بریده‌هایی از کتاب بازرس

هیچ‌کس نیست که گناههای خودش را نشناسد.

در زندگی، باید خوشبخت بود و برای این امر، باید پول داشت و مقام، و برای به دست آوردن آنها: رشوه‌گیری، دستبرد به خزانه، اظهار چاپلوسی و حقارت در برابر مقامات و اشراف و توانگران، مردم‌آزاری و خشونت حیوانی در برابر زیردستان. [...] او می‌داند که روشهایش برای دستیابی به این اهداف در برابر خداوند گناه شمرده می‌شوند، ولی دانستن او انتزاعی است؛ دانستنش با سر است و نه با قلب.

گوگول در اینجا نیز نوآوری به خرج می‌دهد: هنگام برشماری نابسامانی‌ها حتی به رفع یک مشکل یا عیب جدی اشاره نمی‌شود و همه تذکرات و تدابیر جنبه کاملاً سطحی و ظاهری دارند.

اهالی شهر خیالم را ناراحت می‌کنند. می‌گویند من جانشان را به لبشان رسانده‌ام، ولی خدا شاهد است اگر چیزی هم ازشان گرفته باشم بدون هیچ کینه و دلخوری بوده.

خود را با این قاعده ساده همه اشخاص حقیر تبرئه می‌کند: «من نه اولین نفر هستم و نه آخرین نفر. همه همین کار را می‌کنند.»

هر چیز که هنگام صحبت از آن، انسان نتواند بدون دچار شدن به کفر و ترس از احساس گناه، به آن لبخند بزند بت است و انسان پایمال آن است؛ او می‌ترسد آن را با زندگی ساده خود یکی کند.