بریده‌هایی از کتاب بفرمایید، نوبت شماست! (مهارت زندگی برای نوجوانان)

فصل دوم مدیریت تفکّر ما همواره در حال تفکر هستیم، تفکر به صورت زنجیره‌ای از تصاویر یا گفت‌وگو با خود در ذهن ما جریان دارد. جریان تفکر ما بر احساسات ما تأثیر می‌گذارد و احساسات ما نیز بر رفتارهای ما مؤثرند. به مثال زیر توجه کنید:

«اعتماد» شرط لازم برای «صمیمی شدن» است،‌ اما شرط کافی نیست!

اگر «اجازه بدهید» زنجیره‌ی افکار، «بدون کنترل» در ذهن شما جاری باشد، کنترلِ احساسات و رفتارهای خود را نخواهید داشت. اگر جریان اتوماتیک افکار بدون نظارتِ ما به حرکتِ خود ادامه دهد، ما همچون عروسکی بی‌اختیار قربانیِ این جریان خواهیم بود.

پس به جای تلاش برای پاک کردن یک فکر یا از خاطر بردن یک خاطره، یک فکر یا خاطره‌ی متفاوت را جایگزین آن می‌کنیم. هر چه این فکر یا خاطره‌ی جایگزین جذاب‌تر باشد فکر یا خاطره‌ی قبلی را با سرعت و قدرت بیش‌تری کنار خواهد زد. بنابراین، ذهن ما همچون تلویزیونی است که امکان خاموش کردنِ کامل آن وجود ندارد ولی به‌راحتی می‌توان کانالِ آن را تغییر داد. با این روش ما قدرتِ کنترلِ ذهن خود را دارا هستیم. عدم کنترل افکار گاهی تأثیرات پرهزینه‌ای در زندگی ما ایجاد می‌کند: * تکرار یک خودگوییِ قدیمی که در ما احساس حقارت ایجاد می‌کند ممکن است باعث شود در تمام طول زندگی‌مان در انزوا و تنهایی به‌سر ببریم چرا که با تصور این‌که «هیچ‌کس از مصاحبتِ با من لذت نخواهد برد و همه من را تحقیر خواهند کرد» همه‌ی فرصت‌های دوستی و ارتباطِ اجتماعی را از دست می‌دهیم!

برخی از افراد به‌جای «مشاهده و توصیف» وقایع زندگی، به سرعت در پی «تفسیر و تحلیل آن‌ها» برمی‌آیند و به نتیجه‌گیری‌هایی می‌رسند که خود آن تفسیر و تحلیل‌ها منشأ احساس ناخوشایند دیگری علاوه بر واقعه‌ی پیش آمده می‌شود. مثلاً دوستی با من قطع رابطه کرده است. مشاهده و توصیف این واقعه چنین است: «دوستم ترجیح داده با هم رفت‌وآمد کمتری داشته باشیم.» اما می‌توان این واقعه را چنین «تفسیر و تحلیل» کرد: «دوستم مرا طرد کرد، او از ابتدا هم یک دوست واقعی نبود، او به دوستی تظاهر می‌کرد، تا زمانی که به وجود من نیاز داشت رابطه‌اش را با من ادامه داد، حال که دیگر به من نیاز ندارد مرا چون تفاله‌ای در آشغالدان انداخت!» به وضوح مشخص است که چنین افکاری باعث تشدید احساس بد ما می‌شوند. در بخش «مدیریت تفکر» چگونگی قطع زنجیره‌ی افکار منفی ذکر شده است.

* زنبور عسل، هزاران سال است عسل «تولید» می‌کند ولی هیچ زنبور عسلی تصمیم به تغییردادن محصول تولیدی خود نگرفته است!

* تکرار یک خودگوییِ قدیمی که در ما احساس حقارت ایجاد می‌کند ممکن است باعث شود در تمام طول زندگی‌مان در انزوا و تنهایی به‌سر ببریم چرا که با تصور این‌که «هیچ‌کس از مصاحبتِ با من لذت نخواهد برد و همه من را تحقیر خواهند کرد» همه‌ی فرصت‌های دوستی و ارتباطِ اجتماعی را از دست می‌دهیم!

برای آنکه با کسی صمیمی شویم لازم است از «رازداری» وی مطمئن شویم. درجه‌ی «صمیمیت» ما با دوستان‌مان را، درجه‌ی «رازداریِ» آنان تعیین می‌کند. کسی که رازهای زندگی مردم را برای ما نقل می‌کند،‌ رازهای زندگی ما را نیزبرای دیگران نقل خواهد کرد.

*در یک آگهی وعده داده می‌شود که شما با یک داروی گیاهی جدید خارجی ظرف ۳ ماه به وزن ایده‌آل خود می‌رسید. با شماره تلفنی که در آگهی ذکر شده تماس می‌گیرید و یک بروشور برای شما ارسال می‌شود. در آن بروشور عکس‌هایی از افراد چاپ شده که با این دارو ظرف ۳ ماه پانزده تا بیست کیلو گرم وزن کم کرده‌اند و از درمان راضی هستند. برای دریافت داروها کافی است با شماره تلفن قبلی تماس بگیرید. یک پیک موتوری داروها را برای شما خواهد آورد و هزینه‌ی درمان را از شما خواهد گرفت. آیا به این آگهی اعتماد می‌کنید؟

مقدمه همه‌ی ما از مهارت‌های زیادی برخورداریم که برخورداری از آن‌ها برای زندگی‌مان ضروری است. مهارت‌هایی همچون راه رفتن، حرف زدن، غذا خوردن، لباس پوشیدن و شستن بدن‌مان مهارت‌های عمومی زندگی ما هستند و مهارت‌هایی همچون رانندگی، خیاطی، نقاشی و خطاطی مهارت‌های اختصاصی هستند. در این بین مهارت‌هایی هستند که در زندگی ما نقش تعیین‌کننده‌ای دارند ولی گاهی ما از یادگیری و ارتقای آن‌ها غفلت می‌کنیم. غفلت از این مهارت‌ها منجر به ناکارآمدی ما و متعاقب آن عدم رضایت از زندگی می‌شود. به مثال زیر توجه کنید:

«احساس مسئولیت» از نمودهای زیبای «انسانیت» است اما «رفتار سنجیده» ایجاب می‌کند که قبل از اقدام به عمل به سؤالات زیر جواب دهیم؟ آیا حل این مسئله در حیطه‌ی تخصص و مهارت فکری من است؟ آیا حل این مسئله در توان و قدرت بدنی من می‌گنجد؟ آیا حل این مسئله در ظرفیت مالی من می‌گنجد؟

توقع «توقع» آن رویِ سکه‌ی «مسئولیت» است. معنای توقع این است که از کسانی که با آن‌ها ارتباط داریم، انتظار داریم در مقابل ما «احساس مسئولیت» کنند. «توقع بجا» یعنی این‌که از دیگران انتظار «احساس مسئولیت سنجیده» داشته باشیم و بیش از تخصص، توان فکری، قدرت بدنی یا توانایی مالی از کسی توقع نداشته باشیم. اغلب اوقات توقعاتِ نابجا و افراطی، ناشی از احساس مسئولیت نسنجیده و افراطی است. برای مثال برای خرید کادوی جشن تولد دوست‌مان خودمان را به دردسر زیادی انداخته‌ایم. هدیه‌ای سنگین‌تر از توان مالی‌مان خریده‌ایم و مقروض شده‌ایم یا بابت آن از سوی خانواده‌مان سرزنش شده‌ایم. با چنین سابقه‌ی ذهنی، اگر دوست‌مان برای تولد ما کادوی ارزان‌قیمتی بخرد دلخور می‌شویم.

برای تمرین خلاقیت، تلاش کنید کارها را به سبک جدید انجام دهید. لازم نیست حتماً این سبک جدید بهتر از سبک قبلی باشد، مهم این است که با این تمرین، قدرت خلاقیت ذهن شما رشد می‌کند و قوی‌تر می‌شود.

کسانی که «تفکر خلاق» را در خود پرورش می‌دهند در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی به سرعت راه‌حل پیدا می‌کنند،‌ در حالی‌که کسانی که تمرین خلاقیت نکرده‌اند در چنین مواقعی احساس می کنند به بن‌بست رسیده اند،‌ چرا که آن‌ها برای حل مسئله تنها یک راه‌حل در ذهن دارند و اگر آن راه‌حل غیرعملی باشد آن‌ها درمسئله گیر می‌افتند. با پرورش تفکر خلاق، در برابر هر مسئله، راه‌حل‌های متنوعی در ذهن ما پدیدار می‌شوند و حق انتخاب ما گسترش می‌یابد.

پس به جای تلاش برای پاک کردن یک فکر یا از خاطر بردن یک خاطره، یک فکر یا خاطره‌ی متفاوت را جایگزین آن می‌کنیم. هر چه این فکر یا خاطره‌ی جایگزین جذاب‌تر باشد فکر یا خاطره‌ی قبلی را با سرعت و قدرت بیش‌تری کنار خواهد زد. بنابراین، ذهن ما همچون تلویزیونی است که امکان خاموش کردنِ کامل آن وجود ندارد ولی به‌راحتی می‌توان کانالِ آن را تغییر داد. با این روش ما قدرتِ کنترلِ ذهن خود را دارا هستیم.

اغلب اوقات توقعاتِ نابجا و افراطی، ناشی از احساس مسئولیت نسنجیده و افراطی است. برای مثال برای خرید کادوی جشن تولد دوست‌مان خودمان را به دردسر زیادی انداخته‌ایم. هدیه‌ای سنگین‌تر از توان مالی‌مان خریده‌ایم و مقروض شده‌ایم یا بابت آن از سوی خانواده‌مان سرزنش شده‌ایم. با چنین سابقه‌ی ذهنی، اگر دوست‌مان برای تولد ما کادوی ارزان‌قیمتی بخرد دلخور می‌شویم.

افرادی که یاد گرفته‌اند مسائل را از جنبه‌های مختلف ببینند به‌تدریج به این باور می‌رسند که هیچ حادثه‌ای «خوب مطلق» یا «بد مطلق» نیست، بلکه در هر حادثه‌ی خوشایندی اگر مراقب نباشیم بذر حوادث ناخوشایندی نهفته است و در هر حادثه‌ی ناخوشایندی، اگر بصیرت داشته باشیم بذر پدیده‌های روشن و امیدبخشی را خواهیم یافت.

برای تمرین خلاقیت، تلاش کنید کارها را به سبک جدید انجام دهید. لازم نیست حتماً این سبک جدید بهتر از سبک قبلی باشد، مهم این است که با این تمرین، قدرت خلاقیت ذهن شما رشد می‌کند و قوی‌تر می‌شود.

«تفکر نقّاد» را «شیوه‌ی سقراطی» نیز می‌نامند چرا که روش سقراط، فیلسوف بلندآوازه‌ی یونانی، مورد سؤال قرار دادن باورهای مردم بود. او با این شیوه می‌خواست آن‌ها را از زندان عقاید کلیشه‌ای و آزمون نشده نجات دهد.

«تفکر نقّاد» مهارتی است که به کمک آن «اطلاعاتِ کلّی و پر از ابهام» را زیر سؤال می‌بریم و تنها «اطلاعاتِ واضح و با جزئیات» را می‌پذیریم. ابزارِ تفکر نقاد، سؤال است: سؤالاتی که با «چه؟» «?What»، «چه‌وقت؟» «?When»، «کجا؟» «?Where»، «چه کسی؟» «?Who»، «چگونه؟» «?How»، شروع می‌شوند.