بریده‌هایی از کتاب دل باید پاک باشد! (نقد پدیده اباحه گری)

مکاتبی همچون اومانیسم بر این نکته پای فشردند که به جای خداوند، باید انسان مورد پرستش قرار گیرد و انسان به جای خداوند باید دور خود گردش کند!

قرآن شرط ورود به بهشت را سلامت دل دانسته است: یوْمَ لَا ینْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَی اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ ؛ روزی که هیچ مال و فرزندی سود نمی‌دهد، مگر کسی که دلی پاک به سوی خدا بیاورد.

امام‌صادق (ع) فرمود: «الْإِیمَانُ هُوَ الْإِقْرَارُ بِاللِّسَانِ وَ عَقْدٌ فِی الْقَلْبِ وَ عَمَلٌ‌ بِالْأَرْکانِ»؛ ایمان اقرار به زبان، باور قلبی و عمل به ارکان دینی است.

امام‌صادقپ (ع) فرمود: «المؤمن ملجم»؛ مؤمن لگام دارد. در توضیح این روایت گفته‌اند: لگام، افساری است که بر دهان اسب می‌بندند و مراد از لگام‌دار بودن مؤمن آن است که او به انجام تمام احکام شریعت مقید و ملتزم شده و مادامی که در قید ایمان است، از این لگام خلاصی ندارد.

معروف است که حاجب بروجردی، قصیده‌ای زیبا در مدح حضرت‌امیر (ع) سرود که شاه‌بیت آن این بود: حاجب اگر محاسبۀ حشر با علیست من ضامنم که هر چه بخواهی گناه کن! همان شب در عالم رؤیا امام را در خواب دید که به او فرمود، شعرت را این‌چنین اصلاح کن: حاجب اگر محاسبۀ حشر با علیست شرم از رخ علی کن و کمتر گناه کن!

یکی از مهم‌ترین عامل افزایش جرم و بزه در یک جامعه و نیز در ابعاد جهانی، فقر و فاصلۀ طبقاتی است.

امام خطاب به عبدالعظیم حسنی چنین فرمود: یا عَبْدَالْعَظِیمِ أَبْلِغْ عَنِّی أَوْلِیائِی السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُمْ أَنْ لَاتَجْعَلُوا لِلشَّیطَانِ‌ عَلَی أَنْفُسِهِمْ سَبِیلًا؛ ای عبدالعظیم، به دوستانم از طرف من سلام برسان و به آنان بگو که برای شیطان راهی در نفس خود نگذارند.

در متون دینی "دین‌شناس" کسی است که مردم را در میان خوف و رجاه نگاه دارد، نه آن‌که آنان را از مکر الهی ایمنی بخشد و یا آنان را از رحمت خداوند مأیوس کند. چنان‌که حضرت‌امیر (ع) فرمود: الْفَقِیهُ‌ کلُّ‌ الْفَقِیهِ‌ مَنْ لَمْ‌یقَنِّطِ النَّاسَ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ لَمْ‌یؤْیسْهُمْ مِنْ رَوْحِ‌اللَّهِ وَ لَمْ‌یؤْمِنْهُمْ مِنْ مَکرِ اللَّه؛ فقیه کامل کسی است که مردم را از رحمت و بخشش خداوند مأیوس و نا‌امید نکند و آنان را از مکر الهی ایمنی ندهد.

خطر فریفته‌شدن به رحمت الهی، از خطر فریب خوردن از دنیا شدیدتر است.

«دین» نظام‌نامۀ زندگی است که آموزه‌ها و برنامه‌های آن در سه حوزۀ عقاید، اخلاق و احکام انعکاس یافته است. انتظار دین از دین‌داران آن است که نگرش‌ها و باورهای خود را با آن‌چه در کتاب و سنت انعکاس یافته، بر اساس تفسیر و تأویل مفسران واقعی دین یعنی پیامبر و اهل‌بیت (ع) پذیرا باشند و همان‌گونه که به آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی دین که منطبق با فطرت و سرشت درونی آنان است، پای‌بندند، برای آموزه‌های فقهی و شعائر دینی نیز اهتمام بایسته از خود نشان دهند. به عبارت روشن‌تر، چنان نباشد که بگویند ما در دل به خداوند و قیامت اعتقاد داریم و جان ما از محبت و عشق به اسلام و اهل‌بیت (ع) لبریز و از هر گونه آلودگی و پلشتی پیراسته است، اما در رفتار آثار و نتایج چنین باور و محبتی آشکار نگردد، بلکه به عکس؛ ولنگاری، اباحه‌گری در منش آنان و بی‌مبالاتی در انجام واجبات و ترک محرمات دینی مشاهده شود.

یکی از آسیب‌های دین‌داری که دو حوزۀ اخلاق و احکام را مورد هدف قرار داده و به آن‌ها آسیب جدی می‌رساند، آسیب «اباحه‌گری» است، که در زبان عامیانه از آن با این جمله تعبیر می‌شود: «دل باید پاک باشد». مقصود کسانی که این جمله را می‌گویند آن است که ما در دل خود به خداوند و همه باورهای دینی اعتقاد داریم و دل ما از انواع و اقسام آلودگی‌ها پاک و پیراسته است و همین امر برای نجات و سعادت ما کافی است و دیگر نیاز نیست که از ما خواسته شود در مرحله عمل و رفتار به ارزش‌ها و شعائر دینی و اخلاقی پای بند باشیم.

اباحه‌گری می‌تواند با دین‌داری یا الحاد همراه باشد؛ به این معنا که گاه اباحه‌گری ناشی از الحاد و بی‌اعتقادی است، نظیر اباحه‌گری از نوع غربی آن‌که تحت تأثیر مکاتبی همچون اومانیسم رخ نموده است. گاه نیز اباحه‌گری با دین‌داری و اعتقاد به متافیزیک همراه است؛ به این معنا که شخص به رغم اعتقاد قلبی به دین، در مقام عمل به شعائر دینی از خود پای‌بندی نشان نمی‌دهد و همه یا برخی از تکالیف شرعی را کنار می‌گذارد.

اباحه‌گری در جهان غرب، دو پیشینۀ "دینی" و "اجتماعی" اساسی دارد. پیشینۀ دینی آن به "پولس" برمی‌گردد که به عنوان مبلّغ آیین مسیحیت، بر کفایت ایمان پای فشرد و اعلام کرد که به شریعت نیاز نیست و پیشینۀ اجتماعی اباحه‌گری در جهان غرب به پس از دوران نوزایی و رنسانس و ظهور عصر مدرنیته برمی‌گردد که در سایۀ آن، مبارزه با دین و کنارگذاشتن ارزش‌های دینی به اوج خود رسید.

قرآن بارها و به صورت پیوسته با آوردن عبارت «الذین آمنوا و عملوا الصالحات» بر اصل جداناپذیری میان ایمان و عمل صالح پای فشرده است. این امر آن‌چنان مورد تأکید و توجه قرآن است که در هر جا که سخن از سعادت و نجات است، از ایمان بدون ذکرِ عمل صالح نام برده نشده است.

از پیامبراکرم (ص) نقل شده که فرمود: إِنَّ اللَّهَ لَاینْظُرُ إِلَی‌ صُوَرِکمْ‌ وَ أَعْمَالِکمْ وَ إِنَّمَا ینْظُرُ إِلَی قُلُوبِکمْ؛ خداوند به صورت‌ها و اعمال شما درنمی‌نگرد، بلکه دل‌های شما را می‌بیند. این روایت نشان می‌دهد که انسان‌ها در کنار صورت ظاهر و رفتار، دارای باطن‌اند و آن‌چه به آنان ارزش می‌دهد، چگونگی باطن و دل‌های آنان است.

اباحه‌گری به این معناست که شخص به رغم اذعان به برخورداری از ایمان و خداباوری و ادعای پاکی دل، در حوزۀ عمل به لوازم دین‌داری و اخلاقی پای‌بندی از خود نشان نمی‌دهد و گمان می‌کند اگر دلش پاک باشد، برای نجات و رستگاری او کافی است! باید از این دست از افراد پرسید اولاً: از کجا به پاک بودن دل خود اطمینان یافته اید؟! آیا بر اساس اصل «از کوزه همان تراود که در اوست» پاکی دل در مرحله عمل و رفتار، نشانه و علامتی به همراه ندارد؟! ثانیاً: به استناد کدام آیه و روایتی از معصوم به یقین رسیده اید که پاکی دل بدون ضمیمه شدن عمل صالح به آن، به تنهایی برای نجات و سعادت کافی است؟!

برخی از صاحب‌نظران، «اباحه‌گری» را مترادف با لجام‌گسیختگی فرهنگی و ارزشی و به مفهوم «لیبرتیزم» و آزادی به همراه فروپاشی حریم‌های دینی دانسته‌اند. برخی دیگر دربارۀ مفهوم «اباحه‌گری» چنین ابراز عقیده کرده‌اند: اباحه‌گری در کلان‌ترین سطح تعریف، به معنای افزایش دامنۀ مباحات برای رفتارها و کاهش دایره واجبات، محرمات، مکروهات و مستحبات است.

به رغم تفاوت‌های اندک در تعریف اباحه‌گری، همۀ آن‌ها در یک نکته که مجاز شمردن ترک الزامات شرعی است، مشترک‌اند. ترک الزامات شرعی به معنای ترک واجبات شرعی یا انجام محرمات الهی است که در اباحه‌گری خودنمایی می‌کند.

کسی را در نظر آورید که به شب‌نشینی با دوستان لاابال خود عادت کرده و در چنین مجالسی گلوی خود را به شراب و دامن خود را به فسق آلوده کرده و شیطان این خوشی‌ها را در نظر او زینت داده است. برخی افراد چنان به شنیدن موسیقی‌های مطرب و حضور در چنین محافلی عادت کرده‌اند که بسیار سخت است آنان را روزی از این عادت جدا ساخت. پذیرش شریعت از نظر آنان بدان معناست که آنان باید این دست از لذایذ را کنار بگذارند و در برابر، به انجام شعائری همچون نمازخواندن و روزه‌گرفتن تا آخر عمر پای‌بند باشند. آنان با زبان حال و قال می‌گویند: دست خود ما نیست؛ دل ما چنین می‌خواهد و ما نمی‌توانیم با خواسته و خواهش‌های نفسانی خود مبارزه کنیم! باری، باید اذعان کرد که پای‌بندی به شریعت به مثابۀ حرکت به سمت بلندی یک کوه است که هر گام آن با زحمت و صرف انرژی زیاد همراه است و حرکت به سوی ولنگاری و آلودگی به مثابۀ حرکت به سرپایینی است که نیازی به صَرف انرژی و زحمت ندارد.

اباحه‌گری به این معناست که شخص به رغم اذعان به برخورداری از ایمان و خداباوری و ادعای پاکی دل، در حوزۀ عمل به لوازم دین‌داری و اخلاقی پای‌بندی از خود نشان نمی‌دهد و گمان می‌کند اگر دلش پاک باشد، برای نجات و رستگاری او کافی است!

برخی از کسانی که به اباحه‌گری روی آورده‌اند، آن را لازمۀ جهانی‌شدن و پا گذاشتن در هزارۀ سوم دانسته‌اند که بر اساس آن روابط جدیدی بر رفتار انسان‌ها حاکم شده و بسیاری از مرزهای دینی و اخلاقی فروریخته است. به عبارت روشن‌تر، اباحه‌گرایان می‌گویند در دنیای امروز که در اثر گسترش ارتباطات، جهان به دهکده‌ای کوچک تبدیل شده و همۀ ادیان و مکاتب در برابر چشم جهانیان قرار گرفته‌اند و در گوشه و کنار دنیا به گروه‌هایی از مردم برمی‌خوریم که به هیچ یک از ارزش‌های دینی و اخلاقی تن نمی‌دهند، نمی‌توان از مردم انتظار داشت که اسلام را با همۀ آموزه‌ها و برنامه‌های آن پذیرا باشند. در چنین حال و هوایی، همین که مردم در دل به آموزه‌های دینی ایمان داشته باشند، برای نجات آنان کفایت می‌کند!

جهانی‌شدن به دنبال خود دست‌کم برای شماری از مردم، به‌ویژه نسل جوان بی‌اعتقادی یا سست‌اعتقادی به ارزش‌های دینی را به همراه می‌آورد که خود از عوامل مهم اباحه‌گری است، زیرا پیوسته از رهگذر شماری از برنامه‌های ماهواره‌ای یا سایت‌های اینترنتی، دین و هر گونه گرایش متافیزیکی یا اسلام و ارزش‌های اسلامی به شدت مورد هجوم قرار می‌گیرد. آمارهای ارائه‌شده برای سایت‌هایی که علیه‌ اسلام، قرآن، پیامبراکرم (ص) و اهل‌بیت (ع) به فعالیت مشغول‌اند، تکان‌دهنده است.

شماری از ظاهربینان و سطحی‌اندیشان از خود می‌پرسند: آیا ساکنان کنونی زمین، به استثنای یک و نیم میلیارد مسلمان، که اسلام، قرآن و پیامبراسلام (ص) را نمی‌شناسند یا باور ندارند، بر خطا هستند؟! به عبارت دیگر، آنان می‌پندارند که اکثر ساکنان این کرۀ خاکی که گاه از دنیای آبادتری برخوردارند، به راحتی شراب می‌نوشند، از کامروایی‌های جنسی نامحدود بهره دارند، زحمت نماز، روزه، خمس، حج و زکات را به خود نمی‌دهند، نمی‌توانند اهل سعادت و نجات نباشند!

باید اذعان کرد که میان فقر و ضعف دین‌داری، رابطه گسست‌ناپذیر برقرار نیست؛ یعنی چنان نیست که هر جا فقر است، لزوماً باید همراه با آن بی‌دینی یا ضعف دین‌داری باشد، زیرا بسیاری از افراد فقیر و مستمند، جزو برترین و استوارترین دین‌داران تاریخ بشری به شمار می‌روند و اساساً عموم پیامبران و پیروان آنان از طبقۀ فقیر اجتماع بوده‌اند.

فقر می‌تواند دین، اخلاق و معنویت افراد را در معرض آسیب جدّی قرار دهد؛ از این رو، بر همۀ مؤمنان لازم است تا با تدبیر صحیح زندگی، خود و خانوادۀ خویش را از فقر و مستمندی دور نگاه دارند و زندگی همراه با کفاف را فراهم آورند. بر دولت اسلامی نیز لازم است تا نظام اقتصادی جامعه را به گونه‌ای تنظیم کند تا فقر و فاصله طبقاتی از جامعه رخت بربندد و جامعۀ دین‌داران از رهگذر فقر، در معرض آسیب دینی و معنوی قرار نگیرند.

صِرف فقر و مستمندی نمی‌تواند مجوز اباحه‌گری باشد؛ به این معنا که شخص نمی‌تواند با عذر آوردن فقر، التزام به شریعت و شعائر دینی را کنار گذارد.

اباحه‌گری در کلان‌ترین سطح تعریف، به معنای افزایش دامنۀ مباحات برای رفتارها و کاهش دایره واجبات، محرمات، مکروهات و مستحبات است.