بریده‌هایی از کتاب تلخ و شیرین

چطور است صرفاً دردهایی را که نمی‌توانیم از دستشان خلاص شویم، به چیز دیگری تبدیل کنیم؟ می‌توانیم بنویسیم، بازی کنیم، مطالعه کنیم، آشپزی کنیم، شعر بنویسیم، بداهه‌گویی کنیم، دربارهٔ کسب‌وکاری جدید رؤیا بپردازیم، آشپزخانه‌مان را زیبا کنیم؛ صدها کار می‌توانیم انجام دهیم و اینکه «خوب» یا خاص انجامشان دهیم اهمیتی ندارد.

ابن عربی، صوفی بزرگ، در نیایش خود می‌گوید: ‘پروردگارا، مرا نه از عشق، که از عطش عشق برخوردار ساز.’

‫در هر چیزی شکافی هست که نور از آن وارد می‌شود.

هر دردی را که نمی‌توانید از آن خلاص شوید، به پیشکشی خلاقانه تبدیل کنید.

شکستگی راه را برای تعالی می‌گشاید

به‌خاطر اینکه شکوفه‌های گیلاس در جوانی می‌میرند. (ژاپنی‌ها که بیش از همه عاشق شکوفه‌های گیلاس یا به‌قول خودشان ساکورا هستند، این علاقه را به مونو نو آواره نسبت می‌دهند، یعنی حالت مطلوب اندوهی لطیف که از «سوزِ چیزها» و «حساسیت به ناپایداری» به وجود می‌آید.)

این متانت نسبت به مرگ شاید سه دقیقه بیشتر دوام نداشته باشد، اما هر بار که رخ می‌دهد، مرا اندکی عوض می‌کند. اگر تعالی را آن لحظه‌ای تعریف کنید که منیّت رنگ می‌بازد و به تمام عالم هستی متصل می‌شوید، پس این لحظات تلخ‌وشیرین موسیقایی نزدیک‌ترین چیزی‌اند به این حالتی که تجربه کرده‌ام. اما بارها و بارها رخ داده. و هرگز نفهمیدم چرا.

پیش از آنکه مهربانی را ژرف‌ترین خصلت باطن بشناسید، باید اندوه را نیز در همان ژرفا درک کنید. نعومی شهاب نای

مهم نیست خود را «سکولار» بدانیم یا «مذهبی»: همهٔ ما در عمق جانمان دست به‌سوی آسمان برده‌ایم.

این‌ها در ابتدا سؤالات جالبی بودند. اما وقتی دنبال پاسخ گشتم، دریافتم که مهم‌ترین سؤالات‌اند و فرهنگ امروزیْ ما را طوری تربیت کرده که آن‌ها را نپرسیم؛ بسا که این تربیت غنای روحی‌مان را از ما گرفته.

این باور باستانی بود که بدن انسان حاوی چهار نوع خلط یا مادهٔ مایع است که هرکدام با یک مزاج مرتبط‌اند: سودایی (غمگین)، دموی (شاد)، صفرایی (پرخاشگر) و بلغمی (آرام). می‌گفتند مقدار نسبی این مایعات به شخصیت ما سروشکل می‌دهد.

تلخ‌وشیرین به این درک نیز برمی‌گردد که نور و تاریکی، زایش و مرگ (تلخ‌وشیرین) همواره جفت‌اند. به‌قول آن ضرب‌المثل عربی، «روزهایی عسل، روزهایی پیاز.»

اما ازقضای روزگار، زیستن در این دوگانگی‌ها (هم تاریکی و هم نور) تنها راه گذر از آن‌هاست. و هدف چیزی جز این گذر نیست. تلخ‌وشیرین یعنی میل به وحدت، اشتیاق به وصل.

آلبرشت دورِر، هنرمند آلمانی سدهٔ شانزدهم، در نقاشی مشهور خود سودازدگی را فرشته‌ای مطرود نشان داده که نمادهای خلاقیت و دانش و عطش محاصره‌اش کرده‌اند: شکلی چندوجهی، یک ساعت‌شنی، نردبانی به‌سوی آسمان.

آلبرشت دورِر، هنرمند آلمانی سدهٔ شانزدهم، در نقاشی مشهور خود سودازدگی را فرشته‌ای مطرود نشان داده که نمادهای خلاقیت و دانش و عطش محاصره‌اش کرده‌اند: شکلی چندوجهی، یک ساعت‌شنی، نردبانی به‌سوی آسمان.

زیگموند فروید در جستار تأثیرگذارش در سال ۱۹۱۸، سودازدگی را تقبیح کرد و آن را خودشیفتگی خواند و ازآن‌پس، سودازدگی در چنگال آسیب‌شناسی روانی ناپدید شده. روان‌شناسی جریان‌اصلی آن را مترادف افسردگی بالینی می‌داند.(۲)

تلخ‌وشیرین، برخلاف آنچه فکر می‌کنیم، احساس یا رویدادی آنی نیست. بلکه نیرویی خاموش است، نوعی از هستی، سنتی نام‌آور که ازقضا با وجود پتانسیل شگرف انسانی، همواره مغفول مانده. تلخ‌وشیرین پاسخی است اصیل و تعالی‌بخش به مشکل زندگی در دنیایی بسیار پرنقص اما واقعاً زیبا. مهم‌تر از همه، تلخ‌وشیرین به ما یاد می‌دهد چگونه به درد واکنش نشان دهیم

«خداوند آهِ روح است

ویولنیست‌ها ندا می‌دهند: ما رزمنده نیستیم. نوازندگان ویولا اضافه می‌کنند: قربانی هم نیستیم. ویولن‌سل‌ها آواز سر می‌دهند: ما فقط انسانیم؛ فقط انسان: انسان‌هایی جایزالخطا و زیبا که دلشان برای عشق پر می‌کشد.

اگر اندوه‌ها و تمناهای خود را دگرگون نسازیم، چه‌بسا آن‌ها را از طریق بدرفتاری و سلطه‌جویی و بی‌اعتنایی بر دیگران نیز تحمیل کنیم. اما اگر دریابیم که انسان‌ها فقدان و رنج را می‌شناسند (یا خواهند شناخت)، می‌توانیم به‌سوی هم بگرویم.(۳)

جایی که رنج می‌کشید همان جایی است که واقعاً اهمیت می‌دهید؛ آن‌قدری اهمیت می‌دهید که دست به اقدام بزنید.

«غریزهٔ شفقت» است، یعنی این انگاره که ما انسان‌ها برنامه‌ریزی شده‌ایم تا با محبت به مشکلات همدیگر واکنش نشان دهیم. دستگاه عصبی ما ظاهراً تمایز چندانی میان درد خودمان و درد دیگران قائل نمی‌شود؛ واکنشش به هر دو یکی است. این غریزه درست مثل میل به خوردن و تنفس در وجود ما جای دارد.

واژهٔ «شفقت» (compassion) در لغت به‌معنای «رنج کشیدن با یکدیگر» است و کلتنر آن را یکی از بهترین و سعادت‌بخش‌ترین خصلت‌های ما می‌شمرد.

اندوه و اشک یکی از قوی‌ترین سازگاری‌های پیوندزننده‌ای هستند که در اختیار داریم.

اگر کمی بیشتر برای غم احترام قائل باشیم، شاید بتوانیم آن را به‌جای لبخندهای زورکی و خشم محقانه به‌عنوان پلی ضروری برای پیوند با دیگران ببینیم.

نگرش بالابه‌پایینْ ما را از واکنش به غم دیگران و حتی غم خودمان بازمی‌دارد.

همیشه باور داشته‌ام که غم زیباست و حکیمانه.