بریده‌هایی از کتاب فلسفه پایه

فراطبیعت باوران دیگری نیز هستند که به باوری یکسره نامتشخص یا نا انسان‌وار انگار به خدا قائل‌اند؛ بدین معنا که هرچند واجب الوجودی آفرینندهٔ طبیعت است، در سیری که برای آن مقرر داشته مداخله نمی‌جوید و امور آدمی برایش علی‌السویه است. این نظر که خاستگاه آن فلسفهٔ باستان است، در روزگار نو به دئیسم معروف است.

یک ایراد به برهانی که هم‌اکنون ذکر آن رفت گرفته‌اند می‌گوید که آن بر تمثیلی ضعیف استوار است: برهان مذکور مسلم می‌دارد که میان اشیاء طبیعی و اشیایی که به نظر ما طراحی شده‌اند، شباهت معناداری وجود دارد. اما به هیچ وجه معلوم نیست که چشم انسانی، به هر لحاظِ مهمی، شبیه ساعت باشد. برهان از تمثیل بر شباهت کامل میان دو چیز مورد مقایسه استوار است. اگر تشابه ضعیف باشد، پس نتایجی که بر مبنای مقایسه می‌توانند اخذ شوند، ضعیف خواهند بود. برای مثال یک ساعت مچی و یک ساعت جیبی به قدر کافی مشابه‌اند که بتوان پذیرفت هر دو توسط ساعت‌سازان طراحی شده‌اند. اما اگرچه میان ساعت و چشم شباهت‌هایی موجود است زیرا هر دو تودرتو و پیچیده‌اند و کارکردهای خاص خودشان را دارند، با این همه شباهت میان این دو تشابهی مبهم است و هر نتیجه‌یی مبتنی بر این تمثیل نتیجه‌یی مبهم خواهد بود.

البته نظریهٔ تکامل داروین به هیچ وجه وجود خداوند را نفی نمی‌کند. در واقع بسیاری از مؤمنان مسیحی این نظریه را به‌مثابهٔ بهترین تبیین چگونگی تکامل گیاهان، جانوران و موجودات انسانی، پذیرفته‌اند. نظریهٔ داروین اما، قوّت برهان طرح و تدبیر را سست می‌کند زیرا نظریهٔ مزبور معلول‌هایی را بدون اشاره به وجودی فراطبیعی به عنوان علت‌شان توضیح می‌دهد. وجود چنین نظریه‌یی در باب ساز و کارِ انطباقِ زیست‌شناختی، از برهان طرح و تدبیر همچون دلیل قطعی وجود ذات باری ممانعت می‌کند.