بریده‌هایی از کتاب سرنوشت انسان: بهشت و جهنم

نامه‌ای از خداوند روایت بسیار زیبایی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که در بهشت فرشته‌ای نزد شخص بهشتی می‌آید و نامه‌ای از طرف خداوند به او می‌دهد. در آن نامه نوشته شده است: مِنَ الْحَیِّ الْقَیُّومِ الّذی لا یَمُوتُ اِلَی الْحَیِّ الْقَیُّومِ الّذی لا یَمُوتُ، اَمّا بَعْدُ فَاِنّی اَقُولُ لِلشَّیءِ کُنْ فَیَکُونُ وَ قَدَ جَعَلْتُکَ تَقولُ لِلشَّیءِ کُنْ فَیَکُون؛ از خدای زنده جاوید، به بندۀ زندۀ جاوید. اما بعد؛ پس من به هر چه بگویم بشو می‌شود و تو را هم به گونه‌ای قرار دادم که به چیزی بگویی بشو، پس بشود. نامه و خطاب از خدا به انسان چقدر لذت بخش است! بندۀ من همان‌طور که من هر چه را بخواهم بشود تا بگویم بشو می‌شود، تو هم که پرتوی از ارادۀ من را داری، آنچه را بخواهی و اراده کنی می‌شود.

در روایت آمده است که بلافاصله بعد از نماز سه مرتبه استغفار کنید. اَسْتَغْفِرُ اللهَ الّذی لا اِله الّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ ذُو الْجَلالِ وَ الْاِکْرامِ وَ اَتُوبُ اِلَیهِ؛ طلب آمرزش می‌کنم از خدایی که جزا و خدایی نیست. اوست زنده و پایندۀ ابدی، صاحب جلال و بزرگواری و به سوی او باز می‌گردم. شاید این استغفار‌ها از همین نمازی باشد که در عین شکر از انجامش استغفار هم دارد؛ چرا که لایق درگاه خدا نبود.

روز قیامت روز است، اما روشنایی آنجا به خورشید و ماه نیست؛ چرا که خورشید و ماه به تاریکی گرایده‌اند. بلکه روشنایی آنجا به آشکار شدن حقایق و به کنار رفتن پرده‌ها و آشکار شدن غیب است.

آن‌ها مردانی هستند که در راه خدا شهید شدند، در حالی که نافرمانی پدرانشان را کرده بودند. چون شهید شدند داخل جهنم نمی‌شوند و چون نافرمانی پدرانشان را کرده‌اند داخل بهشت نمی‌شوند، بلکه بر دیواری بین بهشت و جهنم قرار می‌گیرند … هنگامی که خداوند از حساب خلقش فارغ می‌گردد و کسی جز آنان باقی نمی‌ماند، آن‌ها را مشمول رحمت خویش می‌سازد و وارد بهشت می‌کند.

غیبت‌کنندگان فرمودند: قومی را دیدم که از پوست و گوشتشان لقمه لقمه می‌گرفتند و در دهانشان می‌گذاشتند و می‌گفتند: کُلُوا ما اَکَلْتُمْ؛ بخورید آنچه می‌خوردید. گفتم یا جبرئیل این‌ها چه کسانی هستند؟ گفت: آن‌ها که غیبت مردم می‌کنند و پشت سر یکدیگر بدی هم را می‌گویند.

پیامبر اکرم(ص) دعای مجیر را می‌خواند و در هر بندی از هشتاد و شش بند آن این جمله را تکرار می‌کند: اَجِرنا مِنَ النّارِ یا مُجیرُ؛ ای پناه دهنده، ما را از آتش پناه ده! گفته‌اند: این دعا برای رفع غم و اندوه و شفای مریض و ادای دین خوب است، اما مهم همین رفتن در پناه خدا و اسماء حسنای اوست.

به هر حال اگر کسی می‌خواهد او را بالا ببرند، باید بنده باشد و بندگی کند. حالا نه به این نیّت که این چیزها را به او بدهند، بلکه برای خدا باشد. چیزی دادند، دادند. ندادند، ندادند. مهم همان درِ خانه خدا بودن و بندگی کردن است. تو بندگی چو گدیان به شرط مزد مکن که خواجه خود روش بنده پروری داند

خودتان را محاسبه کنید، قبل از این‌که (در آخرت) به حسابتان رسیدگی کنند. و خودتان را توبیخ و ملامت کنید، قبل از این‌که (در آخرت) شما را توبیخ کنند. و (نیز) خداوند را بخوانید و از او بخواهید، پیش از آن‌که بر خدا وارد شوید و دیگر قدرت این کار را نداشته باشید.

امام هادی علیه‌السلام و صحنه‌ای از بهشت متوکل، خلیفه عباسی برای اهانت به امام هادی علیه‌السلام ایشان را در خان الصعالیک، یعنی محلۀ گدایان جای داده بود. صالح بن سعید می‌گوید: بر حضرت ابوالحسن سوم، امام هادی علیه‌السلام وارد شدم. عرض کردم: فدایت گردم، هدف بنی عباس در همه کار خاموش کردن نور شماست. در حق شما کوتاهی می‌کنند، تا به حدی که شما را در این کاروانسرای پست جای داده‌اند. امام هادی علیه‌السلام فرمود: ای پسر سعید، معرفت تو در حق ما همین اندازه است؟ سپس با دست مبارک اشاره کرد و فرمود: نگاه کن! وقتی نگاه کردم، باغ‌های سرسبز با طراوت و شگفتی را دیدم که در میان آن‌ها حوریان خوشبو و عطرآگین چون لؤلؤ، پرندگان، آهوان، جویبارهای جوشنده و… چنان‌که مرا مدهوش ساخت و چشم خیره ماند. آن‌گاه فرمود: حَیْثُ کُنّا فَهذا عَتیدٌ وَ لَسْنا فی خان صَعالیکَ؛ ما هر جا باشیم این‌ها برایمان آماده است و در کاروانسرای گدایان نخواهیم بود.

امام صادق علیه‌السلام فرمود: لَیْسَ مِنْ شیعَتِنا مَنْ اَنْکَرَ اَرْبَعَۀ اَشْیاءَ: المِعْراجَ وَ الْمَسْاءَلَۀ فِی الْقَبِْر، وَ خَلْقَ الْجَنَّۀ وَ النّارِ وَ الشَّفاعَۀ؛ از شیعیان ما نیست کسی که چهار چیز را منکر شود: معراج، سؤال قبر، خلقت فعلی بهشت و جهنم و شفاعت را.

قَدْ أَحْسَنَ اللهُ لَهُ رِزْقاً؛ خداوند روزی نیکویی برای او قرار داده است. خدا به اهل بهشت رزق را احسان و انعام می‌کند. خدا میهماندار است و پذیرایی می‌کند. آیا این دلزدگی دارد؟ آیا با رسیدن به کمال مطلق و جمال مطلق، انسان می‌تواند باز دنبال یک چیز دیگر باشد؟! اصلاً مگر کمال دیگری هم هست که انسان دنبالش باشد؟ کسانی که اهل هستند، در همین دنیا هم این را فهمیده‌اند. اوّلاً، حرص دنیا را نمی‌زنند و می‌دانند دنبال چه باشند. ثانیاً، لذتشان در استفاده از نعمت‌ها بیش از این‌که از خود نعمت باشد، از دستی است که آن نعمت را داده است. دلی کز معرفت نور و صفا دید به هر چیزی که دید اول خدا دید لذا با نعمت‌ها درست برخورد می‌کنند.

در روایتی از «ثواب الاعمال» شیخ صدوق از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است که فرمودند: مَنْ قَرَأَ فی کُلِّ لَیْلَۀ جُمُعَۀ الواقِعَۀ اَحَبَّهُ اللهُ وَ اَحَبَّهُ اِلَی النّاسِ اَجْمَعینَ وَ لَمْ یَرَفی الدُّنیا یُؤْساً اَبَداً وَ لا فَقَراً وَ لا فاقَۀ وَ لا آفَۀ مِنْ آفاتِ الدُّنیا وَ کانَ مِنْ رُفقاءِ اَمیرالمؤمنینَ؛ هر کس در هر شب جمعه، سورۀ واقعه را بخواند، خداوند او را دوست خواهد داشت؛ محبت او را در دل همۀ مردم می‌افکند؛ هیچ‌گاه در دنیا گرفتار فلاکت، فقر، نداری و آفتی از آفت‌های دنیا نمی‌شود و از دوستان امیرالمؤمنین علیه‌السلام خواهد بود.

هر کس می‌خواهد از این درها (ی هشتگانه) وارد بهشت شود، باید به چهار خصلت چنگ زند: سخاوت گشاده دستی. خوش اخلاقی و گشاده رویی (با خانواده، دوست، همکار، همساه و…) . صدقه دادن (و انفاقات مالی اعم از واجب مثل خمس و زکات یا مستحب) . اذیت نکردن بندگان خدا.

از امام صادق علیه‌السلام سؤال شد: اگر در بهشت غم و غصه نیست، ‌کسی که خودش در بهشت است، ولی فرزند یا پدر و مادر، یا دوست خود را در بهشت نمی‌یابد می‌فهمد آن‌ها در عذاب‌اند، حال کسی که می‌داند پدر و مادر و فرزند و دوستش اهل عذاب‌اند چگونه می‌تواند خوش باشد؟ حضرت فرمودند: اِنَّهُمْ یَنسَونَ ذِکْرَهُمْ؛ یاد آن‌ها را فراموش می‌کنند. بله، خداوند بر آن‌ها فراموشی می‌اندازد تا غم و غصه‌ای نداشته باشند.

چون انسان فطرتاً خدا طلب است و در عمق جانش دنبال خداست، دنبال آن کمال مطلق است، به هر کمالی غیر از خدا که می‌رسد، یک چند مدتی به آن دلخوش است. به گمان این‌که کمال خود و مطلوب اصلی و حقیقی را به دست آورده است. مثل زمانی که بچه آرزوی یک اسباب بازی دارد. آنچنان‌که اگر به آن برسد، دیگر هیچ چیز دیگر نمی‌خواهد. وقتی صاحب آن شد، می‌بینید بعد از چند روز دلش را می‌زند. بعداً یک اسباب بازی دیگر می‌خواهد. یا مثل بزرگ‌ترها که در دوستیابی، یا در خرید اتومبیل و ماشین و خانه، یا به دست آوردن پست و مقام و ریاست، می‌بیند هیچ چیز سیرش نمی‌کند و همۀ این‌ها دلش را می‌زند؛ چون فطرت ما به دنبال کمال مطلق و بی‌نهایت و گل بی‌عیب است و آن فقط خداست. لذا بقیۀ چیزها سیرش نمی‌کنند. اما در بهشت چون در همۀ نعمت‌ها و لذت‌هایش جلوۀ خدا، رضایت خدا، جمال خدا و لطف خداست و دست خدا همۀ آن‌ها را پیش‌کش کرده است، برای او دلزدگی ندارد.

از همان ابتدای ورود به بهشت، نگهبانان بهشت مشتاقانه به استقبال می‌آیند و بر بهشتی‌ها سلام و خوش آمد می‌گویند: حَتَّی إِذَا جَاءُوهَا وَ فُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَ قَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا سَلاَمٌ عَلَيْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِينَ‌؛ وقتی بهشتی‌ها وارد بهشت می‌گردند و درهایش باز می‌شود، نگهبانان بهشت سلام و خوش آمد می‌گویند و این‌که جاودانه در این محل وارد شوید. در سورۀ رعد می‌فرماید: وَ الْمَلاَئِکَۀ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ کُلِّ بَابٍ سَلاَمٌ عَلَيْکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّار؛ ملائکه از هر دری بر اهل بهشت وارد می‌شوند (و می‌گویند:) سلام بر شما به خاطر صبر و استقامتتان، چه خوش عاقبت شدید! جالب اینجاست که درود ملائکه به پاس صبری است که مؤمن در دنیا بر بلاها، بر معاصی و بر وظایف واجب خود کرده است و با همه سختی‌ها در امتحان‌ها مسیر بندگی را ترک نکرده و ثابت قدم بوده است. این همه شهد و شکر کز سخنم می‌ریزد اجر صبری است کز آن شاخ نباتم دادند

موسیقی‌های بهشت پیش از این گفتیم که شخصی از امام صادق علیه‌السلام پرسید: در بهشت موسیقی هم هست؟ حضرت فرمودند: بله، درختی است که وقتی باد و نسیمی در آن می‌افتد، آهنگی دارد که به گوش احدی نخورده است. بعد فرمودند: هذا عِوَضٌ لِمَنْ تَرَکَ السَّماعَ فِی الدُّنیا مِنْ مَخافَۀ اللهِ؛ این برای کسی است که گوش دادن به موسیقی حرام را در دنیا از ترس خدا ترک کرده است.

همۀ این‌ها درست است که بدون عمل صالح کسی راه به جایی نمی‌برد، اما همۀ حرف این است که شما هر قدر هم عمل داشته باشی، نباید به عملت مغرور شوی و بر آن تکیه کنی و دیگر خود را از فضل و کرم الهی بی‌نیاز بدانی. این غلط است. اعمال ما بدون تفضل و لطف و رحمت خداوند نمی‌تواند خرج و توشه ابدیت باشد.

در برخی روایات آمده است: اِنَّ لِلْجَنَّۀ ثَمانِیَۀ اَبْوابٍ ثَلاثَۀ مِنْها اِلی قُمْ؛ بهشت هشت در دارد که سه در آن به سوی قم گشوده می‌شود. شاید اشاره به حضرت معصومه(س) و جمکران و حوزۀ علمیۀ شیعه در قم شده که در آخر الزمان مرکزیت پیدا می‌کند و این سه، اسباب سعادت و طریق بهشت هستند.

همت‌های دنیوی و همت‌های معنوی در تشرفاتی که برخی خدمت امام زمان علیه‌السلام رسیده‌اند، خوانده یا شنیده‌اید که بسیاری درخواستشان در همین حدّها بوده است، حاجات مادی و دنیوی و یا جسمی. به قول یکی از اساتید: برخی حدّ و اندازه‌شان در حدّ همین دنیاست. در خواست‌ها همتشان هم همین‌قدر است. در دعاها و عباداتشان همین امور را می‌خواهند. عبادت‌هایشان هم بوی دنیا می‌دهد. ولی برخی که فراتر از دنیا و بزرگ‌تر از آن شده‌اند، حتی معامله و معاشرت و کارهای به ظاهر دنیایی‌شان هم بوی خدا می‌دهد. الله اکبر، چقدر همت‌ها متفاوت است! برخی عباداتشان بوی دنیا می‌دهد و برخی دنیایشان بوی خدا می‌دهد. بلندی همّت را در دعای سحر ماه مبارک رمضان ببینید: اللَّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ مِنْ جَمالِکَ وَ کُلُّ جَمالِکَ جَمیلٌ … اَللَّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ مِنْ جَلالِکَ وَ… اللَّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ مِنْ عِلْمِکَ … اَسْئَلُکَ مِنْ رَحْمَتِکَ … اَسْئَلُکَ مِنْ قُدْرَتِکَ و…. یعنی خدایا، جمالت را می‌خواهم، ‌جلالت را می‌خواهم، علمت را می‌خواهم، رحمتت را می‌خواهم، قدرتت را می‌خواهم. به قول مرحوم آیت الله شیخ عباس تهرانی، یعنی خدایا، می‌خواهم مثل خودت باشم. صفاتت را می‌خواهم. این همت بلند است.

مَنْ قَرَأَ فی کُلِّ لَیْلَۀ جُمُعَۀ الواقِعَۀ اَحَبَّهُ اللهُ وَ اَحَبَّهُ اِلَی النّاسِ اَجْمَعینَ وَ لَمْ یَرَفی الدُّنیا یُؤْساً اَبَداً وَ لا فَقَراً وَ لا فاقَۀ وَ لا آفَۀ مِنْ آفاتِ الدُّنیا وَ کانَ مِنْ رُفقاءِ

مصالح قصرهای بهشت پیامبر(ص) فرمود: بهشت را دیدم که خالی بود و ملائکه داشتند با خشت‌های طلا و نقره قصرهایی را می‌ساختند، ولی گاه دست از کار می‌کشیدند. پرسیدم: چرا از کارتان دست می‌کشید؟ گفتند: تا هزینه و مخارجش برسد. گفتم: مخارج و هزینه‌اش چیست؟ گفتند: این‌که مؤمنی در دنیا بگوید: «سُبحانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ للهِ وَ لا اِلهَ اِلَّا اللهُ وَ اللهُ اَکْبَُر.» هر وقت بگوید، ما مشغول می‌شویم. واقعاً چقدر خدا با لطف و کرمش هزینۀ بهشت را ارزان کرده است. هیچ خانه و لانه‌ای را با چهار کلمه حرف به آدم نمی‌دهند، اما خدا بهترین قصرها را با لوازمش با همین‌ها می‌دهد؟

به تعبیر پیامبر گرامی اسلام(ص): اگر یکی از اهل جهنم را وارد این آتش‌های دنیا کنند، به خواب می‌رود. یعنی آتش دنیا برایش سرد است.

رسول خدا(ص) فرمودند: اِنَّ حَلْقَۀ بابِ الْجَنَّۀ مِنْ یاقُوتَۀ حَمْراءَ عَلیٰ صَفائِحِ الذَّهَبِ فَاِذا دُقَّتِ الْحَلْقَۀ عَلَی الصَّفْحَۀ طَنَّتْ وَ قالَتْ یا عَلِیُّ؛ حلقه و کوبۀ در بهشت یاقوت سرخی بر صفحه‌های زرین است که چون کوبه را بر صفحه کوبند، از آن بانگ یا علی شنیده می‌شود. برخی شاگردان مرحوم علامه طباطبایی می‌فرمودند: ما از ایشان سؤال کردیم: چرا کوبۀ بهشت طنین یا علی دارد؟ ایشان فرمود: شما وقتی درِ یک خانه‌ای می‌روید، چه کسی را صدا می‌زنید؟ صاحب خانه را. و چون صاحب بهشت و میهماندار آن، مقام ولایت است که مصداق بارز آن حضرت امیر علیه‌السلام است، کوبه او را صدا می‌زند. پس بهشتی‌ها میهمان او هستند.

هر کس بین مرد و زنش، یا بین پدر و فرزندش، یا دو فامیل دیگر و یا دو همسایه و شریک و دوست را به هم بزند، به شاخه‌ای از زقوم آویخته است.

اولین خصوصیت عالم آخرت این است که سرتاسر شعور و حیات است. در بهشت و جهنم سنگ‌ها و چوب‌ها و درختان و میوه‌ها، همه و همه دارای حیات و شعورند. قرآن در سورۀ عنکبوت می‌فرماید: وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَۀ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ کَانُوا يَعْلَمُونَ؛ به راستی سرای آخرت سراسر حیات و زندگی است، اگر می‌دانستند.