بریده‌هایی از کتاب برایت چه اتفاقی افتاد؟

جامعه ایران طی قرن‌ها همواره در معرض تهاجم و تجاوز بیگانگان بوده و طی تعاریف کتاب، تروما و آثار آن به صورت ژنتیک از نسلی به نسل دیگری منتقل می‌شود. بنابراین حتی در بهترین حالت، اگر کودکی در آرامش کامل و بدون هیچ درد و رنجی کودکی خود را طی کند، بار ترومایی که والدین او کشیده‌اند به او منتقل خواهد شد. جامعه ایران از آنجا که طی قرن‌های اخیر در تندباد حوادث سیاسی و اجتماعی مختلف بوده، با تروماهای متعددی از جمله جنگ، تضاد هویتی، از هم گسیختگی نهاد خانواده، بیماری‌های جسمی و روحی، گذار از سنت به مدرنیته و تبعات آن بر فرهنگ عمومی، رنج‌های مالی و اقتصادی و... روبه‌رو بوده است

«طولانی‌ترین پیاده‌روی زمانی است که برای آوردن شلاقی بروید که قرار است با آن کتک بخورید.»

وقتی بزرگسال مراقب و پاسخگو به سراغ نوزاد گریان می‌آید، دو اتفاق بسیار مهم رخ می‌دهد. کودک از تنظیم‌شدن پس از پریشانی لذت می‌برد و همچنین منظره، بو، حس، صدا و حرکت تعامل انسانی را درک می‌کند. احساسات عاشقانه‌ای که مراقب بزرگسال بروز می‌دهد با لذت همراه می‌شود. در هزاران لحظه، هنگامی که مراقبان به نیازهای نوزاد پاسخ می‌دهند، مغز نوزاد رابطه را به پاداش و تنظیم‌بودن مرتبط می‌کند.

استرس چیزی نیست که از آن بترسیم یا بخواهیم از آن دور شویم. این قابلیت کنترل، الگو و شدت استرس است که می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.

هرچه بیشتر با کشمکش‌های ملایم روبه‌رو و در برابر آن‌ها موفق شویم، توانایی‌ای بیشتر در مواجهه با کشمکش‌های بزرگ‌تر خواهیم داشت. این همان چیزی است که در ورزش، هنرهای نمایشی، تمرینات بالینی، اطفاء حریق و آموزش ـ‌تقریباً هر تلاش انسانی‌ــ می‌بینیم؛ تجربه می‌تواند کارکرد را بهبود بخشد.

عشقی که داده و احساس می‌شود، به توانایی حضور، حمایت، توجه و پاسخگویی به انسان دیگر بستگی دارد. این چسب، برای بقای گونه ما و برای سلامت و شادی هر فرد ضروری بوده است. این توانایی به جواب این سؤال بستگی دارد: «چه اتفاقی برایتان افتاده است؟» و مهم‌تر از همیشه در دوران کودکی.

به ساختن خانه فکر کنید. مغز جنین خیلی سریع در حال رشد است، مثل این است که پایه‌های ساختمان را بنا کنید (پی‌ریزی). در چند ماه اول پس از تولد، مانند این است که چارچوب‌بندی را انجام دهید. در سال اول، همه تعاملات شما با دیگران در واقع، سیم‌کشی و لوله‌کشی خانه است. همه این‌ها واقعاً بخش‌های مهم ساخت خانه است. حال، اگرچه این خانه هنوز کاملاً آماده زندگی نیست، اما بیشتر بخش‌های اصلی سر جای خود قرار گرفته است. یک کودک دوساله هنوز به‌طورکامل رشد نکرده است، اما ساختارها و سیستم‌های بنیادی در او ایجاد شده است و این‌ها اساس رشد آینده او خواهد بود.

اولین تجربه‌های رشد ما، به‌ویژه لمس‌شدن و سایر نشانه‌های حسی مبتنی بر رابطه، مثل بوی مراقب یا نحوه جنباندن نوزاد، ترانه‌هایی که هنگام غذادادن به او می‌خوانند، هر حرکتی در هنگام پاسخ به نیاز کودک، تجاربی را سازمان‌دهی می‌کند که به ایجاد جهان‌بینی کودک کمک می‌کند

تجربه‌های دوران کودکی به معنی واقعی کلمه روی بیولوژی مغز تأثیر می‌گذارد.

اثرات طولانی‌مدت استرس با الگوی فعال‌سازی استرس مشخص می‌شود. وقتی سیستم‌های پاسخ به استرس به‌طور پیش‌بینی‌نشدنی یا شدید یا طولانی‌مدت فعال می‌شود، این سیستم‌ها بیش‌ازحد فعال و واکنشی می‌شود ـ‌به عبارت دیگر، حساس می‌شود. این امر با گذشت زمان، ممکن است به آسیب‌پذیری کارکردی منجر شود و چون‌که سیستم‌های پاسخ به استرس مجموعاً به تمام قسمت‌های مغز و بدن می‌رسد، در سلامت عاطفی، اجتماعی، روحی و جسمی مشکل ایجاد می‌شود. در مقابل، فعال‌سازی پیش‌بینی‌شدنی، معتدل و قابل‌کنترل سیستم‌های پاسخ به استرس، مانند آنچه با چالش‌های مناسب، آموزش، ورزش، موسیقی و غیره مشاهده می‌شود، می‌تواند به توانایی بیشتر و انعطاف‌پذیری در پاسخ به استرس بینجامد ـ‌یعنی تاب‌آوری.

همه ما به بازخوردهای متقابل اجتماعی احتیاج داریم تا کنار نکشیم.

وقتی مراقبی بادقت، هماهنگ و پاسخگو برای این کوچولوها هستید، به معنای واقعی کلمه این اتحادیه سه بخشی قدرتمند را می‌سازید و یک سیستم ریشه‌ای سالم برای درخت تنظیم ایجاد می‌کنید.

استرس، زمانی روی می‌دهد که نیاز یا کشمکشی ما را از تعادل خارج، از نقاط تنظیمی خود دور، کند. وقتی از تعادل خارج شدیم، به عدم تنظیم دچار می‌شویم و احساس ناراحتی و پریشانی می‌کنیم. وقتی به تعادل برمی‌گردیم، احساسی بهتر به ما دست می‌دهد. رهایی از پریشانی، برگشت به تعادل، شبکه‌های پاداش مغز را فعال می‌کند. وقتی به تعادل برمی‌گردیم ـ‌از سرما به گرما، از تشنگی به سیرابی و از گرسنگی به سیری می‌رسیم‌ــ احساس لذت می‌کنیم.

مغز هر ذره از ورودی حسی را طبقه‌بندی می‌کند و آن‌ها را به قسمت‌های دیگر مغز، قسمت‌های بالاتر مثلث، می‌فرستد تا بیشتر پردازش شود. این امر باعث خلق نسخه‌ای بسیار غنی و دقیق از هر تجربه می‌شود، زیرا ورودی‌های مختلف بر اساس زمان به هم پیوند می‌خورد.

تمام ورودی‌های حسی از جهان بیرون و درون بی‌وقفه به مغز ما بازخورد می‌دهد و درنتیجه، سیستم‌های صحیح فعال می‌شود و ما را سالم و امن نگه می‌دارد. اگر تشنه باشیم، به دنبال آب می‌رویم؛ اگر گرسنه باشیم طلب غذا می‌کنیم و اگر احساس خطر کنیم، سیستم‌های پاسخ به استرس‌مان را راه می‌اندازیم.

هر یک از ما مغزی منحصربه‌فرد داریم. تجارب زندگی ما نحوه سازمان‌دهی و کارکرد سیستم‌های کلیدی مغز ما را شکل می‌دهد. پس هر یک از ما جهان را به شیوه انحصاری خود می‌بیند و درک می‌کند.

«برایت چه اتفاقی افتاد؟» هم سؤال کلیدی برای درک افراد هم سؤال کلیدی برای درک مغز است. به عبارت دیگر، گذشته شخصی شما ـ‌افرادی که در زندگی‌تان بوده‌اند یا مکان‌هایی که در آن‌ها حضور داشته‌ایدــ بر رشد مغزتان تأثیر می‌گذارد.

مغز ما طوری سازمان‌دهی شده است که قبل از این‌که بیندیشیم، احساس و عمل می‌کند. مغز ما به‌صورت متوالی از پایین به بالا پیشرفت می‌کند. نوزاد در حال رشد عمل می‌کند، حس می‌کند و این اعمال و احساسات به سازمان‌دهی نحوه تفکر او در آینده، یاری می‌رساند.

نشانه‌های تداعی‌گر ـ‌اساساً هر ورودی حسی، مانند تصویر، صدا، بو، طعم، یا لمس‌ــ می‌تواند خاطره‌ای دردناک را فعال کند.

در این سال‌ها، متوجه شده‌ام که اگر به آنچه پشت یک رفتار به‌ظاهر بی‌معنی مخفی شده است نگاه کنید، آن رفتار کاملاً منطقی به نظر می‌رسد. ازطرفی چون که مغز بخشی از جسم ما است که به ما امکان می‌دهد فکر کنیم، احساس کنیم و عمل کنیم، هر زمان که می‌خواهم کسی را درک کنم، درباره مغزش کنجکاو می‌شوم. چرا این کار را انجام داد؟ چه عاملی باعث می‌شود این‌گونه رفتار کند؟ پس اتفاقی افتاده است که بر نحوه کار مغزش تأثیر گذاشته است.