بریده‌هایی از کتاب انگیزه های پنهان در رفتارهای آشکار

گر می‌خواهید حقیقت را به مردم بگویید آنها را بخندانید، چون در غیر این صورت کمر به قتل شما می‌بندند

ژائو گائو مردی قدرتمند بود که هنوز از قدرت سیراب نشده بود. روزی در ملاقاتش با امپراتور و بسیاری از مقامات ارشد گوزنی را با خود به همراه آورد و آن را «اسب بزرگ» نامید. امپراتور که ژائو گائو را به‌عنوان یک استاد قبول داشت کاملاً با او موافقت کرد که آن حیوان یک اسب است و بسیاری از مقامات دیگر هم همین کار را کردند. ولی عده‌ای دیگر یا ساکت ماندند یا مخالفت کردند. ژائو گائو از این طریق دشمنانش را شناخت. و کمی بعد همهٔ مقاماتی را که گوزن او را اسب ننامیده بودند به قتل رساند. نقشهٔ ژائو گائو در صورتی که گوزن را گوزن می‌نامید عملی نمی‌شد. ملاک حقیقت برای سنجش وفاداری، آزمون ضعیفی است.

مثلاً کاملاً قابل‌قبول است که «خودتان» باشید. اگر به‌طور طبیعی اثرگذار و دوست‌داشتنی هستید، در این صورت علاقه و احترام دیگران هم به شما طبیعی است. آنچه غیرقابل‌قبول است «چاپلوسی» است. تملق، تعریف و تمجید بیخودی و هندوانه زیر بغل کسی گذاشتن.

دروغ گفتن به وسیلهٔ کلمات بسیار ساده و وسوسه‌انگیز است. به همین علت بهتر است در موقعیت‌های مرگ و زندگی یا جفت‌یابی دهانمان را ببندیم و به بدنمان اجازهٔ حرف زدن بدهیم.

اگر جهان قادر به دیدن انگیزه‌های اصلی ما بود، حتی از انجام صادقانه‌ترین اعمالمان نیز عرق شرم بر چهره‌مان می‌نشست».

«انسان همیشه دو دلیل برای انجام کارهایش دارد: یک دلیل خوب و یک دلیل واقعی.»- جی.پی. مورگان

نقابی که مدتی طولانی بر چهره می‌زنید به چهرهٔ شما بدل می‌شود. نقشی که مدتی طولانی به ایفای آن ادامه می‌دهید به خود شما بدل می‌شود. و اگر مدت‌ها وانمود کنید چیزی حقیقت دارد، خودتان هم درنهایت آن را باور می‌کنید.

«اگر جهان قادر به دیدن انگیزه‌های اصلی ما بود، حتی از انجام صادقانه‌ترین اعمالمان نیز عرق شرم بر چهره‌مان می‌نشست».

ما حتی از مزیت خاص دسترسی به اطلاعات و تصمیم‌گیری‌هایی که در ذهنمان اتفاق می‌افتند برخوردار نیستیم. تصور ما این است که از حالات درون خود آگاهیم، درحالی‌که این توهمی بیش نیست. به طریقی می‌توانیم بگوییم که ما در ذهن خود همچون افرادی بیگانه هستیم.

«در هر چیزی که خنده‌دار به نظر می‌رسد عنصری هست که اگر جدی و به‌قدر کافی حساس و مراقب باشیم، وجود ناخوشایندش را احساس می‌کنیم.» - مکس ایستمن

«هر انسانی به تنهایی بی‌ریاست. ریاکاری با ورود انسانی دیگر آغاز می‌شود»- رالف والدو امرسون

خبرچینی یا غیبت -یعنی حرف‌زدن پشت سر مردم اغلب با تمرکز بر معایب یا خطاهایشان- در همهٔ جوامعی که تا به امروز مورد بررسی قرار گرفته‌اند مشاهده شده است.

انسان همیشه دو دلیل برای انجام کارهایش دارد: یک دلیل خوب و یک دلیل واقعی

مغز به چه منظوری ساخته شده است؟ نتایج سال‌ها تحقیق گازانیگا، ازجمله تحقیقات جدید او روی بیماران سالم، نشان داده است که مغز همهٔ انسان‌ها دارای سیستمی به نام «واحد مفسر» است. کار این واحد تفسیر یا معنا بخشیدن به تجارب ما با ارائهٔ توضیح است: یعنی ساختن داستان‌هایی که اطلاعات گذشته و حالِ فرد و دنیای بیرون را با هم ادغام می‌کنند.

. مغز اطلاعات را از ما پنهان می‌کند، کمکمان می‌کند انگیزه‌های جامعه‌پسند بسازیم و از آنها مانند جلد کتاب برای پوشاندن انگیزه‌های ناپسندمان استفاده کنیم. به گفتهٔ تریوِرز: «ذهن ما در هر قدم از پردازش اطلاعات -از ورود جهت‌دار آن، تا رمزگذاری جهت‌دار، سازماندهی آن براساس منطق کذب، اختلال در یادآوری آن و سپس عرضهٔ غلط آن به دیگران- مدام این جریان اطلاعات را به نفع هدف همیشگی‌اش، یعنی بهتر نشان دادن آن نسبت به واقعیت، تحریف می‌کند. امیلی پرونین این پدیده را توهم درون‌نگری نامیده است، به این معنا که ما ذهنمان را حتی آن‌قدر نمی‌شناسیم که تظاهر به شناختنش می‌کنیم.

نخستی‌شناسی زمانی که ما نخستیان را مطالعه می‌کنیم، متوجه رفتارهای ماکیاولی‌وار بسیاری در آنها می‌شویم -خودنمایی‌های جنسی، برتری‌جویی و سلطه‌پذیری، نمایش‌های خودنمایانه و مانوورهای سیاسی. ولی وقتی از ما می‌خواهند رفتار خودمان را توجیه کنیم -اینکه چرا فلان ماشین جدید را خریده‌ایم یا مثلاً چرا فلان رابطه را قطع کرده‌ایم- اکثراً تصویری مبتنی بر همکاری و مصلحت اجتماعی از آن ارائه می‌کنیم. تصدیق نمی‌کنیم که رفتار خودنمایانه‌ای داشته‌ایم و برای رسیدن به آنچه می‌خواهیم هر سیاستی را به‌کار می‌بندیم؛ یعنی همان رفتارهایی که می‌توانیم از یک حیوان اجتماعی رقابت‌طلب انتظار داشته باشیم. در این میان، چیزی با عقل جور درنمی‌آید.

دنیا مملو از انسان‌هایی است که براساس انگیزه‌هایی عمل می‌کنند که ترجیح می‌دهند تصدیقشان نکنند.

«صدای عمل بلندتر از کلام است».

داریو ماستریپیری نخستی‌شناس می‌گوید: «بدترین مشکلاتِ مردم را سایر مردم ایجاد می‌کنند».

همان‌طور که جفری میلر در کتاب خود، ذهنیت جفت‌یابی، گفته است، «ذهن ما نه تنها به‌عنوان دستگاه حفظ بقا، که به‌عنوان دستگاه جلب توجه تکامل یافته است» و بسیاری از متمایزترین رفتارهای غریزی ما به منظور تولیدمثل انجام می‌گیرند، نه برای حفظ بقا. مثلاً دلایل خوبی برای باور این موضوع وجود دارند که نقش قابلیت‌های ما در زمینهٔ هنرهای تجسمی، موسیقی، قصه‌گویی و شوخ‌طبعی، مانند دم طاووس، به‌طور عمده نمایش جفت‌یابی است.

تبعیت از اندرز لوقا ۷:۱ که می‌گوید، «قضاوت نکن! مبادا مورد قضاوت قرار بگیری» دشوار است. این اندرز مغایر غرایز تکامل‌یافتهٔ ماست؛ چون درواقع ما به‌سرعت دیگران را قضاوت و هم‌زمان خود را تبلیغ می‌کنیم تا مورد قضاوت دیگران قرار بگیریم. پس برای درک بُعد رقابت‌جویانهٔ ماهیت انسان بهتر است عکس این اندرز را به‌کار ببریم: «آزادانه قضاوت کنید و بپذیرید که شما نیز مورد قضاوت قرار خواهید گرفت».

حتی گاهی برای اینکه نشان دهید خصوصیتی مطلوب دارید باید کاری پرخطر یا بیهوده انجام دهید. این اصل را اصل نقص می‌نامیم.

در بسیاری از این موارد ما از طریق خبرچینی برای بیرون انداختن کسی برنامه‌ریزی می‌کنیم.

ولی خبرچینی، حتی زمانی هم که به مجازاتی رسمی منجر نمی‌شود، سودمند است؛ چون عملاً باعث تخریب اعتبار کسی می‌شود که در مورد او خبرچینی شده است. خبرچینی با خدشه‌ای که به اعتبار فرد خاطی وارد می‌کند می‌تواند به‌طور موقت باعث وقفه در رفتار بد او شود، به‌خصوص در مواردی که اِعمال مجازاتِ مستقیمْ پرهزینه یا دشوار است.

ولی توجه داشته باشید که با این همه، لاف زدن و خودنمایی بر اساس یک انگیزهٔ قوی انجام می‌شود. ما نیاز داریم مردم خصوصیات خوب، مهارت‌ها و دستاوردهایمان را ببینند و به آن توجه کنند. در غیر این صورت چطور می‌توانند ما را به‌عنوان دوست، جفت یا هم‌گروهی‌شان انتخاب کنند؟ دلمان می‌خواهد مردم به کارهای خیر ما، روابط سیاسی‌مان و قابلیت‌های هنری، ورزشی و تحصیلی‌مان توجه کنند. اگر ممنوعیتی در کار نبود، هر بار که به خیریه کمک می‌کردیم، در کارمان ارتقای مقام می‌گرفتیم یا با افراد مهمی دوست می‌شدیم، گزارش همهٔ اینها را در فیس‌بوک ثبت می‌کردیم.

همه تقلب می‌کنند. اجازه بدهید این نکته را همین‌جا روشن کنیم. انکارش فایده‌ای ندارد. درست است، برخی از مردم کمتر از سایرین تقلب می‌کنند و به همین دلیل باید آنها را تحسین کنیم. ولی کسی را پیدا نمی‌کنید که در طول عمرش دست‌کم چند بار تقلب نکرده باشد. تعداد قوانین و هنجارها آن‌قدر زیاد است که اطاعت از همهٔ آنها غیرانسانی است.

ابتدایی‌ترین راه برای فرار از مجازات -اعم از اینکه در حال دزدی باشید یا خیانت به همسرتان یا فقط فروکردن انگشت در بینی‌تان- دیده نشدن است. به‌این‌ترتیب، یکی از سازگاری‌هایی که در جهت طفره رفتن از هنجارها در ما صورت گرفته توانایی نادیده گرفتن نگاه دیگران است، به‌خصوص اگر به سمت ما معطوف شده باشد

دانشمند زیست‌شناس تکاملی، رابرت تریوِرز، می‌گوید: «فریب‌کاری خصوصیتی است که در عمق زندگی ریشه دوانیده. در همهٔ سطوح، از ژن و سلول تا افراد و گروه‌ها رخ می‌دهد و در هر حال امری ضروری به نظر می‌رسد».

ساکیم: افراد افسرده همهٔ درد و رنج دنیا و همهٔ رفتارهای وحشتناک مردم با یکدیگر را می‌بینند و همه چیز را درمورد خود به شما می‌گویند: دربارهٔ نقاط ضعفشان و کارهای هولناکی که در حق دیگران کرده‌اند. و مشکل اینجاست که آنها درست می‌گویند. پس بدین ترتیب شاید راه کمک کردن به مردم به اشتباه انداختن آنهاست.

نقابی که مدتی طولانی بر چهره می‌زنید به چهرهٔ شما بدل می‌شود. نقشی که مدتی طولانی به ایفای آن ادامه می‌دهید به خود شما بدل می‌شود. و اگر مدت‌ها وانمود کنید چیزی حقیقت دارد، خودتان هم درنهایت آن را باور می‌کنید.