بریده‌هایی از کتاب امپراطوری اردوغان

سیاست خارجی او همیشه یک شکل نیست و هرجا صلاح بداند فایده‌گرا و هرجا صلاح بداند تابع مکتب است. اردوغان نشان داده است در مقام عمل می‌تواند به طرفة‌العینی رنگ عوض کند.

مردم ترکیه همه با خواسته‌های او موافق نیستند: گروه بسیاری موافق و گروه بسیاری مخالف اردوغان هستند. جامعه انگار به دو نیم تقسیم شده است. بحران ترکیهٔ مدرن همین است که نیمی از مردم کشور از سیاست‌های اردوغان استقبال می‌کنند درحالی‌که نیمهٔ دیگر به‌شدت با آنها مخالف هستند.

قدرت نرم به معنای توان یک کشور برای القای عقاید خود به کشوری دیگر و تأثیرگذاری بر رفتار او است؛ از واسطه‌گری در معاهدات صلح، تا برقرار کردن توافق‌های تجاری. کشوری که چنین قدرتی داشته باشد می‌تواند بسیار بیشتر از کشورهای هم‌وزن خود در سطح بین‌المللی اهمیت داشته باشد و نقش‌آفرینی کند.

قدرت سپاه پاسداران ایران امروز در منطقه چنان است که پایگاه نظامی و پهپاد جاسوسی آمریکا را مستقیماً هدف قرار می‌دهد

جمهوری ترکیه، در سال ۱۹۲۳ از خاکستر امپراطوری عثمانی تأسیس شد و هنوز یک نسل کامل بین کسانی که آن نظام سیاسی را دیده‌اند و دوران ما، فاصله نیفتاده است. یاد و خاطرهٔ عظمت عثمانی هنوز در ذهن شهروندان ترکیه زنده است.

او تا پیش از اشتباهات فجیع راهبردی که در سوریه مرتکب شد، سعی می‌کرد در میان مسلمانان کشورهای همسایه و نیز کشورهای دور برای خود جایگاهی ایجاد کند ولی تهدید ثبات سوریه باعث شد این جایگاه را به‌طور کامل از دست بدهد. او معتقد است که ترکیه فقط وقتی می‌تواند قدرت به دست بیاورد که در میان مسلمانان نفوذ داشته باشد تا مسلمانان بتوانند دوباره روزی با افتخار زیر پرچم ترکیه به‌عنوان یک قدرت بزرگ در جهان زندگی کنند. به همین دلیل پس از شکست خوردن سیاست‌های جنگ‌طلبانه‌اش مجبور است از مردم مسلمان و دولت سوریه نیز دل‌جویی کند.

شناختن روحیه و اخلاق مردم محلهٔ قاسم‌پاشا برای شناختن اردوغان و فهمیدن برنامه‌های سیاسی او بسیار مفید است. این منطقه یکی از محله‌های سطح پایین شهر استانبول و محل زندگی محافظه‌کاران است و مردم زحمت‌کش و فقیر آن قاعدتاً نسبت به طبقاتی که خود را نخبه و متمایل به غرب می‌دانند نظر خوبی ندارند.

رشد جنبش چشم‌انداز ملی در ترکیه، هم‌زمان با ظهور اسلام سیاسی در کشورهای مسلمان بود. نظریه‌پردازانی مانند سید قطب در مصر و علی شریعتی در ایران می‌گفتند روی آوردن کشورهای جهان اسلام به اندیشه‌های سکولار، از ناسیونالیسم تا مارکسیسم از همان ابتدا غلط بوده است و اینها نمی‌توانند مسائل اصلی جامعهٔ مسلمانان را حل کنند.

ترکیه اولین کشور اسلامی‌ای بود که رژیم اشغالگر قدس را در سال ۱۹۴۹ به رسمیت شناخت.

داوود اوغلو در این دیدار با بیان این مطلب، گفت ترکیه فقط وقتی می‌تواند به یک قدرت بزرگ تبدیل شود که با مسلمانان سرزمین‌های عثمانی سابق و نیز سایر مسلمانان در سراسر جهان، از جنوب شرق آسیا تا کشورهای جنوب صحرای آفریقا ارتباط برقرار کند.

بذر دوستی تاریخی ترکیه و آلمان در اواخر دورهٔ عثمانی کاشته شد و در اغلب نظرسنجی‌ها آلمان محبوب‌ترین کشور غربی و اروپایی از نظر شهروندان ترکیه است چون در دوران افول عثمانی دست‌به‌کار تجزیهٔ خاک ترکیه نشد.

آنها واقعاً تصور می‌کنند ساکنان قلمروهای سابق عثمانی، امروز مایل به بازگشت به سیطرهٔ عثمانی هستند درحالی‌که برای ساکنان برخی از این چهل‌وپنج کشور که زمانی در سیطرهٔ آن امپراطوری زندگی می‌کردند، عثمانی یعنی ظلم، وحشیگری، خون‌ریزی، سرکوب و عقب‌ماندگی اقتصادی و سیاسی که هیچ مایه‌ای از اسلام در خود نداشت.

اتحادیهٔ اروپا ترک‌ها را چون مسلمان هستند با خود یکی نمی‌داند و برخورد تبعیض‌آمیزی با آنها می‌کند. البته در دنیای سیاست، عوامل دیگری هم در ممانعت از پیوستن ترکیه به اتحادیه مطرح بود. یکی از دوستان من به نام مایکل لی که زمانی مسئول عالی‌رتبهٔ بررسی پروندهٔ عضویت ترکیه بود می‌گوید: مسلمان بودن مردم ترکیه به‌ویژه از نظر دمکرات‌های مسیحی مسئلهٔ بسیار مهمی است و یکی از دلایل اصلی مخالفت با عضویت این کشور در اتحادیه است.

یکی از خطاهای بزرگ سیاست خارجی دولت ترکیه در سوریه، این بود که وقتی در اوایل جنگ سوریه به تروریست‌های ضددولتی سلاح می‌داد تا رژیم حاکم بر این کشور را برکنار کنند، متوجه نبود که با این کار قدرت نرمی را که با هزینه، زحمت و صرف زمان زیاد در خاورمیانه به دست آورده است از دست می‌دهد.

اردوغان هر لحظه موضع خود را در سیاست تغییر می‌دهد و ندانم‌کاری‌هایش همیشه اسباب خجالت ملی‌گرایان کشورش است. او به همین دلیل هیچ‌وقت نتوانست با این حربه محبوبیتی در جامعه به دست بیاورد.

القاعده محصول اختلاف مسیحیان آمریکا با کمونیست‌های شوروی در ۱۹۷۹ در افغانستان است

عثمانی‌ها در طول شش سدهٔ حاکمیت خود (۱۲۹۹-۱۹۲۲) بر تمام دوازده همسایهٔ امروزی خود به‌غیراز روسیه و ایران سیطره داشتند. پایمردی روس‌ها و ایرانیان وجههٔ این دو کشور پرجمعیت را از نظر ترکیهٔ معاصر بالا برده است و مسئولان آنکارا در سیاست خارجی و جهان‌بینی خود اهمیت بسیاری به این دو کشور می‌دهند. به همین دلیل است که در تمام طول تاریخ آنکارا سعی کرده است از رویارویی با روسیه و ایران پرهیز کند.

هدف اصلی پوتین تضعیف ناتو است و ایجاد اختلاف بین طرف‌داران و مخالفان اردوغان می‌تواند او را به این هدف نزدیک کند. پوتین مایل به پیروزی قاطع سیاسی هیچ‌یک از این دو طرف در ترکیه نیست. او نمی‌خواهد اردوغان را از مقامش بردارد و سیاست‌مداری لیبرال یا چپ‌گرا به‌جای او بنشاند. او می‌داند نیمی از مردم ترکیه هوادار و نیم دیگر آن مخالف اردوغان هستند و تشدید اختلاف‌نظر بین این دو گروه می‌تواند بحران سیاسی ترکیه را بدتر کند. ترکیه دومین ارتش قدرتمند را در میان کشورهای عضو ناتو دارد و یکی از متحدان مهم آمریکا در خاورمیانه و اروپای جنوب شرقی است. فلج کردن ترکیه و طولانی کردن یا تشدید بحران سیاسی این کشور، می‌تواند پوتین را در روابطی که با غرب دارد به اهدافش نزدیک‌تر کند.

روسیه اهل بازی‌های سیاسی طولانی است و صبر زیادی دارد. سیاست روسیه از زمان پایان جنگ سرد تا به امروز در قبال آنکارا براساس یک اصل کلیدی بوده است و آن اینکه هرگز ترکیه را از خود کاملاً دور نکند.

به‌غیراز روسیه که با هیچ کشوری قابل مقایسه نیست، ایران تنها کشور همسایهٔ ترکیه است که هیچ‌وقت در تاریخ تحت سلطهٔ عثمانیان قرار نگرفت. به همین دلیل مردم ترکیه در این دوران نیز با آمیزه‌ای از احترام و احتیاط به مردم ایران نگاه می‌کنند.

مرز بین ایران و ترکیه از سال ۱۶۳۹ تا به امروز تغییر نکرده است و قدیمی‌ترین مرز خاورمیانه است و پس از مرز بین اسپانیا و پرتغال و مرز بین اسپانیا و فرانسه، سومین مرز دیرپای جهان است و امروز در همان جایی است که در اوایل سدهٔ هفدهم بوده است.

ازجمله موضع‌گیری‌های مقتدرانهٔ جمهوری اسلامی ایران که در ترکیه بسیار خبرساز شد، این بود که سرلشکر یحیی رحیم صفوی، فرمانده سپاه پاسداران و مشاور نظامی ولی فقیه در سال ۲۰۱۱ گفت ترکیه باید به‌طور جدی در سیاست‌های خود تجدیدنظر کند وگرنه ایجاد ناامنی در سوریه، مشارکت در سپر موشکی ناتو و ترویج دین‌گریزی در جهان اسلام، باعث می‌شود در ارتباط با مردم کشور خودش و نیز کشورهای همسایه با مشکل مواجه بشود.

اسلام‌گرایان سیاسی واقعی ترکیه با حسادت و تحسین به انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ نگاه می‌کنند. اردوغان و داوود اوغلو یک روز خود را با اصرار به ناتو و غرب نزدیک می‌کنند و یک روز دیگر می‌کوشند روابط خود را با ایران عمیق کنند تا رؤیای بزرگ نجم‌الدین اربکان، پدر اسلام سیاسی در ترکیه را محقق کنند که می‌گفت آنکارا باید رهبر جریان ضدغربی کشورهای مسلمان علیه آمریکا و اروپا باشد.

اردوغان و پوتین حتی در صورت هم‌نظری با یکدیگر (که یک احتمال محال است) می‌دانند که نمی‌توانند بدون هماهنگی تهران تکلیفی برای سوریه تعیین کنند.

یکی از سفرای پیشین ترکیه به نام اونور اویمن چند دهه پیش درمورد ایران می‌گفت ما می‌توانیم دوستانمان را انتخاب کنیم ولی نمی‌توانیم همسایگانمان را انتخاب کنیم.

اگر اهل غرب باشید، ترکیه برای شما نمایندهٔ شرق است و اگر اهل شرق باشید آن را یک کشور غربی می‌بینید.

دیانا مقلد، روزنامه‌نگار و مستندساز روزنامه الشرق‌الاوسط بیش از یک دههٔ پیش در این مورد نوشت: «ترکیه می‌تواند امروز در منطقهٔ خاورمیانه و شمال آفریقا نقش چشمگیری داشته باشد، اما نه به‌عنوان احیاگر امپراطوری عثمانی [...] عرب‌ها تاریخ پر از سوءاستفاده و ظلم عثمانی را فراموش نکرده‌اند.»