دهند. ترجیحشان پیامک یا ایموجی‌های بی‌زبان است! اگر به چیزی گوش کنند، احتمالا از طریق هدفون یا هندزفری است، جایی که در این حباب‌های صوتی منتخب (موسیقی‌متنِ فیلم زندگی‌های محصورشان) امنیت دارند. نتیجه‌اش حسِ فزایندهٔ انزوا و پوچی است که خودش باعث اسکرول‌کردن، ضربه‌زدن و کلیک‌کردنِ هرچه‌بیشتر می‌شود.

حواس‌پرت‌کن‌های دیجیتال ذهن را مشغول نگه می‌دارند، اما کارِ چندانی برای تغذیهٔ آن نمی‌کنند و، حتی بدتر، در جهتِ تعمیقِ احساس در فرد هم تقریباً به هیچ دردی نمی‌خورند، امری که نیازمندِ طنینِ صدای دیگری در تن و روحمان است. گوش‌کردنِ حقیقی یعنی انگیخته‌شدنِ فیزیکی، شیمیایی، عاطفی و ذهنی توسط روایتِ یک شخصِ دیگر.

در فرهنگی که اضطرابِ اگزیستانسیالیستی و بازاریابیِ شخصیِ تهاجمی مدام به آن القا می‌شود، ساکت‌بودن یعنی عقب‌افتادن. گوش‌کردن یعنی ازدست‌دادنِ فرصتی برای تبلیغِ برندِ خود و نام‌آورشدن.

گوش‌کردن، بیش از هر فعالیت دیگری، ما را به زندگی وصل می‌کند. گوش‌کردن کمک می‌کند خودمان را هم به‌اندازهٔ کسانی که با ما حرف می‌زنند درک کنیم. برای همین است که از دورانِ نوزادی نسبت به صدای «انسان» هوشیارتریم و به ظرافت‌ها، هارمونی و ناهنجاری‌های آن حساسیتِ شدیدی داریم. درواقع، ما آدم‌ها حتی قبل از تولد شروع می‌کنیم به گوش‌کردن. جنین‌ها در هفتهٔ شانزدهم بارداری به صداها واکنش نشان می‌دهند و در سه ماه آخر بارداری می‌توانند کلام را از دیگر صداها کاملا تشخیص دهند. جنین با شنیدن صدایی دوستانه آرام می‌شود و با فریادی خشمناک می‌ترسد. و شنوایی یکی از آخرین حس‌هایی است که قبل از مرگ از دست می‌دهیم. گرسنگی و تشنگی اولین‌اند، بعد تواناییِ حرف‌زدن، و بعد بینایی. بیمارانِ درحال‌مرگ حسِ لامسه و شنواییِ خود را تا آخرین لحظه از دست نمی‌دهند.

شنیدن همان گوش‌کردن نیست، اما مقدمهٔ آن است. شنیدن منفعل است و گوش‌کردنْ فعال. بهترین شنونده‌ها توجهشان را متمرکز می‌کنند و حواس دیگرشان را هم به کار می‌گیرند. مغزشان به‌شدت درگیر می‌شود تا اطلاعاتِ فراوانِ ورودی را پردازش کند و در آن‌ها معنایی بیابد، و این موضوعْ درهایی از خلاقیت، همدلی، بصیرت و دانش را به رویشان باز می‌کند. «درک‌کردن» هدفِ گوش‌کردن است و به تلاش نیاز دارد.

وقتی گوش می‌کنیم و واقعاً حرف طرف مقابل را «می‌گیریم»، امواج مغزِ ما و مغزِ گوینده به معنای واقعی همگام است. یوری هَسِن-متخصص اعصاب- تعدادی اسکنِ اف‌ام‌آرآی را بررسی کرد و به این نتیجه رسید که هرچه هم‌پوشانی میانِ فعالیتِ مغزِ گوینده با فعالیتِ مغزِ شنونده بیشتر باشد، ارتباطِ بینشان بهتر خواهد بود. در یکی از آزمایش‌هایی که در آزمایشگاهش در دانشگاه پرینستِن اجرا شد، هر فرد صحنه‌ای از سریال «شرلوک»، محصول شبکهٔ بی‌بی‌سی، را توصیف می‌کرد و دیگران به او گوش می‌کردند. در طول این یادآوری، امواجِ مغزیِ گوینده به‌شدت شبیه امواجِ مغزی‌اش در زمانِ تماشای خودِ سریال بود. اما جالب است که مغزِ شنونده‌ها هم، با شنیدنِ داستان، همان الگوهای عصبیِ مغزِ گوینده را نشان داد. این جفت‌شدن یا همگام‌شدنِ امواجِ مغزی گواهِ قابل‌رؤیت و قابل‌سنجشی از انتقالِ افکار، احساسات و خاطرات است.

میزانِ گوش‌کردن و برقراریِ ارتباط پدر و مادر با ما در دوران کودکی تعیین‌کنندهٔ تواناییِ ما در گوش‌کردن و برقراریِ ارتباط با افراد در بزرگ‌سالی است. تا یک‌سالگی، در مغزِ نوزادمان الگویی از روندِ روابط را ثبت می‌کنیم که اساسِ آن میزانِ هماهنگی و توجه پدر و مادر یا مراقب‌های اصلی‌مان نسبت به نیازهایمان است. درواقع، میزانِ همگام‌بودنِ امواجِ مغزِ مراقب‌ها با امواجِ مغزِ ما تعیین‌کنندهٔ توانایی‌مان در ایجادِ وابستگی‌ها -یا سبک وابستگی‌مان- است. مراقب‌های دقیق و حساس باعث می‌شوند وابستگیِ امن داشته باشیم، که ویژگیِ آن تواناییِ گوش‌کردنِ همدلانه، و درنتیجه تشکیل روابط سودمند، ارزشمند و حمایتگرانه است.

کودکانی که پدر و مادرشان توجه قابل‌قبولی به آن‌ها نداشته‌اند، معمولاً، در بزرگ‌سالی دچارِ «وابستگیِ ناامنِ اضطرابی» می‌شوند، که معنایش نگرانی و تفکر وسواسی دربارهٔ روابطشان است. این افراد خوب گوش نمی‌کنند، چون مدام نگران‌اند که توجه و محبتِ دیگران را از دست بدهند. این دغدغهٔ فکری ممکن است به رفتارهای اغراق‌آمیز، تکبرآمیز یا غیرمستقلِ ناجوری منجر شود. آن‌ها ممکن است به‌جای فضادادن به دیگران -کسانی که می‌توانستند دوستشان باشند- همکاران، مشتریان، دوست یا همسر احتمالی خود را آزار دهند.

«وابستگیِ ناامنِ اجتنابی» ناشی از بزرگ‌شدن با مراقب‌هایی است که بیشتر اوقات بی‌توجه بوده‌اند -یا بیش‌ازحد و تا خِرخِره به طرف توجه کرده‌اند. افرادی که این‌طور بزرگ شده‌اند معمولاً به این دلیل شنونده‌های بدی هستند که وقتی رابطه‌شان با کسی بیش‌ازحد صمیمی شود، آن رابطه را تمام می‌کنند. آن‌ها در مقابل گوش‌کردن مقاومت می‌کنند، چون نمی‌خواهند ناامید یا سردرگم شوند.

گوش‌کردن بیشتر هنر است تا علم. و اگر هم علم باشد، دانسته‌های ما راجع به آن خیلی کم و ناچیز است. گوش‌کردنْ فرزندخواندهٔ محروم و مغفول پژوهش‌های مربوط به ارتباطات است که از تحقیقاتِ سخنوری، بلاغت، مناظره، اقناع و تبلیغاتِ سیاسیِ مؤثر طرد شده است! دورهٔ سه‌جلدیِ ۲۰۴۸ صفحه‌ایِ دانشنامهٔ بین‌المللیِ ارتباطات بین‌فردی را که ورق بزنید، فقط یک مدخل دربارهٔ گوش‌کردن پیدا می‌کنید، و در کتاب راهنمای ارتباطات بین‌فردیِ سیج هم که اصلا مدخلی دربارهٔ گوش‌کردن وجود ندارد.

آدم‌هایی که به آن‌ها گوش می‌کنیم طرز فکر و واکنش‌های ما را شکل می‌دهند. وقتی کسی چیزی می‌گوید، مغزمان نه‌تنها با او همگام می‌شود، بلکه درک و ارتباطِ حاصل‌شده از آن بر چگونگیِ پردازشِ اطلاعاتِ آتی -حتی شده کلیپ تنبل‌درختیِ بامزه- هم تأثیر می‌گذارد. هرچه بیشتر به کسی -مثلاً یک دوست صمیمی یا یکی از اعضای خانواده- گوش کنید، و هرچه آن فرد بیشتر به شما گوش کند، احتمالِ اینکه ذهنیاتتان شبیه هم شود بیشتر است.