بریده‌هایی از کتاب ما ایرانیان

«خواب دیدم قیامت شده است. هر قومی را داخل چاله‌ای عظیم انداخته و سر هر چاله نگهبانانی گرز به‌دست گمارده بودند، الا چالهٔ ایرانیان. خود را به عبید زاکانی رساندم و پرسیدم: ‘این چه حکایت است که بر ما اعتماد کرده، نگهبان نگمارده‌اند؟’ گفت: ‘می‌دانند که به خود چنان مشغول شویم که ندانیم در چاهیم یا چاله’. خواستم بپرسم: ‘اگر باشد در میان ما کسی که بداند و عزم بالارفتن کند...’ که نپرسیده گفت: ‘گر کسی از ما فیلش یاد هندوستان کند، خود بهتر از هر نگهبانی لنگش کشیم و به تهِ چاله بازگردانیم’».

امر اخلاق عمومی در جامعهٔ ما ایدئولوژیک شده و نوعی «اخلاق محتسبی» به‌جای اخلاق اجتماعی نشسته است.

یکی از اکتشاف‌های مهم مارکس این بود که به اهمیت مناسبات تولید پی برد. او در مقابل این انتظار ایدئالیستی که «مردم آن‌چنان که می‌اندیشند، زندگی می‌کنند» یک دیدگاه ماتریالیستی ارائه کرد که براساس آن مردم اغلب «آن‌چنان که زندگی می‌کنند، می‌اندیشند».

جامعه‌ای که یک سوی آن اوج مصرف‌گرایی و سوی دیگرش حضیض فقر است، چگونه می‌تواند جامعه‌ای اخلاقی باشد؟ در چنین جامعه‌ای گروه‌ها و طبقات نسبت به هم بیگانه، بی‌اعتنا و یا از هم متنفرند و سخن‌گفتن از عدالت اغلب متظاهرانه و یا حتی عوام‌فریبانه است. گ

چیزی که در جوامع هرج‌ومرجی وجود دارد، نه جابه‌جایی نخبه‌ها، بلکه منازعهٔ میان نخبگان است. در پس‌زمینهٔ منازعات نخبگان دعوت‌های معارضان به‌شکل غیرعقلانی در میان توده نفوذ می‌کند. در چنین جوامعی موعودگرایی گسترش می‌یابد؛ هرکس وعده‌ای می‌دهد، می‌تواند کار خود را پیش برد و برای دوره‌ای توده را به دنبال خود بکشد و هرچه وعده‌ها دلرباتر باشند، مؤثرترند.

نفت منبع درآمد مستقلی برای حکومت بود که می‌توانست با آن جامعه را دور بزند. دریافت‌های نفتی «سرمایه» نبود که وارد اقتصاد شود، بلکه «پول» بود.

بازی دروغ خود از منطقی پیروی می‌کند که حقیقت ندارد، ولی واقعیت دارد، دلیل ندارد، ولی علت دارد. این منطق از زمینهٔ تاریخی، اجتماعی و فرهنگی خاصی نشئت می‌گیرد. همین‌طور است قواعد دیگری که در بازی‌های اجتماعی به کار می‌روند؛ مانند قاعده پرخاش در مقایسه با همکاری، یا خودخواهی در مقایسه با انصاف.