بریده‌هایی از کتاب آتش بدون دود (جلد دوم از مجموعه هفت جلدی)

میوهٔ بسیار، شاخهٔ درخت را می‌شکند، شادی بسیار، قلب را. ترکمن می‌گوید: با نصف خنده‌ات بخند تا مجبور نشوی گریه کنی. با جامهٔ نو، چاروق نو نپوش. کمال، غصّه می‌آورد!

زندگی در غم‌انگیزترین شکل خود، هرگز از لحظه‌های منفردِ شیرین و دلنشین، تهی نبوده‌است و نخواهدبود

گاهی اوقات، انسان مجبور می‌شود محبوب‌بودن را فدای خوب‌بودن بکند. محبوب‌مردم‌شدن، آسان‌تر از کارکردن برای مردم است.

سیه‌بختی انسان از روزی شروع نشد که اشتباه کرد؛ از روزی شروع شد که پی به اشتباه خود برد و به آن اعتراف نکرد…

آق‌اویلرِ شما می‌گوید: سیه‌بختی انسان از روزی شروع نشد که اشتباه کرد؛ از روزی شروع شد که پی به اشتباه خود برد و به آن اعتراف نکرد…

این ریاکاران و دروغگویان هستند که انسان را به حرف‌زدن، ناچار می‌کنند. در برابر آنها، اگر سکوت کنی، بُزدلی، و اگر سخن بگویی، هم‌تراز ایشانی. این موقعیت بدی‌ست که همیشه اراذل برای انسان پیش می‌آورند. وقتی یکی آن‌ها می‌گویند و یکی تو می‌گویی، از خودت بیزار می‌شوی که چرا با چنین کسانی هم‌دهان شده‌یی؛ و وقتی می‌گویند و تو بزرگوارانه به راه خود می‌روی، فریاد می‌زنند که چرا جواب نمی‌دهد؟ اگر دروغ می‌گوییم، چرا جواب نمی‌دهد؟! به‌راستی روزگاری‌ست که هم گفتن مشکل است هم نگفتن…

با دلتنگی‌ات، مرا بی‌تاب نکن؛ و با بی‌تابی‌ات، مرا دلتنگ نکن! تو تکیه‌گاه منی مارال. تکیه‌گاه اگر محکم نباشد، تکیه بی‌معنی‌ست. با قلبت احساس کن؛ امّا با قلبت فکر نکن! بگذار کمی دیگر هم تحمّل کنیم؛ همان‌طور که صدها سال تحمّل کرده‌ییم. غذای نیم‌پخته از خام بدتر است؛ زیرا خام، فریب نمی‌دهد امّا نیم‌پخته می‌فریبد. پس کمکم کن تا پخته بازگردم _مارال.

جهالت می‌کردم، و انسان صادق کسی‌ست که مدافع دوران جهالت خود نباشد. مارال! ما حق نداریم از همهٔ آنچه در گذشته کرده‌ییم دفاع کنیم؛ چراکه در این صورت، هیچ‌چیز تغییر نخواهدکرد و درست نخواهدشد.

وقتی کسی حرف نمی‌زند، دلیل این نیست که نمی‌تواند حرف بزند و نمی‌تواند خوب حرف بزند. ضرورتِ گفتن مهم است نه گفتن.

انسان، تنهایی را انتخاب نمی‌کند؛ بلکه در شرایطی، تنهایی به انسان تحمیل می‌شود.

سولماز، یک باغ گل بود؛ امّا مگر می‌توانستی یک غنچه از این باغ بچینی؟ چنان تیغ‌بارانت می‌کرد که تا عمر داشتی از یادت نمی‌رفت. اگر جوانی به او خیره می‌شد، سولماز می‌ایستاد و فرصت می‌داد. بعد می‌گفت: پسر! خوب نگاه کردی؟ حلالت باشد! گناهت پای من! دلت می‌خواست سولمازاوچی را ببینی، و دیدی؛ امّا اگر دفعهٔ دیگر که از مقابلت رد می‌شوم، سرت را پایین نیندازی، به گالان می‌گویم چشم‌هایت را از کاسه دربیاورد و برای مادرت بفرستد.

دیوار، برادری‌ها را از بین نمی‌برد؛ زمان هم همین‌طور.

«هیچ‌چیز دنیا را به فساد و تباهی نکشانده‌است مگر زورگفتنِ معدودی و زورشنیدن بسیاری.»

امّا کشتن معترض، راه ازمیان‌بردن اعتراض نیست.

این دنیا نیست که زیر پای مغروران شکست‌خورده می‌لرزد؛ این پای خود آنهاست که استواری دنیا را تاب نمی‌آورد.

حرفی که دل دیگران را می‌شکند، از دلِ شکسته خبر می‌دهد

سیه‌بختی انسان از روزی شروع نشد که اشتباه کرد؛ از روزی شروع شد که پی به اشتباه خود برد و به آن اعتراف نکرد…

سکوت‌کردن، گاهی اوقات، دروغ‌گفتن است _دروغ‌گفتنی بزدلانه و ریاکارانه…

مرگ که مسأله‌یی نیست. خوب‌مردن مسألهٔ ماست.

از بی‌نهایتْ راه به یک قلّه می‌توان رسید. قلّه، محتوم است و مسلّم. می‌توان دیر کرد و معطّل. سقوط و فروماندن تنی چند، ناممکن نیست. فانوس به دست یکی، تبر به دست دیگری. می‌توان یاری کرد و یاوری، می‌توان پشت کرد و دشمنی. امّا قلّه را که فرو نمی‌توان کشید. و سکون را جانشین حرکت نمی‌توان کرد.

ترس از قدّاره‌کش‌های یاشولی آیدین، ترس از تکفیر، ترس از گرسنه‌ماندن و لگدمال‌شدن و به‌روزسیاه‌افتادن، ما را وادار به تعظیم‌کردن در برابر چیزی کرده‌است که در اعماق قلب خود، به آن چیز ایمانی نداریم.

«من نه یموتم نه گوکلان. ترکمنم، و ایرانی‌ام. ایران، سرزمین من است، و ترکمن، خلق من…»

تو موج دریایی، گالان‌اوجا صدای صحرایی، گالان‌اوجا دشمنِ دشمن، رفیق دوست با همه‌یی، تنهایی، گالان‌اوجا!

چای دیشلمه خوردند، پیش از شام، و چای شیرین با پنیر تازه و نانِ مانده خوردند، به اسم شام.

مارال! ما حق نداریم از همهٔ آنچه در گذشته کرده‌ییم دفاع کنیم؛ چراکه در این صورت، هیچ‌چیز تغییر نخواهدکرد و درست نخواهدشد. روزگاری غریبه‌یی را دیدم که در صحرا گم شده‌بود. دانستم و از او پرسیدم که کجا می‌خواهدبرود. گفت که می‌داند به کجا می‌خواهدبرود. باور می‌کنی که غریبه در این صحرا مُرد _حال آن‌که در نزدیکی او، چوپانی گلّه‌اش را می‌چراند؟ اشتباه‌کردن، گناه نیست؛ بر سر اشتباه پای‌فشردن، جرم است.

آن‌ها می‌گویند که آق‌اویلر و آقشام‌گلن با هم قرار گذاشته‌اند که صحرا را به شهری‌ها بفروشند. با رضاخان و نوکرهای حکومت هم ساخته‌اند. آلنی رفته شهر تا زیردست شهری‌ها راه‌ورسم فریب‌دادن ترکمن‌ها را یاد بگیرد و با دواهای شهری، یموت‌ها را مسموم کند. شهری‌ها دین و ایمان محکمی ندارند، و آلنی وقتی برگردد، مردم را به بی‌دینی می‌کشاند…

وقتی کسی حرف نمی‌زند، دلیل این نیست که نمی‌تواند حرف بزند و نمی‌تواند خوب حرف بزند. ضرورتِ گفتن مهم است نه گفتن. و امروز آن ضرورت، وجود دارد.

مردم، اگر لیاقتِ بزرگ‌تریِ تو را ندارند، بزرگ‌تری‌شان را قبول نکن؛ اگر مقاصد تو را _که بزرگ‌ترِ آن‌ها شده‌یی_ نمی‌فهمند، کاری کن که بفهمند؛ امّا هرگز چیزی را از مردمت، به هیچ دلیل و در هیچ شرایطی، پنهان نکن… چون، با پنهان‌کردن حقیقت، این تو هستی که به آن‌ها اعتماد نکرده‌یی و قبولشان نداشته‌یی و لایق‌شان نشناخته‌یی؛ و در این صورت، آنها چرا باید تو را قبول کنند و به تو اعتماد؟

«ترکمن‌ها! ترکمن‌ها! دیگر ستم‌کشیدن کافی‌ست!»

سیاست، تا آنجا که من فهمیده‌ام، یعنی «انتخاب حکومت»؛ و این حکومت‌هایی که شما دارید، دچار یک اسهال تاریخی هستند، و این سرزمین هم مستراح بزرگ آنهاست.