بریده‌هایی از کتاب تصور عصر پساتوسعه

هرچه رابطۀ بین توسعه که دولت را با منافع، اقتدار و علم و تکنولوژی شیءواره‌شده مفصل‌بندی می‌کند، از یک‌سو و حاشیه‌ای‌شدن زندگی و معرفت مردم ازسوی دیگر فاش‌تر شود، جست‌وجو برای یافتن جایگزین‌ها عمیق‌تر می‌شود.

تا همین اواخر، کناره‌گیری از این توسعۀ خیالی امکان‌ناپذیر به‌نظر می‌رسید. هرجا نگاه می‌کردی، آنچه می‌دیدی، وزوز مداوم واقعیت توسعه بود: دولت‌ها برنامه‌های توسعۀ بلندپروازانه طراحی می‌کردند؛ نهادها برنامه‌های توسعه را در شهرها و حومه‌ها اجرا ‌می‌کردند؛ متخصصان معضلات توسعه را بررسی می‌کردند و نظریه‌های انزجارآور می‌دادند؛ مستشاران خارجی همه‌جا ول بودند و شرکت‌های چندملیتی به‌نام توسعه روی کشورها آوار می‌شدند. درمجموع، توسعه واقعیت را استعمار کرد، خود تبدیل به واقعیت شد

تا همین اواخر، کناره‌گیری از این توسعۀ خیالی امکان‌ناپذیر به‌نظر می‌رسید. هرجا نگاه می‌کردی، آنچه می‌دیدی، وزوز مداوم واقعیت توسعه بود: دولت‌ها برنامه‌های توسعۀ بلندپروازانه طراحی می‌کردند؛ نهادها برنامه‌های توسعه را در شهرها و حومه‌ها اجرا ‌می‌کردند؛ متخصصان معضلات توسعه را بررسی می‌کردند و نظریه‌های انزجارآور می‌دادند؛ مستشاران خارجی همه‌جا ول بودند و شرکت‌های چندملیتی به‌نام توسعه روی کشورها آوار می‌شدند. درمجموع، توسعه واقعیت را استعمار کرد، خود تبدیل به واقعیت شد

جنگ جهانی دوم تاکنون، در بخش‌های مقدماتیِ ‌کتاب‌هایی که دربارۀ معضلات توسعه در کشورهای توسعه‌نیافته نوشته‌اند، دربارۀ معنای «توسعه‌نیافته» یا «درحال‌توسعه» یا تعابیری ازاین‌دست، بسیار سخن گفته‌اند. اساسی‌تر از آن،

والرشتاین، امانوئل (۱۳۷۷) سیاست و فرهنگ در نظام متحول جهانی، ترجمۀ پیروز ایزدی، تهران: نی. والرشتاین، امانوئل (۱۳۸۱) سرمایه‌داری تاریخی و دو مقالۀ دیگر، ترجمۀ یوسف نراقی، تهران: نشر قطره. والرشتاین، امانوئل (۱۳۸۹) مقدمه‌ای بر تحلیل نظام‌های جهانی، ترجمۀ حسین عسکریان، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار.