بریده‌هایی از کتاب در ستایش سایه ها

گمان نمی‌کنم بشود‌این سرخوشی را جز‌در مستراح ژاپنی در جای دیگری تمام‌و‌کمال تجربه کرد. چون این نوع مستراح با دیوارهای چوبیِ‌آرامش‌بخش و خوش‌نقش‌ونگارش آدم را در بر می‌گیرد و در عین حال روزنی برای تماشای رنگ‌های آسمان آبی و شاخساران سبز پیش‌چشم او می‌گشاید؛ و همان‌طور که گفتم، چند و‌یژگی ثابت دارد: فضای نیمه‌تاریک، پاکیزگیِ تام‌وتمام، و سکوتی که در آن حتی وزوز یک پشه را هم می‌شود شنید. من عاشق این هستم‌که از داخل این مستراح‌ها گوش بدهم به صدای نم‌نمِ باران؛ مخصوصاً در ناحیۀ کانتو۸ که پای دیوار مستراح‌دریچۀ کم‌ارتفاع و عریضی برای بیرون ریختن خاک و خاشاک‌تعبیه شده است. از این‌جا می‌توان به چک‌چک آهستۀ قطره‌هایی گوش داد که از لبۀ رُخبام‌یا از‌برگ درختان فرو می‌افتند، و دید که این قطره‌ها چگونه پایۀ ستون چراغ‌های باغ را می‌شویند و پیش از آن که به زمین فرو روند،‌خزه‌های پلۀ ورودی را مرطوب می‌کنند. این‌جا حقیقتاً‌بهترین جا برای گوش دادن به جیرجیر حشرات و آوای پرندگان و تماشای آسمان مهتابی است‌و اساساً بهترین مکان برای درک زیبایی‌های گذرای‌چیزها در چهار فصل سال، و شک ندارم که در همین مستراح ایده‌های بی‌شماری‌به ذهن هایکوسرایان قدیم خطور کرده است.

با این حال، این سؤال مدام پس ذهنم چرخ می‌زند که اگر شرق دانش فنی خودش‌را گسترش‌می‌داد، دانشی مطلقاً مستقل از غرب‌، جامعۀ ما چه فرقی با وضعیت کنونی‌اش می‌داشت. مثلاً فرض کنیم که ما فیزیک و شیمی خودمان را داشتیم؛ آیا در آن صورت فنون و صنایعِ متکی به این‌علوم هم خود‌به‌خود مسیر تکامل دیگری‌را طی نمی‌کردند، و کارخانه‌های ما ابزارها و داروها و سایر وسایل زندگی را به صورتی نمی‌ساختند که با خُلق‌و‌خوی ملی ما سازگارتر باشند؟ کسی چه می‌داند، چه‌بسا که ما حتی به مبانی این علوم هم از دیدگاهی متفاوت با غربی‌ها نگاه می‌کردیم و پدیده‌هایی مثل نور و برق و اتم را از لحاظ ماهیت و خصائص به صورتی تعریف‌می‌کردیم که با آنچه امروز به ما می‌آموزند متفاوت باشد.